In de juiste wieg geboren: waarom de nepo-baby ook jouw probleem is

Het internet was de voorbije week niet stil te krijgen over het fenomeen ‘nepo-baby’. Nepotisme op de werkplek gaat echter verder dan deze vriendjespolitiek in Hollywood. Het systeem loopt van Zoë Kravitz via Samson tot onze premier, en legt het probleem van beperkte sociale mobiliteit bloot.

Eind december publiceerde New York Magazine een volledig dossier dat aantoont hoe topacteurs, regisseurs en artiesten – kortom: heel Hollywood – uit families met de betere connecties komen. De hetze komt niet uit de lucht vallen, de term nepo-baby is al het hele jaar trending op TikTok en andere sociale media. Dakota Johnson, Lily Collins, Zoë Kravitz, Maya Hawke, Brooklyn Beckham, Willow en Jaden Smith zijn natuurlijk nog maar enkele namen uit de ellenlange lijst.

Gunstige sterren

Daarnaast was er ook het interview in Elle waarbij Lily-Rose Depp zichzelf vastpraatte door het effect van haar beroemde genen op haar modellen- en acteercarrière te ontkennen. Ze suggereerde zelfs dat het label nepo-baby seksistisch is, volgens de ster worden er vooral vrouwen geout. Het Italiaanse model Vittoria Ceretti reageerde fel op Depps uitspraken: “Je hebt geen idee hoeveel er nodig is om ervoor te zorgen dat mensen je respecteren. Het duurt jaren. Jij krijgt het gewoon gratis, vanaf de eerste dag. (…) Ik ben niet geboren op een comfortabel sexy kussen met uitzicht. Ik weet dat het niet jouw schuld is, maar alsjeblieft: waardeer en weet waar je vandaan komt”.

Samson-dynastie

Sappig, grappig en vooral een 9000-kilometer-ver-van-mijn-bed-show? Niet echt. De Vlaamse showbizz kent even goed de nepo-baby, van de Leyers-zusjes en de Verhulstjes tot de kinderen van Koen Wauters, Peter Van de Veire, Jacques Vermeire en co. De Britse celeb Lily Allen (dochter van een acteur en filmproducent) legde de vinger echter op een breder probleem. “Die nepo-baby’s waar jullie je zorgen over zouden moeten maken, zijn degenen die voor advocatenkantoren, banken en in de politiek werken… Als we het dan toch hebben over de gevolgen voor de wereld en hoe we mensen beroven van kansen”, tweette ze. De ster erkent zelf de mogelijkheden die ze kreeg dankzij een bevoorrechte opvoeding. Ze stipt evenwel aan dat er een breder, maatschappelijk debat nodig is over ongelijkheid in rijkdom, over het gebrek aan beleid en financiering. En ook dat speelt net zo goed bij ons.

“De samenhang tussen de positie van vader en zoon verklaar je niet door toevallige intelligentie en bekwaamheid. Aan de top kun je veel doen om je kroost vooruit te helpen”

Vader op zoon

Wim Van Lancker, professor sociaal werk en sociaal beleid aan het Centrum voor Sociologisch Onderzoek (KU Leuven), bevestigt dat de nepo-baby een probleem is. “Er bestaan ook cijfers over. Zo is er een OESO-rapport verschenen over sociale mobiliteit, de mate waarin je kunt opklimmen – of afdalen – in een samenleving. Daaruit blijkt dat als je de zoon bent van een manager, je grote kans hebt om ook manager te worden, of zelfs om in hetzelfde bedrijf als je vader te gaan werken.

Het mechanisme geldt voor advocaten en artsen maar ook omgekeerd, voor wie geboren wordt in armoede. Zowel de op- als neerwaartse mobiliteit is eigenlijk heel klein. Dat heeft met een aantal logische factoren te maken. Je wordt erg snel gesocialiseerd in die omgeving. Als kind al leer je de context kennen en kom je op specifieke plaatsen. Je ziet wat er allemaal mogelijk is. Je krijgt het echt met de paplepel mee, zeker in de showbizz”.

Netwerk & chill

Het gaat daarbij niet alleen om een meegekregen interesse, duidt Van Lancker. “Je wordt geboren in een geprivilegieerde positie met toegang tot een breed sociaal netwerk én de financiële middelen. Ouders gaan er zoveel mogelijk aan doen om hun kind vooruit te helpen in het leven, dat is normaal. Maar hoe meer privileges ze zelf hebben, hoe meer geprivilegieerd het kind ook is – ongeacht of het meer of minder slim is. De samenhang tussen de positie van vader en zoon verklaar je niet door toevallige intelligentie en bekwaamheid voor de functie maar door die sociale, economische en culturele factoren. Extra bijlessen, speciale begeleiding: als je aan de bovenkant staat, kun je veel doen om je kroost vooruit te helpen”.

“We geloven heel sterk dat wat we bereiken onze eigen verdienste is. De keerzijde is dat dit insinueert dat wanneer je in armoede eindigt, ook dat aan jezelf ligt”

Eigen verdienste

Logisch, maar niet heel eerlijk als je in een minder bevoorrecht nest wordt geboren. Van Lancker: “Het systeem druist natuurlijk in tegen ons idee van rechtvaardigheid. Het is onrechtvaardig voor mensen die onderaan zitten, die willen opklimmen in de samenleving maar belemmerd worden door hun sociale context, ook al werken ze hard. Maar het is moeilijk te veranderen, net door de manier waarop we zelf nadenken over verdienste. We leven in een sterk meritocratische samenleving waarin gedacht wordt dat als je opklimt, je hard hebt gewerkt. Mensen aan de top denken zelden dat ze gewoon geluk hebben gehad of het aan iemand anders te danken hebben. Het valt ook moeilijk te dragen als je moet erkennen dat je ergens staat door wie je ouders zijn.

We geloven heel sterk dat wat we bereiken onze eigen verdienste is. Denk aan de uitspraken van Gert Verhulst in een interview met De Morgen. Het kwam neer op: ‘Ik heb helemaal geen geluk gehad, ik ben slim geweest. Ik heb talent en heb er hard voor gewerkt, ik verdíen mijn positie. De keerzijde is dat dit insinueert dat wanneer je in armoede eindigt, ook dat aan jezelf ligt. Je moet wel iets fout gedaan hebben”. 

Erfelijk succes

“Zo lang mensen geloven dat je eigen verdienste centraal staat, blijft het moeilijk om sociale mobiliteit democratisch te maken. Wel kun je enkele omgevingsfactoren veranderen. Zorg dat hoger onderwijs breed toegankelijk is, om zo de kansen voor wie minder geluk heeft gelijker te maken. Het probleem zit ’m ook in het doorgeven van economische macht. Veel economen stellen daarom een erfbelasting voor. Zo ga je die band doorsnijden en kun je iedereen meer gelijke kansen te geven. Zo’n erfbelasting is natuurlijk gigantisch onpopulair, daar win je geen verkiezingen mee”, beseft Van Lancker. “Onderzoek naar de namen van edelen uit de 15de eeuw toont aan dat het vandaag nog steeds dezelfde families zijn met de grootste vermogens.

“De sociale achtergrond van onze beleidsmakers maakt het er niet hoopvoller op. Daarom moet het parlement een weerspiegeling van de samenleving vormen”

Het speelt dus op heel lange termijn. Dat kan je als samenleving niet zomaar in 1-2-3 oplossen. Maar je kunt deze wel zo democratisch mogelijk vormgeven zodat iedereen alle kansen krijgt. Als je internationaal gaat vergelijken, zie je dat in de best werkende welvaarstsstaten de sociale mobiliteit het grootst is. Ook niet perfect: iedereen wil immers het beste voor z’n kinderen en de sociale reproductie blijft ook daar groot. Maar als het beleid zo goed mogelijk werkt voor iedereen, krijg je samenlevingen waarin meer sociale mobiliteit mogelijk is. Afkomst speelt dan minder een rol.”

Politieke nepo-baby

Is die verandering wel mogelijk, met politieke nepo-baby’s van in de kamer tot de regering? “De sociale achtergrond van onze beleidsmakers zelf maakt het er niet hoopvoller op”, beaamt Van Lancker. “Daarom is het zo belangrijk dat het parlement een weerspiegeling van de samenleving vormt. Door het algemeen stemrecht kwamen er meer vrouwen in het parlement. Zo werd ook de wetgeving inclusiever, ze hield meer rekening met de sociale positie van de vrouwen. Daardoor werd emancipatie mogelijk.

Voor een betere sociale mobiliteit zou er iets gelijkaardigs moeten gebeuren, met ook arbeiders en ongeschoolden in het parlement. Maar dat punt zijn we voorbij. We zitten immers met een kennissamenleving, met heel technische en complexe dossiers waarbij je voorkennis nodig hebt. Zo’n systeem dat steunt op diploma’s, zorgt uiteraard voor uitsluiting”.