Vroedvrouw Sophie Van Cauwelaert: ‘Ook als je zwanger bent, heb je altijd het recht om zelf te beslissen over wat er met je lichaam gebeurt’

Vroedvrouw Sophie Van Cauwelaert is op deze 110e Vrouwendag een van de 110 stemmen die antwoorden op de vraag waarom een dag als deze nog nodig is. ‘Van zodra ze zwanger zijn, wordt er van vrouwen verwacht dat ze zich onderwerpen aan het advies van medisch personeel, dat helaas niet altijd zo wetenschappelijk onderbouwd is als je zou verwachten.’

Dat je mag kiezen met wie en wanneer je wilt vrijen en dat je recht hebt op abortus, dat lijkt ondertussen min of meer evident. Dat je in de pap te brokken hebt als het gaat over waar, met wie en hoe je wilt bevallen, dat ligt moeilijker. In de geboortezorg heerst nog altijd het idee dat ‘de dokter het het beste weet’, en staat de hiërarchie ijzersterk overeind. Dat resulteert in heel wat vrouwen die vooral onmacht voelen wanneer ze terugkijken op hun bevallingservaring, een verlies van autonomie. Nochtans heb je, ook als je zwanger bent, altijd het recht om uitleg te krijgen en zelf te beslissen over wat er met je lichaam gebeurt. Dat principe, geïnformeerde toestemming, ontbreekt echter nog vaak tijdens de consultaties tijdens de zwangerschap en de bevalling. Precieze cijfers ontbreken.

Obstetrisch geweld (geweld in de verloskamer) is geen populair onderwerp voor grondig onderzoek in België. Misschien omdat het geen geld oplevert, misschien omdat het risico op tenen trappen te hoog is. Maar het komt wel degelijk voor. Dat heb ik in mijn tijd als studente vroedkunde regelmatig geobserveerd. Daarna verzamelde ik via het platform ‘Samen voor Respectvolle Geboorte’, waarvan ik medeoprichter ben, al bergen verhalen. Niet alleen van ouders, maar ook van studenten en collega-zorgverleners.

Een positieve geboorte-ervaring wordt vaak afgezet als een leuk extraatje, terwijl een traumatische ervaring weggewuifd wordt. ‘Zolang de baby maar gezond is’, weet je wel. Deze devaluatie van het belang van de bevalling voor de barende is diepgeworteld. Er heerst een collectief beeld van de bevalling als een medische spoedsituatie waarbij de vrouw en haar baby gered moeten worden door de zorgverleners. Het is begrijpelijk van waar dat komt, want enkele generaties geleden lagen de sterftecijfers bij moeder en kind nog een pak hoger. Gelukkig gaat het er vandaag in de meeste gevallen helemaal niet zo dramatisch aan toe. Er is echt wel tijd om de barende in kwestie te informeren over wat er aan de hand is en haar toestemming te vragen voor er overgegaan wordt tot interventies.

Ook als je zwanger bent, heb je altijd het recht om zelf te beslissen over wat er met je lichaam gebeurt

Als iemand bepaalde interventies onderging tijdens de geboorte, wordt er vaak met dankbaarheid teruggekeken naar de levensreddende ingrepen van het medisch personeel. Dat is geweldig natuurlijk, als die interventies echt nodig waren én als er toestemming voor werd gegeven. Een groot deel van de interventies in ons land is echter helemaal niet zo levensreddend als ze door sommigen gepercipieerd worden. Zo werden in 2019 21,1% van de baby’s in ons landsdeel via een keizersnede geboren. De Wereldgezondheidsorganisatie is er nochtans al lang duidelijk over dat meer dan 10% geen levens redt, maar elke keizersnede brengt wel significante risico’s met zich mee. De kans dat veel van de vrouwen die een keizersnede ondergingen niet geïnformeerd werden over alle voor- en nadelen in hun specifieke situatie, is groot. Echt weten kan je dat echter niet, want het wordt niet gecontroleerd.

Een ander opvallend fenomeen in het laatste cijferrapport is de enorme variatie per ziekenhuis voor bepaalde interventies. Neem bijvoorbeeld de epidurale verdoving. Bijna zeven op tien van de Vlaamse vrouwen maakte er gebruik van. De spreiding per ziekenhuis is echter énorm. Waar er in sommige ziekenhuizen slechts 1,2 op 10 van de vrouwen het comfort zocht van de gedeeltelijke verdoving, was dat in andere ziekenhuizen meer dan 8,6 op 10. Een verklaring voor deze uiteenlopende percentages wordt er in het rapport niet gegeven.

Even speculeren dan maar? De spreiding wordt waarschijnlijk door verschillende factoren beïnvloed. Zoals beschikbaarheid van de anesthesist, de aanwezigheid van alternatieven, de hoeveelheid ingeleide bevallingen, de ziekenhuiscultuur,… Welke factoren zouden hierin een rol mogen spelen, zonder een tekort te doen aan de autonomie en lichamelijke integriteit van de zwangere? Idealiter zijn er overal een resem aan comforttechnieken beschikbaar en wordt de keuze tot verdoving overgelaten aan de barende, uiteraard met de nodige informatie over voor- en nadelen. Uit ervaring weet ik dat lang niet alle vrouwen die een epidurale verdoving kozen deze alternatieven en/of uitleg kregen. Een vaak over het hoofd gezien nadeel is bijvoorbeeld dat je minder mobiel bent. Terwijl mobiliteit de duur van het geboorteproces vermindert en het comfort verhoogt.

In België is liggen op tafel met de benen in de beugels nog steeds de meest courante houding. Niet omdat deze houding uit wetenschappelijk onderzoek naar bovenkwam als de ideale houding, integendeel. Deze houding is voor de barende minder comfortabel en minder effectief. Voor de zorgverlener is het wel handig én ergonomisch. Het is zodanig ingeburgerd dat velen het niet meer in vraag stellen. Ik heb echter al van heel wat mama’s gehoord dat ze een andere houding wouden aannemen, maar niet mochten.

‘Van zodra ze zwanger zijn, wordt er van vrouwen verwacht dat ze zich onderwerpen aan het advies van medisch personeel (dat helaas niet altijd zo wetenschappelijk onderbouwd is als je zou verwachten).’

Hoewel individuele zorgverleners een belangrijke verantwoordelijkheid hebben in respectvolle geboortezorg, overstijgt de problematiek van obstetrisch geweld het niveau van enkele brute dokters of bittere vroedvrouwen. Zorg op maat bieden is belangrijk, maar heel moeilijk in een ondergefinancierd systeem waar burn-out onder zorgverleners schering en inslag is. De tijd nemen voor ieders individuele wensen is moeilijk als je je overwerkt en ondergewaardeerd voelt. Veel zorgverleners brengen ook eigen onverwerkt trauma mee in de verloskamer, bijvoorbeeld van geboortes die moeilijk verlopen zijn en waarbij ze geen begeleiding kregen om dit te verwerken. Resultaat? Ze nemen die angst mee naar andere barenden die ze begeleiden en gaan sneller ingrijpen dan nodig, ‘voor de zekerheid’. Dit kan ook uit angst voor mogelijke juridische gevolgen. Als er iets fout gaat, hebben ze liever te veel dan te weinig gedaan. Niet echt een motiverend systeem om op je handen te zitten en af te wachtten. Toch geeft dat medisch en psychologisch gezien vaak wel de beste resultaten. Dit is uiteraard geen excuus om je als zorgverlener onrespectvol op te stellen, maar het geeft wel inkijk in wat nodig is om respectvolle geboortezorg voor elke toekomstige ouder te garanderen. Ik hoop dat de Coronacrisis ons geleerd heeft hoe belangrijk het is om te investeren in zorgverleners.

‘Dat mag ik niet’ is jammer genoeg een zinnetje dat ik al vaak heb gehoord. Het is wat mij betreft een goede samenvatting van het probleem. Er is geen zwangere die een geïnformeerde keuze maakt in samenspraak met haar zorgverlener die zal zeggen ‘ik mag niet dit’ of ‘ik moet dat’. In plaats daarvan zegt zij ‘ik wil dit’. Van zodra ze zwanger zijn en gaan bevallen, wordt er van vrouwen plots verwacht dat ze zich onderwerpen aan het advies van medisch personeel (dat, zoals net al besproken, helaas niet altijd zo wetenschappelijk onderbouwd is als je zou verwachten). Ze lijken plots een deel van hun autonomie en zelfbeschikkingsrecht te moeten inleveren in ruil voor medische zorg tijdens hun zwangerschap en bevalling. Als ze toch afwijkende wensen doordrijven, worden ze onverantwoordelijk genoemd of wordt de ‘dode baby’-kaart getrokken. Niet verbazend dat er dan zoveel vrouwen terugkijken op de bevalling met een gevoel van onmacht.

Stel je nu eens voor dat vrouwen na hun bevalling net het tegenovergestelde zouden voelen. Dat ze zich machtig en gerespecteerd voelen voor hun ongelofelijke prestatie. De wereld zou serieus veranderen, daar ben ik zeker van.