Waarom je niet elke bestseller goed hoeft te vinden: ‘Lijstjes en literaire prijzen wekken vooral discussie op’

Knacks Time to Read-project helpt je meer tijd vrijmaken om te lezen. Maar een boek waar je maar niet door raakt, kan een domper op je leesvreugde zetten. Wij vroegen raad aan auteur en literatuurwetenschapper Tim Parks.

Moet je elk boek uitlezen? Het eenvoudige antwoord is neen. Een boek is slecht geschreven, de plot is saai of te vergezocht, de personages irriteren je: er zijn oneindig veel redenen waarom we een boek weg leggen. Toch vinden veel mensen het moeilijk om een boek, eenmaal begonnen, weg te leggen. Tim Parks is schrijver, lezer, recensent, academicus en vertaler, dus gingen we bij hem te rade. Tim Parks: ‘Onze leesgewoontes zijn een deel van ons zelfbeeld en vaak zien we lezen als een manier om iets te leren. Het is ook een engagement: je koopt een boek omdat je van plan bent om het te lezen. En we veranderen niet graag onze plannen. Als je jong bent, is boeken uitlezen nog een goed idee. Je ontdekt door trial-and-error wat je goed en slecht vindt, en dat maakt deel uit van het zoeken naar je identiteit en van je positie in de wereld. Je leert wat de moeite is om vol te houden en wat je beter weglegt. Schopenhauer schreef dat het leven kort is – en onze tijd en kracht zijn beperkt – en dat we slechte boeken dus best vermijden.’

Wat als je worstelt met een boek dat door critici én lezers bewierookt wordt en waarvan duizenden exemplaren verkocht zijn?

‘Dat is een ervaring die we allemaal kennen en die nog frequenter is nu literaire bekendheid gedreven wordt door sociale media en promotie. Leren vertrouwen op je eigen reacties op een boek, zonder te veel invloed van wat de algemene opinie over dat werk is, maakt deel uit van het volwassen worden. Het is normaal dat één persoon een boek geweldig vindt en dat iemand anders ervan gruwt. Een boek waar iedereen van houdt is de droom van iedere uitgever, maar het is geen realiteit. En mensen die een universeel geprezen boek maar niets vonden, praten er vaak doodgewoon niet over.’

In je essay The Novel leg je uit dat elk boek intrinsiek verweven is met zijn auteur, vanwege diens talent, persoonlijkheid, ervaringen en interesses. Maar ook als lezer breng je veel mee. Een boek is dus een ontmoeting tussen twee mensen en twee werelden. Soms werkt het, soms niet. Als je een boek niet goed vindt, is het misschien simpelweg omdat het niet klikt tussen jou en de auteur?

‘Het is complexer dan “het klikt niet”. Stel dat je bent opgegroeid in gezin X, waar onafhankelijkheid, moed en vrijheid belangrijke positieve waarden zijn en angst en lafheid afgekeurd worden. Dat kan verschillende gevolgen hebben: misschien leer je grote risico’s te nemen, misschien word je net voorzichtig, misschien wil je wel risico’s nemen, maar durf je niet. Als je een boek zoals Far from the Madding Crowd van Thomas Hardy leest, doe je dat in een kader van persoonlijkheid en achtergrond. Kom je uit gezin X, dan zul je de thema’s van Hardy’s boek herkennen en belangrijk vinden. Nu loopt het voor risiconemende personages meestal slecht af in Hardy’s boeken, dus je zult het misschien niet helemaal eens zijn met de auteur, maar zijn verhalen zullen je wel aanspreken. Ik kom zelf uit een strikt evangelisch gezin, bij ons ging het over goed en kwaad. Ik ben gefascineerd door auteurs die bezig zijn met onafhankelijkheid en risico’s nemen. Van boeken met dat thema leer ik veel over mensen die dat belangrijk vinden, maar het komt veel minder sterk binnen. Er bestaat dus een oneindige waaier van mogelijke ontmoetingen tussen de werelden van auteurs en lezers. Ik ben niet zeker of Thomas Hardy een aangenaam man was, maar zijn boeken zijn wel verbazingwekkend. Het is nuttig als je je als lezer bewust bent van het feit dat je persoonlijke mindset en de wereld van een boek raakpunten hebben of niet, maar het zegt niets over of een boek objectief briljant of afschuwelijk is. En dan nog. Sommige boeken zijn objectief dom, maar misschien word jij er vrolijk van. Sommige werken zijn literair en intelligent, maar jij vindt ze saai en deprimerend.’

Kan een boek dat we vandaag wegleggen ons later wel nog boeien of raken?

‘Absoluut. Ik heb recent een boek dat ik moest recenseren aan de kant gelegd omdat ik de schrijver verwaand, zelfingenomen en onuitstaanbaar vond. Dat gaat niet veranderen. Maar soms voel je dat het nu het foute moment is om jezelf aan een verhaal over te geven. De kans bestaat dat je dat boek later misschien wel gaat waarderen.’

Een boek niet uitlezen is dus geen belediging voor de schrijver?

‘De schrijver weet gelukkig niet of je het hele boek leest. Ik heb De toverberg van Thomas Mann of Prousts Op zoek naar de verloren tijd nooit uitgelezen, en ik twijfel er niet aan dat dat goede boeken zijn. Onze leeservaringen zijn complex. Hoe ouder ik word, hoe vaker ik ook boeken waar ik echt van geniet niet helemaal uitlees. Omdat ik het gevoel heb dat een boek me gegeven heeft wat ik ervan nodig had. Dat kan alleen als je de tirannie van onze drang naar een goed einde loslaat.’

Knack stelde een Top 50 Beste Boeken van deze eeuw samen. Is dat nuttig als leidraad?

‘Lijstjes en literaire prijzen zijn vooral nuttig omdat ze ervoor zorgen dat mensen het oneens zijn en gaan discussiëren over boeken. Laat het je niet het gevoel geven dat je een bepaald boek moet lezen. En laat je zelfvertrouwen niet afhangen van het uitlezen van een boek. Hoe meer boeken je tegen je zin uitleest, hoe minder tijd je hebt om aan boeken te beginnen die je echt goed vindt.’

Lees ook: Vergroot uw leeslust: dit zijn de beste 50 Nederlandstalige boeken van deze eeuw