Van tepeltaboe tot balzakban op Instagram

Waarom kan zichtbaar schaamhaar, een bebloede onderbroek of een WC-selfie het digitale daglicht van Instagram niet verdragen? ‘Beelden met lichamen die afwijken van de norm worden sneller verwijderd.’

Wat hebben de volgende drie foto’s met elkaar te maken? Een spiegel die twee billen reflecteert, schaamhaartjes die uit een slip steken en een netpanty met slechts een strikjesonderbroek eronder? De drie beelden werden van Instagram verwijderd. Ze schonden de richtlijnen van het online fotodagboek dat wereldwijd meer dan zeshonderd miljoen gebruikers telt.

Want naakt, pornografisch of seksueel beeld hoort niet thuis op het sociale medium. Duidelijk, denk je misschien. Maar het gekke is: vooral vrouwenlichamen overtreden de regels. Mannentepels? Geen probleem. Vrouwentepels? Die worden zo snel mogelijk geschrapt.

Waarom kunnen sommige lichamen het digitale daglicht niet verdragen? En hoe omzeil je de regels? Drie Instagramkunstenaars doen er een boekje over open.

Blote billen en bosjes schaamhaar

‘Kunnen we een ceremonie organiseren voor alle verbannen ig (Instagram, red.) posts?’, vroeg feministisch kunstenaar Arvida Byström (25) op Twitter. ‘We zouden een boek moeten maken,’ antwoordde Molly Soda (28, online kunstenaar). De twee hadden elkaar nog nooit in real life ontmoet, ontvingen duizenden verboden afbeeldingen per e-mail en brachten deze maand hun papieren boek uit. Pics or It Didn’t Happen: Images Banned from Instagram is een soort kerkhof van verwijderde Instagramfoto’s.

Voor sommige beelden is de reden voor verwijdering glashelder, zoals het tafereel met vulva en schaamhaar dat doet denken aan het beroemde schilderij L’origine du Monde. Voor anderen blijft het ‘gevaar’ een mysterie, zoals de jonge vrouw met een mobiele telefoon onder haar hijab geklemd.

Frustratie is de drijfveer van Soda en Byström: omdat foto’s zonder waarschuwing verwijderd worden, omdat er niets tegenin te brengen valt, maar vooral omdat de community guidelines mensen niet gelijk behandelt. ‘Beelden met lichamen die afwijken van de norm worden sneller verwijderd,’ zegt Soda.

‘De foto’s in ons boek zijn absoluut niet het ergste wat het internet te bieden heeft,’ vervolgt ze. Het zijn vooral kiekjes met blote billen, bosjes schaamhaar, feminiene tepels, menstruatiebloedvlekken en vloeistoffen die lijken op sperma of vaginaal vocht. Zelf staan ze ook in het boek. Soda met roodgestifte lippen en een volle dot schaamhaar en Byström in slechts onderbroek en hakken, met een flitslicht dat haar tepels aan het zicht onttrekt. Genoeg voor Instagram om de stekker eruit te trekken.

‘Om uiteenlopende redenen staan wij geen naaktheid toe op Instagram,’ valt in de gemeenschapsregels te lezen. Maar het ene naakt is het andere niet. Slechts een handjevol verwijderde foto’s in Pics or It Didn’t Happen betreft mannelijke lichamen, zoals de flard balzak en de poedelnaakte man in bed. Soda: ‘Natuurlijk is censuur nodig, maar er wordt zoveel verwijderd waarvan wij niets begrijpen. Vrouwenlichamen worden altijd gezien als meer seksueel, ongeacht wat ze doen of welke houding ze aannemen.’ De delete-knop lijkt bij hen vaker te worden ingedrukt.

‘De vrouwelijke seksualiteit wordt traditioneel gevreesd. Ze zou lustig, ontembaar en manipulatief zijn – dat is al eeuwen zo,’ bevestigt Linda Duits, onderzoeker genderstudies aan de Universiteit Utrecht. ‘Aristoteles beschreef de vrouw al als een monster, met al haar vocht.’ Duits ziet een duidelijk onderscheid tussen wat we als ‘bloot’ zien en wat we als ‘naakt’ bestempelen. ‘Naakt heeft een erotische connotatie, terwijl bloot dat niet heeft. Vrouwenlichamen worden sneller als naakt gezien. Een blote mannenbast is gewoon bloot, niet naakt, terwijl zelfs een vrouwenhals of enkel – of erger, een tepel! – geseksualiseerd wordt.’

De ene tepel is de andere niet

Met de vrouwennippel begon Claire van der Mee (24) een experiment op Instagram. De naakte erwten zijn verboden op het online platform. Maar hoe seksueel zijn ze nog als ze een halsketting vormen? Of als de vrouwenborst een zee van tepels is? Of als haar gezicht tot één grote tepel is verworden? Van het account Nipnipslip zijn precies nul foto’s verwijderd.

Waar liggen dan de grenzen van het betamelijke op Instagram? ‘Toen ik in 2014 begon met mijn experiment waren álle vrouwentepels verboden. Nu zijn sommige toegestaan: tepels die borstvoeding geven en de boezem die een borstamputatie heeft ondergaan,’ vertelt Van der Mee. Het gekke is: we zien het verschil tussen een mannelijke en vrouwelijke tepel helemaal niet (probeer het maar eens via het Instagramaccount Genderless Nipples). ‘Zichtbare transpersonen komen daarom met relatief veel weg. Achter de schermen weet niemand of ze nu met een ‘normale’ of verboden tepel te maken hebben,’ zegt Van der Mee.

Te veel vrouwelijk schaamhaar wordt vaak gewist, terwijl het bij mannelijke lichamen wel mag. Byström: ‘Je zóu zeggen dat een geschoren flamoes seksueler is dan een vulva met veel schaamhaar. Maar als ze allebei een klein slipje dragen, blijft de geschoren poes langer online.’ Echte vrouwen moeten zich scheren, lijkt Instagram te zeggen. Ook overgewicht lijkt eerder als ‘ongeschikt’ weggezet te worden. ‘Uit mijn onderzoek weet ik: foto’s van dikke vrouwen in bikini worden vaak verwijderd,’ zegt Van der Mee. Ze ziet dat ‘mooie’ ronde billen – ‘zoals die van Kim Kardashian’ – wel mogen, maar behaarde mannenbillen waar een zweem van homoseksualiteit omheen hangt niet.

De enige duidelijke regel is eigenlijk: genitaliën zijn verboden, ongeacht het gender van de drager.

Instaprivilege

‘Met Instagram krijgen wij een Amerikaanse seksuele moraal door onze strot geduwd, die veel conservatiever en preutser is dan wat wij in Europa gewend zijn,’ zegt Linda Duits. Volgens haar is het een onwenselijke ontwikkeling dat alleen een bepaald soort lichaam zichtbaar is. ‘Waar zijn de dikke of oude lichamen? Ik heb in mijn hele leven zelfs nog nooit grijs schaamhaar gezien!’

Want hoe rebels Byström en Soda ook lijken, ze blijven jong, knap, slank. ‘Ons boek staat vol met witte lichamen die we als ‘normaal’ zien. Dat betekent niet dat deze lichamen vaker verwijderd worden. Integendeel, deze personen plaatsen sneller een foto van zichzelf. Het verbergt de zelfcensuur die vooral grote, zwarte, harige lichamen toepassen,’ zegt Soda. ‘We willen niet dat Instagram de regels van hun censuur aanpast, maar dat ze consequent is en ophoudt met body shaming van personen die niet aan een ideaalbeeld voldoen,’ zegt Byström.

Instagram lijkt op het eerste gezicht misschien een onschuldige speeltuin voor de selfie-minnende jongere. Het is levensvatbaar zolang gebruikers nieuwe foto’s opladen en andere gebruikers de app blijven verversen om de beelden te bekijken. ‘Ik vind het problematisch dat we zoveel met ons uiterlijk bezig zijn,’ zegt Van der Mee erover. Juist de tegenreacties vindt ze waardevol.

Maar meer dan een miljoen adverteerders gebruiken het medium ook – zoals THINX, dat beelden van halfnaakte, zogenaamd ongestelde modellen verspreidde om ondergoed met ingebouwd maandverband te promoten. De écht ongestelde halfnaakte modellen van kunstenaar Rupi Kaur – ook in het boek! – werden zonder slag of stoot verwijderd. Overigens niet door goedbetaalde ICT’ers in Silicon Valley, maar door onzichtbare moderatoren in Bombay en Manila die de meest vreselijke foto’s in beeld krijgen, van onthoofdingen tot kinderporno – ‘we zouden ons veel meer bewust moeten zijn van de mensen die dit werk doen,’ zegt Soda. Kortom, Instagram is een spiegel van onze maatschappij.

De drie kunstenaars zijn kritisch op Instagram, maar bereikten er ook ‘instafame’ mee. Hun volgersaantal blijft maar groeien. Als Byström en Soda één foto terug mochten plaatsen in de publieke fotoparade? Geen twijfel. ‘Die met de hijab.’