Voor veel mensen horen boeken net zo goed bij vakantie als zonnecrème. In de koffer gaat dan de stapel leesvoer die het hele jaar stof lag te vergaren. Waarom lukt lezen ons dan wel? ‘Er gaat minder breincapaciteit naar andere to do’s.’
Ontdek de getuigenissen van drie notoire vakantielezers: designer Frederik Delbart, interieurarchitect Gert Voorjans en journalist Hannelore Simoens. Voor hen is vakantie het meest uitgelezen moment om een boek open te slaan.
Leesretraites zijn dé wellnesstrend van het moment, aldus reismagazine Condé Nast Traveler, met beroemde bookfluencers als Dua Lipa en Emma Roberts die leesvakanties promoten. Volgens het magazine zouden we nood hebben aan een netjes afgebakende tijd en ruimte om een boek open te slaan. Anders komen we er gewoonweg niet aan toe.
Ook al lijken we steeds minder te lezen, de leeshonger van Belgen is groot, zo bleek vorig jaar uit de Time to Read-enquête van Knack. Net geen dertig procent van de deelnemers gaf aan dat ze de afgelopen jaren minder zijn gaan lezen, terwijl ruim 62 procent het graag meer zou doen.
Als de zin er is, waarom nemen we dan niet gewoon een boek vast? ‘Tijdsgebrek is een voor de hand liggende factor’, vertelt klinisch psycholoog en auteur Leslie Hodge. ‘Doorheen de werkweek is er een constante stroom aan taken, mails, het huishouden, nieuws en online communicatie. Die souperen heel wat tijd op. Volgens de theorie van egodepletie raken onze mentale bronnen bovendien uitgeput door de vele taken. Ze zorgen voor een cognitieve (over)belasting. Lezen lijkt een te grote drempel voor ons brein na een drukke dag met veel verplichtingen. ’s Avonds leidt de weg van de minste weerstand dan sneller naar een zak chips voor de televisie. Op vakantie is het rustiger en lassen we vaak bewust minder schermtijd in. Zo vinden we wel de wilskracht om een boek open te slaan.’
Goed reisgezelschap
In het achttiende-eeuwse Europa werd romans lezen als lui en gevaarlijk gezien – een bibliotheek was even verdacht als een bordeel. Intussen heeft lezen een veel betere reputatie. We weten nu dat ‘zelfzuchtig’ lezen er net voor zorgt dat we slimmer, relaxter, mentaal flexibeler en empathischer worden. Ook voor kinderen en jongeren is het trainen van de leesvaardigheid heel belangrijk, zegt professor Elke D’hoker, literatuurwetenschapper en directeur van het Centrum Literatuur en Onderwijs (KU Leuven). ‘Je kweekt al lezend vaardigheden voor je verdere studies en het werkleven.’
‘Verhalende teksten hebben de meerwaarde dat je voor langere tijd geconcentreerd kan lezen, klinkt het. ‘Literaire teksten hebben bovendien een complexiteit qua perspectieven en betekenislagen. Je kunt ze niet gewoon scannen op de belangrijkste informatie. Als je Kafka aankunt, lukken krantenartikelen ook.’
Uit onderzoek van het Reading Center in Stavanger blijkt dat mensen die vooral korte tekstjes lezen minder aandachtige lezers zijn. Een dikke klepper van zeshonderd pagina’s wordt dan plots een onoverkomelijke taak. Concentratievermogen werkt immers als een spier en verslapping treedt op als je ze niet traint.
Doordat er minder afleidingen zijn, kun je je gemakkelijk verliezen in een boek op vakantie.
‘Lezen is een tegenoffensief voor de flitsende content op sociale media die je brein overprikkelt’, stelt ook psycholoog Leslie Hodge. ‘Zo hebben veellezers minder kans op het ontwikkelen van dementie. Er is zelfs een studie die een verband ziet tussen veel lezen en langer leven. De veellezers hebben 23 procent minder kans om te sterven. De hypothese van de onderzoekers is dat de cognitieve betrokkenheid van het lezen zorgt voor nieuwe verbindingen in je brein, wat breinveroudering tegengaat.’
Bibliotherapie
Lezen heeft ook sociale voordelen. Zo maakt veel lezen je empathischer en zorgt het voor minder zwart-witdenken. In literatuur kom je vaak in aanraking met complexe personages die niet simpel op te delen vallen in helden en vijanden. ‘Lezen helpt je om de perspectieven van andere mensen te zien, wat je emotionele intelligentie vergroot’, licht Leslie Hodge toe. ‘Zeker bij verhalende literatuur kun je je als lezer makkelijk verplaatsen in de levenswandel en het denkkader van de personages in je boek. Het is dus goed om boeken te lezen over andere culturen en mensen die ver van je eigen leefwereld staan.’ Onderzoek bij ouderen toonde ook aan dat degenen die het meeste lazen zich gemiddeld minder eenzaam voelden. Een boek is dus de ideale reisgezel.
In de flow
In 2016 vroeg Claudia Hammond, psycholoog en auteur van Rust, de psychologie van ontspannen en bijkomen in de moderne wereld, aan 18.000 mensen uit 135 landen wat hun rust gaf. Lezen stond in haar ‘Rest Test’ met stip op één. ‘Lezen gaat gepaard met een verlaagde hartslag, ontspannen spieren, een lagere bloeddruk en de activatie van het parasympathische zenuwstelsel’, vertelt Leslie Hodge. ‘Het heeft iets meditatiefs. Het stressverlagende effect maakt van lezen dan ook een van de meest effectieve manieren om tot rust te komen voor het slapengaan. Het is ideaal om even afstand te nemen van de hectiek en de chaos van het leven. Zorg wel dat je leest op papier. Afleiding door je gsm zorgt immers voor belasting van je werkgeheugen en kan leiden tot meer stress. Blauw licht stimuleert je aandacht en doet de productie van het slaaphormoon melatonine afnemen.’
‘Psychologen en cognitieve neurowetenschappers verwijzen naar de flow state, een concept van de Amerikaanse psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi, als verklaring voor het positieve effect van lezen op je stressniveau en mentale welzijn’, vertelt professor D’hoker. In de flow state ga je heel geconcentreerd op in een bepaalde taak, waarbij je alles rond je vergeet.
Een boek lezen heeft soms de reputatie een moeilijke activiteit te zijn, of althans inspannender dan voor televisie ploffen. ‘Dat is niet volledig onterecht’, stelt Elke D’hoker. ‘Het vraagt meer van ons brein om al lezend in een nieuwe fictionele wereld te stappen en de personages te leren kennen. Je moet altijd even een drempel over, maar die cognitieve uitdaging blijkt net nodig om in de flow state te komen. Pas dan kun je de rest rondom je vergeten. Als er een match is tussen je mentale capaciteiten, je interesses en wat je leest, kom je in de flow. Uit onderzoek blijkt dat boeken van een gemiddelde en hoge moeilijkheidsgraad het best werken. Als een verhaal te voorspelbaar is, wordt het al vlug saai en dan haak je sneller af.’
Lezen heeft iets meditatiefs. Het is ideaal om even afstand te nemen van de chaos van het leven.
Lezen lijkt verrassend veel op dagdromen. In beide gevallen is je brein niet helemaal gefocust, maar ook niet in rust. Verschillende hersengebieden zijn actief, waaronder het zogeheten defaultnetwerk – dat aanstaat wanneer we denken dat we nergens aan denken. Er werd lang van uitgegaan dat dit netwerk alleen actief is als we ons niet concentreren, maar uit onderzoek blijkt dat het ook tijdens het lezen volop meedraait. Het helpt ons betekenis geven aan verhalen door ze te koppelen aan ons eigen leven.
Verhalen vertellen
‘Wat je het best leest om de voordelen ervan te ondervinden is heel persoonlijk’, klinkt het bij professor D’hoker. ‘Over het algemeen werken verhalen het best, omdat de mens een storytelling animal is. Op vakantie kun je complexere materie de tijd en ruimte geven die ze verdient, maar je kunt natuurlijk ook genieten van genrefictie, zoals liefdes- of misdaadromans. Ook kortverhalen, essays of gedichten zijn ideaal: ze vergen minder tijd om te lezen, maar je kunt er nadien – in het zonnetje of bij een glas wijn – rustig over nadenken. Zelf neem ik altijd een stapel heel diverse boeken mee. Zo kan ik op het moment zelf beslissen waar ik zin in heb. Met tegenzin lezen brengt je geen ontspanning.’
Lezen lijkt verrassend veel op dagdromen. In beide gevallen is je brein niet helemaal gefocust, maar ook niet in rust.
Omdat verhalen je niet overtuigen maar meeslepen, ben je minder op je hoede dan bij informatieve teksten. Net daardoor kunnen ze je denkbeelden het meest door elkaar schudden. De originele taal en onverwachte wendingen zorgen er bovendien voor dat je trager leest en nieuwe ideeën beter laat binnenkomen.
Uitgelezen moment
Het is niet gek dat we op vakantie vaker naar boeken grijpen. Het is de ideale setting om in een flow state te raken. ‘Doordat er minder beslommeringen en afleidingen zijn, kun je je gemakkelijk verliezen in een boek op vakantie. Daardoor zul je ook beter onthouden wat je hebt gelezen. Er gaat minder energie en breincapaciteit naar andere to do’s, wat het lezen alleen maar leuker maakt’, klinkt het bij psycholoog Leslie Hodge. ‘Onderzoeken tonen aan dat de voordelen al optreden na een halfuurtje lezen, het is dus absoluut de moeite om ook korte leesmomenten in te plannen tijdens de werkweek’, vindt Hodge. Op die manier wordt lezen een minivakantie voor je brein en zenuwstelsel.
LEESWERK
Meer lezen tijdens een werkweek?
– Bouw routine in. Leg je boek klaar op je nachtkastje of las een kort leesmoment in na het werk.
– Neem altijd een boek mee. Zo kun je lezen in plaats van te scrollen op verloren momenten, in de wachtzaal van de tandarts of op de trein.
– Kies tijdens de werkweek eens voor kortverhalen. Zo word je al op korte tijd in een fictieve wereld getrokken.
– Geen zin om met een dik en zwaar boek te zeulen? Een e-reader weegt minder.
– Ga bij een leesclub. Het is een stok achter de deur én leuk en verrijkend.
– Kies een boek dat je graag leest en niet als een verplichting aanvoelt.
– Probeer afleiding te beperken. Lees dus niet op je gsm, maar kies voor papier of een e-reader om geconcentreerd te kunnen doorlezen.
