Reizen om te lezen: verslag van een leesretraite in Noord-Italië

Als alleen-reiziger leest journaliste Nathalie Le Blanc sowieso veel op vakantie, maar een plek die daar speciaal voor is ingericht, en dan nog in Italië, daar moest ze naartoe.

Of er een exemplaar van Jane Austens Persuasion in de bibliotheek staat, wilde ik weten. Om je bagagekilo’s te beperken, pak je best niet te veel boeken in, maar dat is moeilijk als je op weg bent naar een reading retreat. Twintig jaar geleden las ik in een Britse krant een stuk over een Italiaans kasteel waar je naartoe reisde om te lezen. Ik bewaarde het in een map waar Ooit op staat, en vorig jaar was het eindelijk ooit. Het reading retreat is ondertussen verhuisd en zit nu in La Macchina Fissa, een oud pomphuis in de buurt van Mantova. Maar het idee blijft hetzelfde: een heerlijk huis vol boeken, met veel plekken om die te lezen.

De blauwe tuinkamer

Clark Lawrence, die de culturele stichting La Macchina Fissa runt, mailt dat ik de dijk op moet rijden. Dat doe ik dus, net buiten een ietwat banaal dorp op de eindeloos lijkende Povlakte. Een chagrijnige grijze kat verwelkomt me aan de voordeur. Een kwartier later loop ik achter Cecilia – Ceci voor de gasten – het huis door om een kamer te kiezen. Trappen op en af, langs een vleugelpiano en dan nog een, en veel boekenkasten, dit is het soort doolhof dat ontstaat als je verschillende gebouwen samenvoegt. Ik kies voor een lichtblauwe kamer vol witte meubelen, een ruimte waar ik rustig van word. Elke kamer in dit huis heeft een boekencollectie, en ik logeer bij de tuinboeken. Bij de lunch word ik officieel voorgesteld aan Bernie Sanders, de grijze kat, en de andere gasten. Gunther is een economieprofessor die na een conferentie in Venetië naar hier fietste om het volgende academiejaar voor te bereiden en Mareike is een textielkunstenares en costumière die hier een tussenstop maakt op weg naar een artist’s retreat op Kreta. Lezen komt er voorlopig niet van, want er valt bezoek binnen met heerlijke petitfours en interessante verhalen. Rond een uur of vier ontdek ik dat een comfortabele zetel vlak bij mijn kamer net de middagzon vangt, dus plooi ik eindelijk Jane Austen open.

Vierde keer, goede keer

La Macchina Fissa is een culturele organisatie, legt initiatiefnemer Clark Lawrence de volgende dag uit. “Ik was 26 toen ik ermee begon. Ik had Griekse kunst gestudeerd en gaf een tijdje Engelse les in Griekenland. Maar gasten ontvangen en mensen samenbrengen was altijd al mijn ding. Zelfs toen ik geen geld had, gaf ik feestjes. Ik vond werk in Bologna en een jaar later ook een plek voor een reading retreat. Oorspronkelijk wilde ik geen dingen toelaten die bliepjes maken, maar dat kun je vandaag niet meer doen. Hoe vaak mensen ook zeggen dat ze willen onthaasten en ontpluggen, na twee dagen vragen ze toch altijd het wifipaswoord. (lacht) Anyway, ik ben Amerikaan, niet op een overambitieuze manier, maar wel op een naïeve, ik-wil-iets-proberen-omdat-niemand-ooit-gezegd-heeft-dat-het-niet-kan-manier. Had ik geweten hoe complex de Italiaanse wetgeving was, dan was ik er misschien nooit aan begonnen, maar dit is ondertussen al mijn vierde locatie.”

Het begon in Palazzo Montefaro, een 17de-eeuwse villa in de buurt van Bologna, daarna volgde Castello Galeazza Pepoli, dat in mei 2012 vernietigd werd bij een aardbeving. Clark redde de kunst, haalde alle boeken en meubelen uit de ruïne en groef zijn planten op. Daarna verhuisde het reading retreat naar Corte Eremo in Mantova en sinds december 2015 zit het hier, naast de Mincio-rivier. “Ik noem dit weleens de oksel van Italië”, lacht Clark. “In de zomer is het warm en vochtig, terwijl de winters koud zijn. Maar het is een geweldig huis en een zalige tuin.”

Kunstwalhalla

In de badkamer die ik gebruik hangt een schilderij van een slapende vrouw en ik smeed al vanaf de eerste minuut een plan om het mee naar huis te smokkelen. Dat het niet eens in mijn huurauto past, negeer ik even. In mijn dromen past er ook een mooi werk van Pavlos Habidis, dat nu nog in de keuken hangt, in de koffer. Van het toilet tot de traphal en van de keuken tot de tuin, overal hangt kunst. “Toen ik in 1997 begon, kwamen er zeer weinig lezers logeren, maar we hadden wel veel plaats. Vrienden stelden voor dat ik concerten en tentoonstellingen zou organiseren om geld te verdienen. Muzikanten kwamen gratis spelen, kunstenaars exposeerden en liefhebbers kwamen luisteren en kijken.

Als er een werk verkocht wordt, vraag ik een commissie in kunst. Zo verzamelden we in de loop der jaren een mooie collectie.” Eentje van zo’n driehonderd werken, waardoor je in het huis zelfs bij de vijfde rondgang nog nieuwe dingen ontdekt. Een van mijn favoriete woonkamers hangt vol werk van Maria Gorton. “Deze kamer is geweldig, niet?” lacht Clark. “Ik heb de muren in een kleur geverfd die haar werk nog beter doet uitkomen.” Het zijn details die charmeren. Kleine tableautjes met een oude foto en wat droogbloemen, een beeldhouwwerkje op een stronk hout, een minibibliotheek in een oude kist, een mooie veer in een houten deur, een boeketje verse bloemen uit de tuin. “Ik ben bezig met hoe dingen eruitzien. Waar je wat ophangt, hoe kamers werken, welke sfeer je nodig hebt…. De eigenaar van dit huis, Fausto, is een praktische zakenman en hij is mijn tegenpool. Als ik een gastenkamer inricht en eerst beslis welke schilderijen waar moeten komen, vraagt hij: ‘Heb je geen bed nodig?’”

Wilde pompoenjungle

Het weer wil niet mee, dus het duurt een dag of twee voor ik me in de achtertuin waag. Al kan dat ook te maken hebben met de jungleallures van de plek. De paden zijn amper zichtbaar en wild is een voorzichtige omschrijving. “Ik ben beginnen te tuinieren omdat ik anders het Castello Galeazzo niet in kon, zo overgroeid was de tuin”, lacht Clark. “Maar wat eerst een noodzaak was, werd later een passie. Ik heb veel geleerd van de stagiairs en gasten die hier door de jaren heen zijn komen helpen en vandaag hou ik ervan om planten te kweken uit zaad. Ik was onlangs in Sicilië om mijn boek voor te stellen en ben met jaszakken vol zaadjes teruggekeerd. Geen idee wat eruit gaat komen, maar ik laat me graag verrassen.” Begin oktober domineren pompoenen de tuin. Omwille van Halloween, zo blijkt. “Ons jaarlijkse Halloweenfeest is legendarisch, gasten komen van ver om schrik aangejaagd te worden, en daar heb je veel pompoenen voor nodig.”

Als het op de derde dag opklaart, kan ik eindelijk in de tuin gaan zitten lezen. Een meter of drie bij mij vandaan zit Mareike te tekenen, en iets verder tikt Gunther op zijn laptop. Clarke doet onduidelijke dingen met potgrond en zaadjes aan een tafel en een kip loopt luid kakelend voorbij. Dit is voor heel even de leeshemel op aarde.

Classica en ballerina

Lezen kun je in principe overal doen, dus waarom zou je het hier komen doen? “Dit is geen hotel, het is een ervaring”, lacht Clark. “Klinkt knullig, maar zo is het. Wat je eet, wie je ontmoet, wat je leert over de planten, de boeken die je ontdekt… Maar het zijn de mensen die deze plek bijzonder maken. Je komt hier niet voor het zeezicht of de luxe, en je komt hier niet per ongeluk. Daarvoor zitten we te ver van de bewoonde wereld. Wie hier is, heeft daar bewust voor gekozen. Dat trekt een interessant soort mensen aan.”

Hij heeft gelijk. Ik had plannen. Ik wilde naar Mantova en Verona, ik wilde de Po zien en gaan lunchen bij Massimo Bottura’s Franceschetta 58 in Modena. Maar het blijkt moeilijk om hier weg te raken, op de best mogelijke manier. Na vijf dagen blijkt ook dat ik opvallend minder gelezen heb dan wanneer ik alleen op reis ben. Tijd lijkt hier anders te werken. Als ik even met een tuinboek op mijn bed ga zitten om te bladeren, is het ineens drie uur later. Snel een foto maken van een medegaste in de tuin wordt een innig gesprek over liefde, creativiteit en reiskoffers. Even in de keuken helpen met een lasagne, wordt een kook-en levensles. Ceci, die het huis runt, is een heerlijke vrouw. Een classica én ballerina die vertelt over haar liefde voor de Italiaanse schrijver Alessandro Manzoni, terwijl ze je toont hoe je aubergines zo bakt dat ze niet te veel olie opslorpen, je komt het niet vaak tegen. Het is haar schuld dat ik vele zalige uren in de keuken doorbreng, al hebben mijn medegasten ook boter op hun hoofd. Van studenten culinaire geschiedenis die cake en pizza komen maken tot een lokale ikebanalerares die in de tuin materiaal sprokkelt voor haar werk, ik ontmoet hier niemand die niet ontzettend boeiend is. “De tijd vliegt hier voorbij”, zucht Mareike als we op een avond van een bezoek aan een nabijgelegen stadje terugrijden. Ongeveer de helft van de gasten komt terug, vertelt Ceci, en ik begrijp dat. La Macchina Fissa is niet voor iedereen. Minimalisten die niet van wat chaos of praatjes met wildvreemden of boeken of kunst houden, zullen hier niet blij zijn. Maar wie dat wel doet, zal net als ik afscheid nemen met een welgemeend arrivederci. Tot we elkaar terugzien.