‘Te grote smartphones en meer vrouwelijke verkeersslachtoffers, ook dat is de schuld van het patriarchaat’: zes Belgische feministen tippen boeken hen vormden

Het is vandaag nationale Vrouwendag. Wij polsten bij zes Belgische feminstes naar welke boeken en docu’s hun denken, handelen en schrijven gevormd hebben. Zo weet jij gelijk wat te lezen de komende weken.

De ogen van Uschi Cop werden geopend door ‘Invisible Women’ van Caroline Criado Perez

Uschi Cop  is schrijver,  dichter en curator. Ze heeft net haar eerste chapbook Zwaktebod uitgebracht en is oprichter van Hyster-x, een feministisch collectief voor vrouwelijke en non-binaire schrijvers. Zij kiest voor het boek ‘Invisible Women’ van Caroline Criado Perez.

‘Dit boek heeft echt mijn ogen geopend voor de impact van het patriarchaat op de leefwereld van vrouwen. Aan de hand van data en statistieken toont Perez heel duidelijk aan hoe veel kleine zaken een immense impact hebben, zonder dat daar per se slechte bedoelingen achter zitten. Waarom hebben veel vrouwen het op kantoor vaak koud? Omdat de thermometers ingesteld zijn om de gemiddelde comforttemperatuur van mannen, die een paar graden lager ligt. Waarom sterven er meer vrouwen in verkeersongelukken? Omdat alle veiligheidstest bij de ontwikkeling van auto’s uitgevoerd worden met mannelijke poppen. Waarom zijn veel smartphones te groot voor vrouwenhanden? Bij nieuwe ontwikkelingen man vaak als proefpersoon gebruikt. De gevolgen zie je op alle terreinen. It’s a man’s world. Dit boek legt heel duidelijk uit waarom dat zo is zonder met een beschuldigende vinger te zwaaien.’

‘A decolonial Feminism’ is een must read volgens Dounia Bourabain

Dounia Bourabain (28) is sociologe en professor aan de Universiteit Hasselt, waar ze onderzoek doet naar racisme en seksisme binnen universiteiten. Zij beschouwt ‘A Decolonial Feminism’ (Pluto Press, 2021) van de Franse politicologe en historica Françoise Vergès als een must-read.

“Zoals veel feministen ging ik er vroeger vanuit dat streven naar gendergelijkheid sowieso alle vrouwen ten goede kwam. In dit dunne boekje legt Vergès op een heldere manier uit dat het Europese feminisme helemaal niet zo universeel is. Zo heeft het amper oog voor de specifieke noden en barrières van vrouwen uit de arbeidersklasse of vrouwen met een migratieachtergrond, terwijl zaken als je sociaal-economische positie en herkomst toch heel bepalend zijn voor je ervaringen als vrouw. Bovendien komt het Europese feminisme niet alleen vooral witte vrouwen uit de middenklasse ten goede, maar wordt het vanuit zijn eenzijdigheid en exclusiviteit door beleidsmakers ook gebruikt als een middel zoals migranten en vluchtelingen uit te sluiten. Toch hangt volgens Vergès alles met alles samen: we kunnen gendergelijkheid niet bereiken zolang we ook niet tegen racisme, armoede en andere vormen van onderdrukking strijden. Wil je je eigen blinde vlekken ontdekken en je horizon rond feminisme verbreden, dan is dit boekje echt een eye-opener.”

Hind Eljadid werd geraakt door ‘Phenomenal Woman’

Slam poet en auteur Hind Eljadid spreekt zich zowel op als naast het podium uit tegen discriminatie en onrecht. Een feministisch werk dat haar na aan het hart ligt is ‘Phenomenal Woman’ van Maya Angelou.

‘In het gedicht ‘Phenomenal Woman’ gaat de Amerikaanse dichter en activiste Maya Angelou in tegen het stereotiepe beeld van vrouwen. Enkele jaren geleden werkte ik, samen met drie andere vrouwen met migratieachtergrond, mee aan een gelijknamig theaterstuk, onder leiding van Nyiragasigwa Hens en Jaouad Alloul. In de traditie van Angelou spraken we ons uit tegen vooroordelen, vertelden we onze persoonlijke verhalen en wat ons fenomenaal maakt. Omdat ik zelf ook professioneel bezig ben met taal en woordkunst is Maya Angelou een groot voorbeeld. Als vrouw van kleur, als feministe en als dichteres komen haar woorden extra hard binnen. Wat ik mooi vind aan poëzie, is dat de woorden gelaagd zijn en dus verschillende snaren kunnen raken. Een gedicht komt doorgaans minder aanvallend over dan een preek of speech. Hoewel de gedichten van Angelou zeker ook activistische boodschappen bevatten en ze haar woorden als vorm van protest gebruikte, heeft ze toch een groot publiek kunnen bereiken en beroeren. Net omdat poëzie via het hart gaat. In plaats van rechtstreeks op de vingers te tikken of op fouten te wijzen, spreekt poëzie onze emoties aan. Via kunst kun je tot in de diepte gaan bij je luisteraars. Feminisme heeft, helaas, vaak nog een negatieve bijklank. Net daarom is het heel belangrijk om een vorm te vinden die wel doordringt bij mensen. Feminisme gaat om gelijke rechten tussen mannen en vrouwen. Hoe kun je daar tegen zijn?’ 

Heleen Debruyne is gefascineerd door ‘The Vindication of the Rights of Women’

De radiomaakster, auteur, schrijver en feministe (35) kiest voor een boek uit 1792, en wel ‘The Vindication of the Rights of Women’ van de Britse filosofe en vrouwenrechtenactiviste Mary Wolstonecraft.

“Ik las het boek als student geschiedenis en het viel als een blok op mijn gemoed. Ik was, en ben gefascineerd door het verleden, en fantaseerde als kind wel eens over hoe het zou zijn om in het Romeinse Rijk of de Middeleeuwen te leven, of als begijn. Bij het lezen van dit boek besefte ik voor het eerst dat ik op geen enkel ander moment van de geschiedenis in de literatuur, als politiek denker of filosoof ernstig zou genomen zijn, als vrouw. Ergens wist ik dat natuurlijk wel. Geschiedenis zoals we er vandaag naar kijken gaat nog te vaak over oorlogvoerende rijken, historische kritiek en een beetje sociale geschiedenis, en daarin kom je bitter weinig vrouwen tegen. Maar op een of andere manier had ik dat boek nodig om echt met mijn neus op de feiten gedrukt te worden. Wolstonecraft schrijft over hoe ongelijkheid in stand wordt gehouden door clichés, door kleding, door dubbele standaarden en het feit dat vrouwen gezien worden als een soort ornament.  Of het vandaag nog leesbaar is? Dat denk ik wel. Wie al eens een kostuumfilm kijkt of geboeid is door geschiedenis, zal zeker gefascineerd zijn.”  

Martha Claeys begreep beter wat misogynie is dankzij ‘Down Girl’

De doctor in de wijsbegeerte (29), verbonden is aan het centrum voor ethiek van de Universiteit Antwerpen en auteur van Trots, de filosofie ven een emotie, kiest voor Down Girl van de Amerikaanse moraalfilosofe Kate Manne.

‘Ik heb dit boek 13 lessen lang samen met studenten ontleed, dus ik ken het goed. Manne probeert de logica achter achter misogynie bloot te leggen, om uit te zoeken waarom het zo hardnekkig is. Ze concludeert dat het geen vrouwenhaat in de zin van een individuele overtuiging van mannen is, maar een systeem om in onze samenleving genderrollen en het patriarchaat in stand te houden. Simpel gezegd: vrouwen zijn de gevers in onze maatschappij. Gevers van tijd, zorg, aandacht, kinderen, seksualiteit. Mannen zijn de ontvangers. En het systeem straft de mensen die aan die rollen morrelen. Misogynie heeft dus een duidelijk doel. Dat Manne vaststelt dat misogynie heel diep geworteld is in onze wereld en moeilijker op te lossen is dan verwacht, maakt het niet echt een optimistisch boek. Maar het is wel verhelderend, want om dat soort patronen bij de wortel aan te pakken, moet je ze eerst goed begrijpen. Zelf dacht ik bij het lezen ook soms: ah, daarom denk of voel ik dus dit. Manne is Amerikaanse, en ze schrijft vanuit haar leefwereld, maar als je bijvoorbeeld kijkt naar hoeveel haat vrouwen over zich heen krijgen online, dan is het zeer herkenbaar. Wat ook duidelijk wordt, is dat misogynie aanpakken niet alleen het leven van vrouwen beter zal maken, maar dat van iedereen, want de hele maatschappij heeft er last van.’   

Bieke Purnelle werd diep geraakt door ‘Sex in a cold climate’

Mede-directeur van het kenniscentrum voor gender, feminisme en gelijke Kansen, RoSa én wielercolumniste (52) werd diep geraakt door ‘Sex in a cold climate’, een documentaire uit 1998 over de Ierse Magdalene laundry’s.

Het begon eigenlijk met een nummer van Joni Mitchell. Een van de songs op het magistrale Turbulent Indigo-album ging over The Magdalene Laundries, Ierse katholieke instellingen waar jonge vrouwen als een soort slaven werden ingezet in wasserijen. Die meisjes waren zwanger geraakt buiten het huwelijk, soms waren ze aangerand of verkracht, en soms waren ze gewoon mooi en dus verleidelijk en een gevaar voor de zedelijkheid. In 1998 zag ik een documentaire, ‘Sex in a Cold Climate’, van Steve Humphries, waarin drie vrouwen die in zo’n laundry gezeten hadden, getuigden. Ze waren ondertussen 60, misschien 70, maar hun verhaal was bloedstollend. Een vrouw kreeg een baby, die na een jaar doodgewoon werd afgenomen. De pijn en het trauma in die interviews werden zonder franjes verteld, maar de impact was immens. Ik was er echt ondersteboven van.’

‘Een paar jaar later maakte Peter Mullan een langspeelfilm op basis van deze docu, ‘The Magdalene Sisters’. Tranen met tuiten heb ik gehuild. Het begon in 1922, maar de laatste wasserij is pas in 1996 gesloten. Dat die instellingen zo lang hebben kunnen bestaan, is omdat niet alleen de katholieke kerk, maar heel de Ierse maatschappij dat heeft toegestaan. Ongehinderd. Pas in 2013, toen er massagraven van baby’s en kinderen ontdekt werden, gaf de Ierse overheid toe dat ze mee verantwoordelijk waren. Het was grootschalige, georganiseerde vrouwenhaat in de praktijk gebracht. Als het over vrouwonvriendelijke godsdiensten gaat, wijzen we graag anderen met de vinger, maar ook de katholieke kerk heeft boter op het hoofd. De Ierse situatie was extreem, maar ook hier was hun invloed groot en nefast voor vrouwen. Daarom kijk ik met een ijzig bang hart naar de generatie jonge mannen van vandaag die terug wil naar traditionele conservatieve gezinswaarden, want dat was waar dit allemaal om draaide. Als het over trad wives, anti-gender of transvrouwen gaat, denk ik altijd aan die instellingen die zo maar in The Handsmaids Tale van Margaret Atwood hadden kunnen figureren.’