Hoe optimaliseert artificiële intelligentie ons leven? ‘Bij mijn studenten die AI gebruikten, nam de kwaliteit van hun ideeën toe’

Niet meer weg te denken vandaag: AI, oftewel artificiële intelligentie. Maar wat kon je er anno 2024 mee aanvangen op je werk en in je privéleven? En hoe heeft het ons leven al beter gemaakt?

Johannes Brahms en Johann Strauss wandelen door de tuin, een paar seconden later kijkt Robert Schumann toe hoe zijn vrouw Clara pianospeelt. Het zijn lieflijke zwart-witfilmpjes, te zien op TikTok, die het dagelijkse leven van een paar van de grootste componisten van de negentiende eeuw documenteren. Wonderbaarlijke tijdsdocumenten, zou je denken. Tot je beseft dat bewegende filmbeelden nog niet waren uitgevonden toen die musicerende grootmeesters hun artistieke hoogtepunt beleefden.

Het blijkt in werkelijkheid een toepassing van AI te zijn: een tool die foto’s tot leven kan wekken – ook die van jezelf. En al is dit niet meer dan een leuke gimmick, het is maar een van de vele toepassingen van artificiële intelligentie, een term die in 1956 gelanceerd werd door John McCarthy, een medewerker van het Massachusetts Institute of Technology. De man had allicht nooit gedacht dat het zo’n impact zou krijgen op ons dagelijkse leven. Vaak zonder dat we erbij stilstaan.

Een hond met een hoed op

Neem nu een pakje dat we bestellen bij een onlineshop. Je zou het niet denken, maar daar komt een hoop AI-software aan te pas. Amazon heeft AI bijvoorbeeld geïntegreerd in het voorspellen van de vraag, het optimaliseren van de inrichting van de pakhuizen én de bezorging van de artikels. Dat schrijft Ethan Mollick in zijn boek Co-intelligentie – slimmer werken met AI. Mollick is co-director Generative AI Labs aan de University of Pennsylvania en expert terzake.

Straf: met de hulp van AI organiseert en reorganiseert Amazon zijn rekken in real time op basis van data over de vraag van klanten, waardoor populaire producten makkelijker bereikbaar zijn voor snelle verzending. En daar houdt het niet op, want AI is ook de motor achter Amazons zogenaamde Kivarobots, die producten naar pakhuismedewerkers verplaatsen, wat het inpak- en verzendproces efficiënter maakt. Om maar te zeggen dat het voor de onlinegigant een ongelooflijk hulpmiddel is.

Maar ook in ons dagelijkse leven kunnen we AI inzetten met hetzelfde doel: onze (professionele) activiteiten vereenvoudigen. Het kan ons bijvoorbeeld helpen een leuke afbeelding te zoeken die we niet meteen online vinden. Zo kunnen tools als Midjourney en Dall-E beelden produceren die er akelig echt uitzien. Op zoek naar een foto van een puppy met een partyhoedje op en een strikje met polkadots rond de nek? Tik je opdracht in en niet veel later verschijnt wat je nodig hebt.

Lees ook: Regula Ysewijn: ‘AI-software is gratis, maar wij auteurs betalen de rekening’

De ontbrekende schakel

Comedian Lieven Scheire schreef een boek over AI en toert momenteel met de voorstelling A.I.- Artificiële Intelligentie. Bij de opnames van het tv-programma Team Scheire in 2018 kwam hij voor het eerst met de huidige vorm van AI in aanraking. Scheire: ‘Monique, een blinde vrouw, nam graag foto’s voor Instagram, maar uiteraard had ze daar telkens hulp van anderen bij nodig. Katrien De Graeve van Microsoft heeft toen met de hulp van AI een app gebouwd die Monique, zodra ze haar camera richt, vertelt wat er te zien is en of het beeld al dan niet overbelicht is. Op dat moment had ik nog niet door dat AI zo gigantisch zou worden – objectherkenning leek gewoon een tof trucje. Pas later werd me duidelijk dat dit soort patroonherkenningssoftware voor robotica en automatisering dé ontbrekende schakel was. Om die reden had je vroeger geen robots die fruit konden plukken of waren er geen zelfrijdende wagens.’

Maar het grote wowmoment kwam met de zogenaamde generatieve AI, die patronen kan nabootsen zoals afbeeldingen en teksten, vertelt hij. ‘Dat was een revolutie binnen de revolutie. Ik had niet verwacht dat ik die Large Language Models (hyperontwikkelde taalmodellen, red.) van het niveau van ChatGPT nog tijdens mijn leven zou meemaken. Software die menselijke taal verwerkt en produceert… dat zag ik echt niet aankomen. Je kunt tegen ChatGPT zeggen: “Je bent een humeurige, gepensioneerde landbouwer uit Limburg”, en de software beantwoordt je vragen dan volledig op die manier, inclusief Limburgse dialectwoorden.’ (lacht)

Beter dan de beurs

Inderdaad, AI kan behoorlijk creatief zijn met taal. Zo kan het helpen bij schrijfopdrachten, zoals zowat alle studenten intussen weten. Toch is het niet meteen een goed idee om een opdracht er blindelings aan toe te vertrouwen. Stel dat je als reclamemaker op zoek bent naar een slogan voor een nieuw product, dan zul je niet meteen originele dingen zien verschijnen, schrijft Mollick. Maar wanneer je het model een beetje context geeft door te zeggen wie het is en wat het moet doen, krijg je veel betere resultaten. Je zou kunnen zeggen: ‘Gedraag je als een gevatte comedian en genereer een paar reclameslogans die mensen aan het lachen maken.’ En kijk: het resultaat is al beduidend beter.

Het is met andere woorden een beetje dom om AI niet te gebruiken tijdens een brainstormsessie. Al zijn de resultaten niet altijd gevat, ze kunnen een handig opstapje zijn naar beter uitgewerkte ideeën. ‘Toen ik van studenten die mijn college Ondernemerschap volgden, ging eisen dat ze AI gebruikten om ideeën te genereren voor start-ups, merkte ik dat de kwaliteit sterk toenam ten opzichte van het jaar ervoor’, schrijft Mollick. ‘Ik hoorde nieuwe bedrijfsideeën in plaats van telkens dezelfde paar ideeën. AI was een goedkope bron van extra innovatie én een nieuwe invalshoek.’

AI is ook bijzonder goed in het samenvatten van lange stukken tekst. Erg handig wanneer je voor een schrijfopdracht een paar stevige wetenschappelijke artikels moet doorploegen of op korte termijn een lesvoorbereiding moet maken. De techniek is nog niet feilloos – er sluipen weleens foutjes in – maar verwacht wordt dat dit binnenkort fel zal verbeteren.

En dat AI goed is in samenvattingen kan ook voor bedrijven een onverwacht hulpmiddel zijn. Zo gebruikten onderzoekers van de University of Chicago ChatGPT om transcripties van telefonische groepsgesprekken van grote bedrijven te analyseren. Op basis daarvan vroegen ze AI om de risico’s samen te vatten waar die bedrijven mee te maken hadden. We besparen je de technische uitleg, maar zonder gefundeerde kennis van de aandelenbeurs deed ChatGPT dat beter dan meer gespecialiseerde, traditionele modellen. Daarbij functioneerde het, zo schrijft Mollick, als een krachtige voorspeller van de toekomstige wisselvalligheid van de aandelenprijs. Straf, niet?

Luisterend oor

En er is meer. Je kunt met AI zelfs aan virtueel marktonderzoek doen. Toen Chat GPT een hypothetische opiniepeiling over de aanschaf van tandpasta werd voorgelegd, wees die een realistische prijsklasse aan voor het product. Het hield zelfs rekening met kenmerken als het bevatten van fluoride of mondverfrisser. Anders gezegd: het AI-model weegt verschillende productkenmerken tegen elkaar af, net zoals een menselijke consument dat zou doen. Bovendien kan het de betalingsbereidheid van de consument voor een welbepaald product inschatten. De AI-software bleek daarbij zelfs in staat om rekening te houden met inkomensniveaus en eerder vastgesteld koopgedrag. Een beetje creepy misschien, maar bijzonder handig voor iedereen die een product in de markt wil zetten zonder daar duur marktonderzoek voor te doen.

En het wordt nog wat griezeliger. Zo kan gepersonaliseerde AI ons minder eenzaam doen voelen. Gesprekken met een virtuele vriend kunnen ons de indruk geven dat we er niet alleen voor staan wanneer we het even moeilijk hebben. En die vorm van AI staat dichter bij ons dan we denken. Snapchat, de onder jongeren razend populaire app, heeft sinds anderhalf jaar My AI geïncorporeerd, een digitaal maatje met wie je gesprekken kunt voeren. Dat wordt in de app voorgesteld als een tool die een wetenschappelijk onderwerp op een eenvoudige manier kan uitleggen of de hoofdthema’s van een boek kan samenvatten. Mijn vraag ‘waarover gaat de klassieker The Catcher in the Rye?’ leverde inderdaad een accuraat antwoord op.

Maar My AI doet meer dan dat. Hij (Of zij? Of X?) fungeert ook als luisterend oor. Ik typte ‘Hallo, ik voel me eenzaam’ in en kreeg meteen antwoord dat My AI dat begrijpt en dat het oké is om me zo te voelen. ‘Wil je er misschien over praten?’ vroeg hij vervolgens, waarbij ik een link kreeg met remedies tegen eenzaamheid, zoals contact opnemen met vrienden of familie en wandelen, sporten, iets creatiefs doen of een grappige film bekijken. En hij besloot – alweer – dat het oké is om me zo te voelen. Een beetje voorspelbaar, maar voor een puber die zich niet goed voelt, kan het misschien wel een hulpmiddel zijn.

Ik besloot nog een stapje verder te gaan met een stevige leugen om My AI verder te testen. Wanneer ik schreef dat ik soms niet meer wil leven, antwoordde hij dat ik er niet alleen voor sta, dat hij er voor me is en dat het essentieel is om in zulke gevallen te gaan praten met iemand, al dan niet met een professional. Waarna My AI een link stuurde met nummers voor zelfmoordpreventie… in Nederland. Toen ik vervolgens het nummer voor België vroeg, gaf hij me het nummer van de Franstalige hulplijn, wat hij overigens ook deed toen ik specifiek het nummer voor Vlaanderen vroeg. Er is dus wel nog werk aan de winkel.

AI als leermeester

Toch kunnen we intussen ongegeneerd ons voordeel doen met AI. Zo gebruikt Lieven Scheire het vaak tijdens het schrijven, vertelt hij. ‘Wanneer ik in het Engels schrijf, check ik uitdrukkingen of idiomatisch taalgebruik met ChatGPT, net zoals ik dat doe met mijn Engelstalige mails. En ik gebruik vaak ObsIdentify, een app waarmee je foto’s neemt van planten in de natuur, die vervolgens vertelt wat de naam ervan is. Net als Merlin Bird ID, dat hetzelfde doet met vogelzang: je krijgt daarin een lijstje met alle vogels die je op dat moment hoort.’ Of hoe AI de rol van subtiele leermeester kan vervullen.

Het hoeft dan ook niet te verbazen dat verwacht wordt dat binnenkort een AI-knopje geïntegreerd zal worden in programma’s als Word of Pages. Hierbij zal AI een conceptversie maken van je schrijfopdracht, die je vervolgens kunt bewerken. Makkelijker dan te beginnen van een wit blad papier, al schuilt er ook het gevaar in dat je geen andere invalshoeken zult gebruiken dan degene die AI je aanbiedt. Voor de doemdenkers: menselijke creativiteit heeft dus zeker nog een meerwaarde. Overigens kun je met AI ook virtuele tekstredacteuren genereren die je feedback geven over wat je net geschreven hebt. Bijzonder handig als je even de draad kwijt bent.

Akelige robots

Sommige mensen worden bang van de vaart waarmee AI zich ontwikkelt. Terecht? ‘Het gevaar zit niet in akelige robots die de wereld gaan overnemen’, vindt Scheire. ‘Een realistisch risico daarentegen is de snelle automatiseringsgolf. Ik vraag me af of we als economie en samenleving klaar zijn om die aan te kunnen.’ Ook het klimaat is een belangrijk thema, want het elektriciteitsgebruik zal de hoogte in schieten zodra Microsoft AI gaat verwerken in Word en Powerpoint en honderden miljoenen gebruikers die netwerken dagelijks zullen aanspreken.

‘Ik hoor dat mensen met meer kennis van zaken dan ik zich zorgen maken over de zogenaamde agent AI, die problemen van a tot z kan oplossen. Anderzijds: bij elke voorstelling vertel ik dat er mensen in de zaal zitten wier leven gered zal worden door AlphaFold (een programma dat eiwitstructuren kan voorspellen aan de hand van hun genetische code, red.), het AI-model dat dit jaar de Nobelprijs voor scheikunde heeft gewonnen.’ Er is dus nog hoop. Veel zelfs.

De voorstelling A.I. – Artificiële Intelligentie van Lieven Scheire is nog te zien op 26 december in de Antwerpse Lotto Arena, lievenscheire.be

Lees ook: ‘Sneller en nog meer van hetzelfde maken via AI, gaat design de fast fashion snelweg op?’