Niet meer dan beleefd: hoe achterhaald is etiquette?

Geef zout altijd rechts door en sta op als er iemand binnenkomt. Nu december voor de deur staat, dringt een opfriscursus feestetiquette zich op. Maar hoe relevant zijn deze oude gedragscodes nog?

“De eerste regel van de etiquette: kom altijd op tijd.” Terwijl onze gastvrouw met een knipoog op haar horloge tikt, gebaart de pianist die net kwam binnenwaaien dat het hem spijt. Hij installeert zich snel achter de opgestelde vleugelpiano in de salon en tovert moeiteloos een sonate uit het zwart-witte klavier. “Een goede gast is transparant wanneer hij te laat dreigt te komen”, doceert de vrouw intussen verder. “Dan stuur je gewoon even in een berichtje dat je de afspraak zeker niet vergeten bent, maar enige vertraging opliep.”

Hoewel Nadine Winten benadrukt dat er geen codex of wetboek bestaat waarmee je alle regels van de etiquette kunt leren, wil de weddingplanner en eventdesigner met haar nieuwe etiquetteschool Etiquality alsnog een poging wagen. In een statig herenhuis op de Antwerpse Jan van Rijswijcklaan geeft ze sinds kort masterclasses in omgangsleer aan iedereen die er meer over wil leren, van kinderen tot volwassenen, van particulieren tot professionelen. Hoe begroet je je gasten correct? Welke dingen doe je beter (niet) tijdens een diner? En waarom zou je deze regels onder de knie moeten hebben?

Neem geen bloemen mee

Het is vooral die laatste vraag die mij als twintiger richting Wintens workshop lokte. Telkens als ik iets lees over etiquette, kan ik me maar niet van het idee ontdoen dat heel wat regels in de tijd zijn blijven steken. Maak of kraak ik echt een etentje als ik het zout al dan niet op de juiste manier doorgeef? (Correct: via je rechterkant de tafel rond.)

Is het werkelijk onbeleefd wanneer ik een vrouw begroet door mijn hand uit te steken? (Correct: een vrouw moet altijd eerst de hand reiken.)

En is het niet gewoon sympathiek als ik een boeket bloemen meeneem als dank voor de uitnodiging? (Correct: laat je bloemen op voorhand bezorgen. Zo hoeft de host niet naar een vaas te zoeken en kan hij of zij op voorhand het boeket op een zichtbare plek in de eetkamer plaatsen.)

“Ik zeg altijd: etiquette is niet truttig, maar nuttig”, glimlacht Nadine Winten. “Het is in de eerste plaats een manier om respect en empathie voor elkaar te tonen. Ik zie het als een leidraad om op een fijne manier met elkaar om te gaan in bekende en onbekende situaties.” Een zeer belangrijke regel volgens de coach: breng je gast nooit in verlegenheid, en laat desnoods ook gedragsregels varen om dat doel te bereiken.

“De bekendste anekdote is wellicht die van de Nederlandse koningin Wilhelmina, die in haar paleis een buitenlandse gast ontving”, vertelt Winten. “Tijdens een staatsdiner zag die laatste een vingerkommetje om je handen te reinigen aan voor een drankje. Om haar gast niet in verlegenheid te brengen, volgde de koningin zijn voorbeeld en dronk ze het kommetje leeg. Als je de basisregels kent, kun je met andere woorden zelf gaan improviseren om een fijne avond te garanderen.”

Vrouwen blijven zitten

De les gaat verder. Dat je best in stilte vertrekt op een huwelijksfeest, zodat het trouwpaar rustig verder kan feesten, klinkt best logisch. Dat je bij het voorstellen van gasten ook gemeenschappelijke interesses als gespreksstof aanreikt: eveneens te begrijpen. En dat je je bord soep niet mag optillen om het leeg te slurpen, klinkt ook niet bepaald onredelijk.

Toch zijn er algauw enkele voorschriften waarvan ik niet goed begrijp waarom ze anno 2022 nog steeds nageleefd zouden moeten worden. Zo moeten mannen volgens de regels van de kunst telkens opstaan wanneer iemand op een feestje arriveert, terwijl vrouwen blijven zitten. Ik kan met gemak een rist vrouwen uit mijn omgeving opsommen die ongemakkelijk zouden worden van mannen die erop aandringen de deur steeds voor hen open te houden of hun koffer te dragen. En zo volgen er nog enkele regels waarbij de verschillende rollen voor mannen en vrouwen duidelijk zijn vastgelegd. Etiquette en emancipatie lijken niet bepaald hand in hand te gaan.

“Deze regels passen zich wel degelijk aan de tijdgeest aan”, corrigeert Nadine Winten. “Wanneer de rol van de vrouw verandert, verandert ook de etiquette. “Vroeger moesten vrouwen zich vaak bezighouden met de volledige taak van het hosten, maar aangezien we vandaag vrijwel allemaal werken, is uren in de keuken staan niet meer vanzelfsprekend. Dat wordt dan uiteraard ook niet meer van ons verwacht. Ook op het vlak van kledij gaat de etiquette mee met de tijd. Vroeger droegen vrouwen alleen een broek bij het sporten, maar de generatie van de jaren zeventig was het hier niet mee eens. De omgangsvormen hebben zich daarop aangepast, waardoor je vandaag als vrouw zonder probleem in een broek in een sterrenrestaurant kunt gaan dineren.”

Afscheid van grootmoeders tijd

Het is een misvatting dat de etiquetteleer zich zou vastklampen aan regeltjes uit het verleden, zegt ook hospitality-expert Kevin Strubbe, in een ver verleden nog de butler van de toenmalige prins Filip. “Het is zelfs een kleine frustratie van mij dat sommige etiquette-experts effectief geen of weinig rekening houden met de evoluties van vandaag. Zo verliest de gedragsleer zijn geloofwaardigheid”, zucht Strubbe. “Ik wil tijdens mijn trainingen net duidelijk maken dat deze regels constant evolueren, en dat we afscheid moeten durven te nemen van regels die golden in grootmoeders tijd.”

Er zijn volgens de expert drie zaken die invloed hebben op hoe we met elkaar omgaan: wat er leeft in onze samenleving, en wat er beweegt op het vlak van wetgeving en technologie. “Een maatschappelijk voorbeeld is dat we streven naar meer gelijkheid voor lgbtq’s, wat zich in nieuwe omgangsvormen vertaalt, zoals het gebruiken van gevraagde voornaamwoorden”, duidt Strubbe. “Qua wetgeving zorgde het rookverbod in cafés er dan weer voor dat we op een andere manier rekening zijn gaan houden met niet-rokers. En met alle nieuwe technologische ontwikkelingen zie je dat we bijvoorbeeld afspraken maken rond smartphonegebruik en wanneer dat wel en niet gepast is.”

Passé durft Strubbe etiquette dan ook zeker niet te noemen. “In mijn beleving is het zelfs nog nooit zo springlevend geweest. De laatste jaren worden er op feesten bijvoorbeeld weer veel vaker dresscodes opgelegd. Er worden duidelijke afspraken gemaakt, maar het verschil met vroeger is dat de regels flexibeler zijn. Ik word regelmatig gevraagd voor trajecten rond gastvrijheid en etiquette, zowel voor bedrijven als zelfs voor vrijgezellenfeesten. Zo had ik onlangs een groep jongemannen die een avond ingewijd wilden worden in de leer van gedragsregels. Veel twintigers beginnen te beseffen dat dit geen stijve bedoening hoeft te zijn, waarbij je je thee enkel met de pink in de lucht mag drinken. Als je die regels op een toffe manier volgt, kan het je succes brengen in je job en privé, want het komt je imago alleen maar ten goede.”

Iedereen gelijk voor de wet

Dat twintigers en dertigers wel degelijk willen bijleren over omgangsvormen, blijkt ook uit de volgeboekte workshops voor jongeren die Etiquality aanbiedt. De 25-jarige Lars kreeg zo een cursus cadeau van een vriendin. “Ik was in eerste instantie een beetje sceptisch”, bekent hij. “Etiquette klinkt wat gedateerd, of heeft toch een zeker posh gehalte.”

Intussen heeft de scepsis baan geruimd voor interesse in het onderwerp. “Ik zal zeker niet zeggen dat ik altijd alle regels ga toepassen in mijn leven, zoals hoe ik het zout moet doorgeven, maar als ik ongeveer de helft van de lessen effectief zou implementeren, lijkt me dat wel een meerwaarde te kunnen bieden. Als je weet hoe je mensen correct begroet of hoe je gasten aan elkaar kunt voorstellen, maakt dat wel dat je een fijnere avond tegemoet gaat.”

Van sommige regels vermoedt Lars wel dat ze nog zullen evolueren binnen zijn generatie. “Vrouwen gaan niet per se blijven wachten tot iemand hun stoel wegtrekt. Voor dingen die ze zelf kunnen doen, is het voor leeftijdsgenoten volgens mij van minder belang dat die traditionele rollen binnen de etiquetteleer worden gevolgd.”

Kevin Strubbe herkent die mindset van de jongvolwassenen met wie hij samenwerkte. “Ik had recent een leuke discussie met een twintigjarige die me vertelde dat ze er het nut niet van inzag om altijd eerst de vrouwen te bedienen in de zaak waar ze werkt. Iedereen gelijk voor de wet, was haar argument. Ik zei dat ze dat dan maar gewoon eens moest toepassen. Twee dagen later is ze er al mee gestopt. (lacht) Ze werd er door andere tafelgasten op gewezen, of ze gaven automatisch zelf hun bord door. Sommige regels zijn zo ingeburgerd dat verandering niet snel zal plaatsvinden, wat niet wil zeggen dat er geen evolutie mogelijk is.”

Meer dan tafelmanieren

Ook de 25-jarige Pauline stond aanvankelijk afhoudend tegenover een cursus omgangsleer, maar vond de introductie in de etiquette uiteindelijk heel boeiend. “Ik was best verrast hoeveel aspecten ik al kende, maar heb toch ook enkele nieuwe dingen geleerd”, lacht ze. “Het meest verrassende vond ik de invloed die je als goede gastvrouw eigenlijk kunt hebben op hoe je gasten een avond beleven. Als ik in de toekomst een feest organiseer, ga ik zeker teruggrijpen naar de regels die ik heb geleerd, ook om me meer op mijn gemak te voelen in formele situaties.”

“Ik zal wellicht ook vaker mijn vriendinnen met een knipoog aanporren als ze iets niet op de ‘correcte’ manier doen. Ik denk dat veel jongeren zich afvragen waarom ze etiquette nodig hebben, maar het gaat over meer dan tafelmanieren. Het is een manier om andere mensen op hun gemak te stellen.”

Etiquette zal nooit uitsterven, verzekert Nadine Winten ons. “De tijd zal alleen leren hoe onze omgangsvormen aangepast zullen worden voor de volgende generaties. Het is geen wetenschap, maar een veranderende code die ons helpt op een respectvolle en ontspannen manier met elkaar om te gaan.”

“Het kan ook geen kwaad als je die regels niet honderd procent kent”, treedt Kevin Strubbe haar bij. “In verschillende culturen gelden bovendien andere regels. Zo zal een Japanner het onaangenaam en agressief vinden als je te lang oogcontact maakt. Door gevoelig te zijn voor de beleving van een ander, zul je meer successen boeken. Goed gastheerschap maakt het verschil omdat je je aanpast aan je gasten. Zie het als de menselijke verkeersregels: wie ze onder de knie heeft, botst veel minder snel.”