Jonge Oegandese vrouwen lopen een hoger risico om met hiv besmet te raken dan jonge mannen. Scheve machtsverhoudingen leiden ertoe dat de vrouwen geen condooms durven te gebruiken.
Mambera Hellem vertelt haar vriendinnen en buren over alle vormen van anticonceptie, maar ondanks hun hoge risico op hiv-besmetting gebruiken veel vrouwen die ze kent geen condooms. “Het is niet gemakkelijk voor een vrouw om te beginnen over condoomgebruik, want dan komen er vragen over vertrouwen”, zegt Mambera. “De man zou de vrouw vragen of ze hem niet vertrouwt.”
Haar vriendin Kyolaba Amina zegt dat het soms veel verder gaat dan dat, en dat mannen opzettelijk hun vrouwen infecteren. “Ik weet niet waarom ze dat doen, maar ik ken een geval waarbij een vrouw en man tegenstrijdige hiv-uitslagen hadden. Maar de man weigerde een condoom te gaan gebruiken, omdat ze voor die tijd ook onbeschermde seks hadden.”
Op haar 21ste heeft een Oegandese vrouw een kans van één op tien om hiv-positief te zijn.
In een land waar veel mythen bestaan over voorbehoedsmiddelen en bijwerkingen, zijn de meest gebruikte vormen van anticonceptie de prikpil en het spiraaltje. “Veel vrouwen krijgen elk jaar een kind. Op die vrouwen richten we ons”, zegt Mambera. Sommige vrouwen hebben een voorkeur voor een spiraaltje of prikpil boven condooms, omdat ze de anticonceptie dan geheim kunnen houden voor hun man. En dat is niet het enige aspect van hun seksleven dat ze geheim houden, zegt Kyolaba.
“We praten veel over hiv en adviseren de vrouwen zich te laten testen. Vaak zijn ze echter bang om dat aan hun man te vertellen. Ze laten zich in het geheim testen. Ik ken een voorbeeld van een vrouw die positief testte, maar dit niet aan haar man durfde te vertellen omdat ze bang was voor zijn agressieve reactie.”
Zes kinderen per vrouw
Een groep vrouwen met baby’s op hun schoot, luistert in de tuin van het ziekenhuis naar een zuster die het gebruik van een condoom demonstreert. Dergelijke diensten worden niet overal structureel aangeboden in Oeganda, een land met een van de hoogste geboortecijfers ter wereld. De Oegandese vrouw krijgt gemiddeld zes kinderen.
Andere statistieken laten iets zien wat meer verontrustend is, zowel in Oeganda als in andere landen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Jonge vrouwen raken vaker besmet met hiv dan jonge mannen. Op haar 21ste heeft een Oegandese vrouw een kans van één op tien om hiv-positief te zijn.
Een jonge vrouw tussen 15 en 24 jaar oud heeft meer dan dubbel zoveel kans om besmet te raken dan een man van dezelfde leeftijd. Volgens de laatste statistieken uit 2011, is 4,9 procent van deze vrouwen hiv-positief. Van de mannen in dezelfde leeftijdsgroep is dat 2,1 procent.
Angst
Zonder mogelijkheid invloed uit te oefenen op het condoomgebruik van hun seksuele partners kunnen jonge vrouwen zich nauwelijks beschermen tegen het hiv-virus.
Arts Akinyele Eric Dairo, hoofd van de afdeling Gezinsplanning van het VN-Bevolkingsfonds (Unfpa), constateert net als Mambera dat vrouwen minder invloed hebben op condoomgebruik dan mannen. Hij voegt eraan toe dat de voorkeur voor andere vormen van anticonceptie ook de angst laat zien bij jonge, ongetrouwde vrouwen om zwanger te raken. “De gevolgen van een zwangerschap zijn eerder merkbaar dan die van hiv en andere seksueel overdraagbare ziekten”, zegt hij.
“De belangrijkste angst bij jonge vrouwen is die om zwanger te worden”, zegt Catherine, een zuster in het Jinja-ziekenhuis. “Ze realiseren zich niet dat ze ook andere problemen kunnen krijgen.” Dat komt vermoedelijk deels doordat een betere behandeling van hiv niet alleen de verspreiding verminderd heeft, maar ook het stigma rond de ziekte. “Mensen zeggen nu dat het een soort diabetes is”, zegt Catherine.
Oudere mannen
Door betere beschikbaarheid van antiretrovirale geneesmiddelen is aanzienlijke vooruitgang geboekt in de strijd tegen aids in Afrika ten zuiden van de Sahara. Die vooruitgang kan echter gehinderd worden als preventie onder een demografisch grote groep opgroeiende meisjes faalt.
Dairo legt uit dat meisjes een hoog risico lopen omdat ze vaak al heel jong tot seksuele relaties en een huwelijk worden gedwongen, vaak met veel oudere mannen. Meisjes lopen ook risico omdat ze te maken hebben met geweld, inclusief seksueel geweld, en omdat ze minder mogelijkheden hebben om naar school te gaan en inkomsten te verwerven dan jonge mannen, zegt Dario.
Dit dwingt jonge meisjes tot afhankelijkheid van oudere mannen met geld, zodat ze de kosten voor het openbaar vervoer en school kunnen betalen. Daardoor ontstaat een zeer ongelijke machtsverhouding waarin het onwaarschijnlijk is dat een meisje kan bepalen of een condoom gebruikt wordt.
Daarom, zegt Dairo, is het niet voldoende om jongeren te leren hoe ze een condoom moeten gebruiken. Ook de factoren die de genderongelijkheid en daarmee het hogere besmettingsrisico van meisjes in stand houden, moeten aangepakt worden.
(Lyndal Rowlands / IPS)
