Michelle Obama: ‘Zelftwijfel verdwijnt niet als je de koningin van Engeland ontmoet’

Michelle Obama heeft een boek geschreven. Maar dat wist je waarschijnlijk al. Wat je mischien nog niet weet, is waarom ze dat gedaan heeft, en hoe iemand die alles lijkt te hebben – de adoratie van zowat de hele wereld, bijvoorbeeld – net zo onzeker kan zijn als wij allemaal.

Smullend van een boterham met gegrilde cheddar, op haar veranda met uitzicht op de tuin, in short en op blote voeten, man en kinderen het nieuwe huis uit, voor het eerst in acht jaar geen personeel in de buurt, zo ontmoeten we Michelle Obama in haar autobiografie. Zij, twee honden en een stil, leeg huis. Ze is voor het eerst sinds lang alleen ‘op een goede manier’ en denkt niet aan de nieuwe president, en zelfs niet aan de oude. Ze is gewoon blij dat ze zo meteen een raam kan openzetten zonder dat de veiligheidsdienst protesteert en dat ze tijd heeft om stil te staan bij wat ze wil zeggen in het boek dat ze gaat schrijven.

‘Het bleek heel betekenisvol voor mij’, vertelt Michelle Obama. ‘Ik besteedde veel tijd aan gewoon nadenken en reflecteren, iets waar ik tien jaar lang nauwelijks tijd voor had. Vanaf het moment dat Barack aan zijn campagne voor het presidentschap begon, voelde iedere dag aan als een sprint. Het was fijn dat ik nu een beetje kon ontspannen en mezelf vragen kon stellen. Hoe ben ik hier gekomen? Waar nam mijn verhaal een wending? Ik ontdekte een heleboel kleinere momenten, dingen waar mensen misschien niets van weten, maar waarvan ik besefte dat ze echt fundamenteel waren voor de vrouw die ik ben geworden.’

In therapie

Een aantal niet zo kleine momenten kwam de laatste weken uitgebreid in interviews met Obama aan bod. Hoe zelfs twee toegewijde doorzetters met een grote liefde voor elkaar en een robuuste werkhouding zichzelf niet kunnen dwingen zwanger te worden en dankzij ivf de ouders worden van Malia en Sasha. Hoe Baracks drukke agenda en focus op zijn politieke carrière betekende dat Michelle zich als werkende moeder kwetsbaar, gefrustreerd en ongelukkig voelde, wat voor een knoop in hun relatie zorgde die alsmaar strakker werd aangetrokken en die ze via relatietherapie ontward hebben. Hoe ze Donald Trump nooit zal vergeven dat hij, door vijf jaar lang te verkondigen dat Barack Obama niet echt in de VS geboren is, haar gezin in gevaar bracht, omdat het aantal doodsbedreigingen spectaculair toenam tijdens die birther-controverse. Maar het zijn effectief de kleine momenten in haar boek die verrassen. Hoe ze als kind niet graag vriendinnetjes thuis uitnodigde, omdat ze geen vieze vingers in de buurt van haar barbies wilde. Hoe ze bevroor bij een piano-optreden omdat de blinkende vleugel anders was dan de versleten piano waar ze bij haar tante Robbie op geoefend had. Hoe ze haar vriendje nogal onceremonieel dumpte toen hij haar samen met haar vader naar Princeton reed aan het begin van haar eerste academiejaar.

Je toont jezelf van alle kanten, ook de mindere. Waarom doet een door de hele wereld bewonderd mens dat?Wat hoopte je te bereiken met het schrijven van deze auto- biografie?

Michelle Obama: ‘Ik hoopte vooral iets te scheppen dat nuttig kan zijn voor andere mensen en lezers iets te geven dat ze in hun eigen leven kunnen gebruiken. Daarom wilde ik mijn verhaal zo eerlijk mogelijk vertellen. Ik vereffen geen oude rekeningen en geef geen politiek verslag. Ik wil mensen laten ervaren hoe het was om als een zwart meisje uit een arbeidersmilieu op te groeien in de South Side van Chicago en uiteindelijk First Lady van de Verenigde Staten te worden. Ik ben het helemaal, op die bladzijden. Daarom voel ik me een beetje kwetsbaar. Ik weet wat ik naar buiten breng. Maar door mijn verhaal te vertellen, met alle ups en downs die erbij horen, hoop ik dat andere mensen de moed krijgen dat van hen ook te delen.’

Echt luisteren

Michelle Robinsons verhaal zou ook spectaculair geweest zijn zonder Barack. Ze deed wat veel ouders voor hun kinderen wensen: het verder brengen dan zij ooit durfden te dromen. Ze raakte binnen op de exclusieve Princeton-universiteit en trok daarna naar de rechtenfaculteit van het nog chiquere Harvard. Eenmaal afgestudeerd, kwam ze terecht op een prestigieus advocatenkantoor. Ze droeg Armani, reed met een Saab en ging op vakantie naar de Caraïben. Maar ze was niet gelukkig. Ze hunkerde naar interactie met mensen, maar zat met papieren opgesloten in een kantoor op de 46ste verdieping. Daar thuis over praten was moeilijk, want waarom zou je moeilijk doen als je zo’n geweldige baan had? Voldoening, dat is ijdelheid voor rijke mensen, toch? Het was de dood van haar goede vriendin Suzanne, en die van haar vader, die al twintig jaar aan MS leed, en ook de aanmoediging van haar nieuwe lief Barack, die haar de moed gaven om uit de advocatuur te stappen.

Wat zou je mensen adviseren die onzeker zijn over hun pad en hulp nodig hebben bij het uitzoeken van hun passie?

Michelle Obama: ‘Als je het geluk hebt dat je kunt nadenken over het vinden van bevrediging in je carrière – en er zijn heel veel mensen die dat niet kunnen – dan is luisteren naar jezelf het beste wat je kunt doen. En dan bedoel ik echt luisteren. Hou je niet bezig met voldoen aan andermans verwachtingen. Dat is waar ik tegenaan liep. Ik probeerde als jongvolwassene de vakjes aan te vinken waarvan ik dacht dat de samenleving ze van mij verwachtte. Tot ik besefte dat ik daar ongelukkig van werd. Ik heb er veel en diep over nagedacht en hield een tijdje een soort dagboek bij om mijn gedachten op een rij te zetten. Toen zag ik in wat ik echt wilde doen: mensen helpen. Daarom koos ik voor een carrière in het openbaar bestuur. Mijn advies is dus: probeer goed naar jezelf te luisteren en negeer al de rest.’

Goed genoeg

Van de South Side tot Washington D.C., Michelle Obama vertelt ontwapenend eerlijk hoe het is om als lijstjesmaker met een hekel aan chaos samen te zijn met een idealistische individualist en als eerste zwarte gezin in het Witte Huis terecht te komen. Het leven kende heel wat hoogte- en dieptepunten en ook een heleboel onvoorziene omstandigheden.

Hoe heb je je aangepast aan de onvoorspelbaarheid van de reis die je leven geworden is?

Michelle Obama: ‘Ik heb geleerd dat je soms je handen in de lucht moet gooien en de achtbaan zijn ding moet laten doen. Of je nu twee kleine kinderen combineert met een veeleisende baan en een man met hogere doelen, dan wel je twee tieners opvoedt terwijl je ook moet uitvissen welke aanspreekvorm je moet gebruiken tegen de premier naast je tijdens het diner, nergens bestaat een handleiding voor.’

Het helpt dat er een Barack naast je staat die je verzekert dat alles goed komt, maar de vrouw die zich als kleuter afvroeg of ze wel goed genoeg was, blijft haar leven lang met twijfels worstelen. Zelfs als inwoner van het Witte Huis. Misschien verdienden ze geen tweede termijn, vroeg ze zich af voor Barack herverkozen werd. Op de verkiezingsavond was de opluchting immens. ‘Waren we goed genoeg? Ja, dat waren we.’

Heb je advies over hoe je die zelftwijfel de kop moet indrukken?

Michelle Obama: ‘Ik heb dan misschien wel enig succes in mijn leven, toch herinner ik me nog levendig de steek van schaamte toen ik op de kleuterschool voor de hele klas een woord verkeerd spelde. Ik weet nog hoe ik aan mezelf twijfelde als zwarte student uit een arbeidersmilieu op een rijke, voornamelijk witte campus. We dragen allemaal herinneringen aan dit soort twijfels mee en geloof me, ze verdwijnen niet als je ineens volle stadions toespreekt of de koningin van Engeland ontmoet. Wat mij geholpen heeft, is ouder worden en leven met sommige van die onzekerheden, om je dan te realiseren dat ze niet het einde van je leven betekenen. Meer zelfs, ze kunnen een nieuw begin zijn. Het maakt de gevoelens op het moment zelf natuurlijk niet minder zwaar, maar uiteindelijk kan twijfelen aan jezelf nuttig zijn. Op voorwaarde dat die twijfels de manier waarop je naar jezelf kijkt niet overheersen. Dat maakt allemaal deel uit van Becoming – van jezelf worden.’

Een gewoon iemand die een buitengewone reis gemaakt heeft, dat is hoe Michelle Obama zichzelf ziet. Iemand die zowel in kastelen als in klaslokalen in achterstandswijken zichzelf probeert te zijn. Of ze nu op bezoek is bij Koningin Elizabeth, rouwende militairen, trotse studenten of Beyoncé, ze is altijd een warme, grappige controlefreak, een genereuze, idealistische optimist ook, die het graag heel goed wil doen, meestal zin heeft in een dansje en een fitnessprogramma opstelt voor vriendinnenweekends. Dat maakt haar boeiend, ontzettend cool en ook 478 pagina’s lang uitstekend gezelschap.

Interview herwerkt door redactrice Nathalie Leblanc.