Mentalist Timon Krause: ‘Mensenkennis kan deuren openen’

Mentalist Timon Krause over hoe we verbinding maken – Hoe win je iemands vertrouwen? Wat zegt ons uiterlijk over ons karakter? En wanneer weet je of iemand liegt? De Duits-Nederlandse mentalist Timon Krause vat in het boek Mensenkennis voor beginners samen waarom we allemaal meer gemeen hebben dan we op het eerste gezicht zouden denken. “We vergeten gemakkelijk dat iedereen aan zichzelf twijfelt.”

Hij was amper twaalf toen hij zich voor het eerst in de menselijke geest begon te verdiepen. Na een hypnoseshow in een Duits vakantiepark besloot de jonge Timon Krause dat ook hij de kneepjes van het vak wilde leren. Vijftien jaar later mag de Duits-Nederlandse twintiger zich een van de beste Europese mentalisten noemen, heeft hij twee boeken op zijn naam staan en toont hij in zijn zaalshows hoe hij schijnbaar moeiteloos mensen kan ‘lezen’ zonder ook maar enige voorkennis te hebben over wie ze zijn. Het sleutelwoord voor zijn succes: mensenkennis. Een gave die hij in zijn nieuwe boek Mensenkennis voor beginners met de wereld wil delen.

Hebben de meeste mensen volgens jou dan een gebrek aan mensenkennis?

‘We hebben allemaal onbewuste, aangeboren mensenkennis in ons. Wanneer een kind iemand ziet glimlachen, weet het meteen dat dit een vorm van geluk betekent. Dat is overal ter wereld hetzelfde. Trekt iemand een boos gezicht, dan weten we dat dit een vorm van woede of ontevredenheid is. En wanneer iemand zich van je wegdraait, dan wil die persoon wellicht minder met je te maken hebben dan een persoon die zich naar jou toe richt. Deze simpele, universele betekenissen kennen we onbewust. Mijn boek is een uitnodiging om van deze processen iets bewusts te maken. Dat doe ik door de menselijke ervaringen die we allemaal delen duidelijk te maken. Of je nu een vijftigjarige witte man uit West-Europa bent of een jonge vrouw uit Azië: er zullen altijd raakvlakken in de menselijke ervaring zijn.’

Je maakt hiervoor gebruik van cold reading, een techniek die vaak door paragnosten, astrologen en handlezers gebruikt wordt.

‘ Cold reading is het principe dat iemand gebruikt om het Forer-effect uit te lokken, vernoemd naar de Amerikaanse psycholoog Bertram Forer, die in 1948 een experiment deed bij zijn studenten. Hij liet hen een zogenaamde persoonlijkheidstest invullen en vroeg hen achteraf het resultaat te beoordelen op juistheid. Het leverde een score op van 4,26 op 5, terwijl hij de hele klas dezelfde analyse had gegeven vol universele uitspraken. Het omschrijft met andere woorden het effect waarbij je vage statements als individueel toepasselijk ervaart. Dat komt doordat de menselijke geest continu op zoek is naar patronen en die automatisch toepast op zijn eigen ervaring. ‘Je kunt extravert, vriendelijk en gezellig in de omgang zijn, maar ook introvert, behoedzaam en gereserveerd’ is bijvoorbeeld een mooie manier om te zeggen: ‘Soms ben je blij, en soms niet.’ (lacht) Het is een kunst om deze techniek zo te gebruiken dat je meer over een persoon lijkt te weten dan je eigenlijk doet.’

Waarom acht je dit principe ook nuttig voor mensen die niet als mentalist door het leven gaan?

‘Het kan een leuke manier zijn om indruk te maken op je vrienden. (knipoogt) Maar nog belangrijker is dat je de techniek zo kunt gebruiken dat iemand zich sneller openstelt voor je. Je toont aan dat jullie een raakvlak hebben. Neem nu de uitspraak: ‘Ik weet niet of je het soms ook zo ervaart, maar ik merk dat ik mijn eigen grootste criticus ben. Ik straal discipline en zelfbeheersing uit, maar vanbinnen voel ik me vaak onzeker.’ De kans dat jij je hierin herkent, is vrij groot omdat het een universele menselijke ervaring is. Cold reading geeft jou het gevoel dat ik je snap. We willen allemaal begrepen worden. Van daaruit kan ik proberen een diepere connectie aan te gaan.’

De sleutel daartoe is het beheersen van de zogenaamde Barnum-statements.

‘Die zijn vernoemd naar de circuseigenaar P. T. Barnum, die reclame maakte voor zijn circus onder het mom dat er altijd voor elk wat wils was, exact wat het Forer-effect aangeeft. Een van mijn favorieten is de uitspraak: ‘Je seksuele ontwikkeling heeft je wat problemen opgeleverd.’ Die is niet universeel omdat we allemaal kinky sekslevens hebben, maar wel omdat seks en romantiek iedereen weleens problemen hebben opgeleverd. Misschien was het moeilijk voor je om uit de kast te komen, of heb je nooit je gevoelens verteld aan de liefde van je leven, of heb je problemen in bed? Iedereen kan er wel iets in lezen dat herkenbaar is.

Ook een leuke: ‘Je gaat er prat op een onafhankelijk denker te zijn en neemt niet zomaar iets aan van anderen.’ Tegenwoordig heb je veel mensen die graag onafhankelijk hun info zoeken in YouTube-video’s, van antivaxers tot aanhangers van de flat earth-theorie. Wanneer je zelf je eigen Barnum-statements gaat maken, wat ik ook aanleer in het boek, kun je uitspraken bijvoorbeeld als een compliment verpakken, waardoor mensen het nog sneller gaan aannemen. Iedereen gelooft immers graag dat ze onafhankelijk denken.’

Wellicht ook herkenbaar voor veel mensen: ‘Soms twijfel je er ernstig aan of je de juiste beslissing hebt genomen.’

‘Iedereen heeft twijfels. Het enige verschil is dat sommige mensen dit toegeven en anderen het liever verborgen houden. Vooral in tijden van sociale media waarop iedereen toont hoe goed ze bezig zijn, is het gemakkelijk om te vergeten dat iedereen regelmatig aan zichzelf twijfelt. En dat dit eigenlijk ook gezond is. Twijfel je helemaal niet aan jezelf, dan ben je mogelijk een dictator in wording.’ (lacht)

Betekent dit dat we als mensen louter tot algemeenheden te herleiden zijn?

‘Nee. Een van de belangrijkste lessen in het boek is dat we in het grote plaatje hetzelfde zijn, maar net in de details van elkaar verschillen. Een midlifecrisis komt bijvoorbeeld vaak voor, maar hoe je ermee omgaat, wanneer het gebeurt en hoe heftig ze is, is bij iedereen anders.’

Je noemt cold reading een manier om iemands vertrouwen te winnen, maar flirt het niet met manipuleren? Je start een relatie op een weinig oprechte basis.

‘Daar ben ik het niet mee eens. Het gebruiken van Barnum-statements kan deuren helpen openen, maar je moet nadien nog steeds samen de relatie verder invullen. Je moet ook geen uitspraken toepassen die je zelf niet voelt. Als ik weet dat jij het net hebt uitgemaakt met je partner en lieg dat dat bij mij ook het geval is, dan win je misschien wel iemands vertrouwen, maar niet op een goede basis. Zeg je dat je je soms onzeker voelt en ervaart de ander dat ook zo, dan heb je iets dat jullie verbindt. Maar dan moet je deze relatie alsnog samen verder uitbouwen.’

In wat voor situaties zou je deze technieken kunnen toepassen?

‘Overal waar je een nieuwe persoon ontmoet en een connectie wilt maken. Dat kan een sollicitatie zijn, een eerste date, een persinterview, maar evengoed in een koffiebar of café. Tegen je serveerster kun je bijvoorbeeld zeggen dat je je kunt voorstellen dat het soms moeilijk is om te blijven glimlachen wanneer klanten lastig doen. Op die manier heb je een specifiek Barnum-statement ontwikkeld en een korte menselijke verbinding gemaakt. Vaak hoeft het niet meer te zijn dan dat. Het is genoeg om die persoon het gevoel te geven dat iemand hem snapt en naar hem luistert.’

Welke rol speelt ons voorkomen bij het ‘lezen’ van iemand anders?

‘Heel lang werd er geloofd in fysionomie, het lezen van iemand gezichtsvorm. Een sterke kin zou betekenen dat je een leidersfiguur bent, grote ogen een goede focus… Dat is allemaal bullshit. Deze zogenaamde gelaatkunde bestaat al sinds Aristoteles, maar het is niet omdat iets oud is dat het ook werkt. De laatste jaren is het weer in opmars onder de term face reading, maar het probleem is dat dit vaak vanuit discriminerende ondertonen vertrekt. Zo wordt er beweerd dat je dom bent als je wenkbrauwen dicht bij elkaar staan en wat verder naar voren komen, niet toevallig een fysiek kenmerk dat vaak bij Afrikaanse mensen voorkomt. Een grote neus zou dan weer betekenen dat je gierig bent, wat komt van het racistische idee van de ‘jodenneus’. Fysionomie is met andere woorden discriminerende onzin. Veel belangrijker is lichaamstaal.’

Terwijl cold reading ons iets leert over universele mensenkennis, helpt lichaamstaal ons het individu beter te begrijpen.

‘Precies. Er zijn allerhande micro-expressies die gelijk zijn bij iedereen, maar er zijn ook verschillen die iets zeggen over de specifieke persoon tegenover jou. Het probleem is alleen dat het begrijpen van lichaamstaal nog te vaak als exacte wetenschap wordt neergezet. Zo wordt er gezegd dat iemand geen zin heeft om met jou te praten wanneer hij zijn armen kruist, maar dergelijke algemeenheden kloppen niet. We hebben als mens namelijk maar een beperkt aantal lichamelijke reacties en signalen. Veel belangrijker is de context waarin ze worden gebruikt. De armen van je gesprekspartner kunnen ook gekruist zijn omdat hij net heel relaxed en gefocust is bij jou.’

Ook bij het herkennen van leugens zou lichaamstaal een grote rol spelen.

‘Wat denk jij dat een signaal is van iemand die aan het liegen is?’

Ik zou gokken dat deze persoon mijn blik ontwijkt, steeds wegkijkt?

‘Dat klopt… voor sommige mensen. Bij andere mensen is het dan weer net omgekeerd, die zullen je strak in de ogen kijken. Sommige leugenaars gaan langzamer praten omdat het vertrouwen opwekt, terwijl anderen sneller gaan praten om vlugger door hun leugen te zijn. Dat kan allemaal kloppen, maar ook allemaal verkeerd zijn. Er is niet één signaal in onze lichaamstaal dat aantoont dat iemand liegt of de waarheid spreekt. Het enige waarop je kunt letten is de verandering in iemands baseline, het gedrag dat je gesprekspartner normaal vertoont. Omdat liegen de meesten onder ons van nature niet makkelijk afgaat, passen we onbewust ons gedrag aan wanneer we liegen.’

Zijn we er wel mee gebaat om altijd te weten wanneer iemand liegt? Soms is een leugen om bestwil toch beter voor beide partijen?

(lacht) ‘Er is gelukkig dan ook bijna niemand een perfecte leugendetector. Ik moet toegeven dat het herkennen van liegen ook voor mij moeilijk is. Alleen wanneer je iemand heel goed kent, zie je meestal wel dat er iets aan de hand is, maar kun je er dikwijls je vinger niet opleggen. Door te weten waarop je kunt letten, kun je je wel bewust zijn van dat proces.’

Je raadt in je boek ook aan om bepaalde lichaamshoudingen aan te nemen om beter emoties te herkennen.

‘Het Umkehrprinzip of omdraaiprincipe is een van mijn favoriete technieken. Wanneer je je goed voelt, zal je lichaam dat laten zien, en hetzelfde gebeurt wanneer je je slecht voelt. Maar als je een positieve lichaamshouding aanneemt wanneer je je slecht voelt, dan zal je emotie ook veranderen. Dat komt omdat lichaamstaal en emotie elkaar beïnvloeden. Dit kun je oefenen door de mimiek en bewegingen van andere personen te kopiëren en te kijken wat het met je doet. Ik raad wel aan om dit bij een passerende caféganger of bij filmpersonages te doen om de situatie niet ongemakkelijk te maken. (glimlacht) Het mooie hieraan is dat je na een tijdje veel sneller begrijpt hoe de ander zich voelt.’

Naastenliefde voor beginners, met andere woorden.

‘Ik hoop dat de lezers van mijn boek zich realiseren dat diep vanbinnen iedereen met dezelfde problemen worstelt, en het bijgevolg mogelijk is om met iedereen een zinvolle connectie aan te gaan. Er bestaat vandaag heel wat verdeling in de maatschappij, groepen leven naast elkaar. Het is belangrijk om te onthouden dat we in eerste instantie allemaal mens zijn. De rest is bijkomstig.’