Meer dan gezellig: waarom feesten met familie en vrienden goed voor je is

Bang voor een drukke sociale agenda tijdens de eindejaarsfeesten? Experts geven alvast vier redenen waarom samenkomen met dierbaren een opsteker is voor je gezondheid.

“Veel mensen hebben al wel eens van oxytocine gehoord, het knuffelhormoon dat we aanmaken bij activiteiten als vrijen en strelen”, zegt neurologe en slaapexperte Inge Declercq van het UZ Antwerpen. “Toch komt dat stofje niet alleen vrij bij fysiek contact, maar ook bij sociale activiteiten als samenkomen met anderen, een goed gesprek hebben en samen lachen. Vanuit neurobiologisch opzicht dragen zulke positieve sociale contacten dan ook enorm bij tot je mentale welzijn, omdat oxytocine angstwerend en stressverlagend werkt. Het hormoon gaat enerzijds gepaard met een gevoel van geruststelling en veiligheid, anderzijds kalmeert het stressreacties en verbetert het je vermogen om met stressvolle situaties om te gaan.”

Declercq maakt de vergelijking met sprinten: “Als je net gespurt hebt, moet je even op adem komen en weer naar een normale hartslag terugkeren voor je een nieuwe sprint aankan. Op dezelfde manier werkt oxytocine als een soort stress-buffer en helpt het de acute stressresponsen te kalmeren die we in ons dagelijks leven voortdurend hebben, zodat je nadien weer een volgende stressreactie aankunt. Fijne sociale contacten zoals feestvieren met familie en vrienden werken dan ook herbronnend.”

Luisterend oor

Psychologen spreken dan weer van het stress-buffering effect van sociale contacten, al was het maar omdat vrienden en familie je in staat stellen om je hart te luchten en te vertellen wat er allemaal gebeurt in je leven. Bovendien heeft onze omgeving vaak een andere kijk op de problemen die we ondervinden dan wijzelf en komen mensen soms met oplossingen waar we zelf niet aan dachten, wat ons kan helpen om stressvolle situaties anders te bekijken.

Omgekeerd confronteren bijeenkomsten met vrienden en familie je ook met andermans problemen, waarbij jij op jouw beurt een luisterend oor of goede raad kunt bieden – een wederzijds proces van aandacht ontvangen en schenken dat niet alleen de aandacht van je eigen zorgen afleidt, maar ook je gevoel van eigenwaarde ten goede komt.

Verbondenheid

“Goede banden met dierbaren helpen ons in moeilijke tijden, maar duiken niet zomaar uit het niets op wanneer we ze nodig hebben”, zegt sociaal en cultuurpsycholoog aan de KU Leuven Batja Mesquita. “Kerst- en nieuwjaarsfeestjes zijn dan ook uitstekende rituelen om te hebben. Omdat het mentaal goed voor ons is om even afstand te nemen van het werk en ons in anderen te verdiepen, maar ook omdat het gaat om vaste momenten waarop mensen samenkomen, gezamenlijk prioriteit geven aan de onderlinge verbondenheid en herbevestigen hoe belangrijk de relaties met familie en vrienden zijn. Rituelen als kerstetentjes helpen ons dus om relaties te onderhouden die we in moeilijke tijden nodig hebben, al is dat wel een heel functionele en cynische benadering. Sociale relaties en vieringen zijn er in de eerste plaats omdat mensen er plezier aan beleven.”

Hoe je met familie en vrienden bijeenkomt, maakt niets uit, zegt Mesquita. “Sommigen kijken misschien op tegen het zoveelste kerstdiner met kalkoen, maar niets zegt dat je elk jaar op dezelfde manier moet vieren. Maak jij liever een wandeling met je dierbaren, dan is dat prima. Zolang het samenkomen zelf maar niet vrijblijvend wordt en iedereen elkaar bewust prioriteit geeft op dat moment.”

“Onderzoek toont keer op keer aan dat mensen met veel positieve sociale contacten beter slapen”, zegt Inge Declercq, tevens auteur van Slaap wijzer en De kracht van slapen. “Dat zie je niet alleen in het aantal slaapuren, maar ook in de slaapkwaliteit. De oorzaak daarvoor ligt mogelijk bij de aanmaak van oxytocine bij sociaal contact. Die kalmeert zoals gezegd onze stressreacties, waardoor ook de productie van cortisol gedempt wordt. Dat stresshormoon houdt je alert en is dan ook een bron van slaapproblemen: mensen met een hoog cortisolgehalte in hun lichaam zijn overprikkeld en slapen minder goed dan mensen met lagere nachtelijke cortisolwaarden. Hoe oxytocine juist het slaap-waak proces beïnvloedt is echter nog niet opgehelderd.”

Genoeg en kwalitatief slapen speelt een grote rol bij het verwerken van prikkels en emoties en ons empathisch vermogen, benadrukt Declercq. “Het werkt dus in twee richtingen: sociaal contact bevordert je slaap, en omgekeerd bevordert een goede nachtrust de sociale omgang met anderen en het onderhouden van de belangrijke relaties in je leven.”

Dagafbouw

Toch associëren velen kerstdiners en oudejaarsavonden niet meteen met een zalige nachtrust, weet Declercq. “Zeker vroege vogels vertellen me vaak dat ze niet kunnen slapen wanneer ze ’s avonds laat uitgaan. Als zij later dan gewoonlijk opblijven om te feesten met vrienden, zitten ze sowieso over hun biologisch-fysiologische slaapuur, terwijl een geanimeerde avond in gezelschap ook de aanmaak van endorfines en dopamine aanwakkert, stoffen die opwekkend werken.”

Zeker met avondfeesten raad Declercq dan ook aan om alle impressies die je hebt opgedaan bewust te verwerken en de dag goed af te bouwen voor het slapengaan, hoe laat het ook is. “Lang hoeft dat niet te duren: vaak volstaat het om tien minuten stretch- of ademhalingsoefeningen te doen, wat te mediteren of een korte wandeling te maken. Of je kan je indrukken van de avond letterlijk van je afschrijven. Meeslepende tv-programma’s en literatuur daarentegen zijn niet aan te raden: dan zal je daar mentaal weer mee bezig zijn, terwijl je hersens al genoeg geprikkeld zijn door de sociale contacten die je net had en alle verhalen die je daarbij hoorde. Uiteraard probeer je je ook niet te overeten, matig je je alcoholconsumptie en vermijd je dat laatste koffietje, want ook dat zijn boosdoeners voor je nachtrust.”

Goed omringd zijn is net zo bepalend voor je algemene gezondheid en levensverwachting als risicofactoren als roken en alcoholconsumptie, stelden Amerikaanse onderzoekers in 2010. Op basis van een analyse van bijna honderdvijftig studies concludeerden ze dat sociale relaties zelfs zwaarder doorwegen dan een gebrek aan fysieke beweging en overgewicht, en dat niets je kans om te sterven meer vermindert dan een goede sociale integratie en hechte banden met anderen. Studies naar het opvallend aantal honderdjarigen op het Italiaanse eiland Sardinië en de langere levensverwachting van vrouwen wijzen in dezelfde richting: het geheim van een lang leven zou intensief contact met familie en vrienden zijn.

Omgekeerd verkort eenzaamheid duidelijk onze levensverwachting. Afhankelijk van de bron zou je kans om vroegtijdig te sterven zelfs met 25 tot 30 procent stijgen. “Je eenzaam voelen heeft duidelijk een effect op je fysieke gezondheid”, reageert eenzaamheidsonderzoeker Marlies Maes. “Mensen die zich geïsoleerd voelen, ervaren bijvoorbeeld vaker slaapproblemen, worden sneller ziek en hebben vaker last van hart- en vaatziekten en andere aandoeningen.”

Zelfzorg

Een mogelijke verklaring daarvoor is dat de betrokkenen minder goed voor zichzelf zorgen. “Ze bewegen minder, komen minder buiten, eten slechter en drinken meer alcohol”, zegt Maes. “Hechte relaties met familie en vrienden daarentegen kunnen je stimuleren om gezonder te leven, terwijl die mensen je ook kunnen afspreken op ongezonde gewoonten of aanmoedigen om een behandeling vol te houden. Dat komt dan uiteraard je levensverwachting ten goede. Maar de hypothese die het meest naar voren komt in de wetenschappelijke literatuur, is dat eenzaamheid ons stresssysteem activeert. Dat ondermijnt op termijn je immuunsysteem en het genezingsproces bij ziekte.”

Maes juicht de vele etentjes met vrienden en familie in de eindejaarsperiode dan ook toe. “Toch op voorwaarde dat die je gevoel van verbondenheid versterken. Dat is echt het sleutelwoord bij dit alles. Net zoals het hebben van een relatie niet garandeert dat je je ook gesteund voelt door die partner, is ook een kerstdiner niet altijd een fijne context. Als je daar niet jezelf kan zijn bijvoorbeeld, als mensen je niet waarderen of het niet eens zijn met je zienswijzen. Onderzoek naar eenzaamheid en de levensverwachting suggereert in ieder geval dat vooral de kwaliteit van je sociale contacten belangrijk is – niet of je wel of niet alleen woont en wel of niet single bent dus, maar dat je betekenisvolle relaties hebt in je leven.”

“Wetenschappelijke studies stellen vaak een statistisch verband vast tussen eenzaamheid en een hoger risico op neurodegeneratieve aandoeningen als Alzheimer en andere vormen van dementie”, zegt Inge Declercq. “Maar ondertussen is er ook heel wat onderzoek dat suggereert dat intensief sociaal contact het risico net verlaagt.”

Zo analyseerden Britse onderzoekers in 2019 de resultaten van een langdurige studie bij meer dan tienduizend 45-plussers, die op verschillende momenten in hun leven aangaven hoeveel contact ze hadden met familie en vrienden en eveneens cognitieve testen aflegden. De conclusie luidde dat veelvuldige sociale contacten niet alleen het risico verkleinde om dementie te ontwikkelen, maar ook dat mensen met meer sociaal contact consequent beter scoorden qua geheugenfunctie, verbale vlotheid en redeneervermogen. Een ander Brits onderzoek volgde dan weer duizenden vijftigplussers over een periode van dertien jaar. Zij die uiteindelijk dementie ontwikkelden, hadden jaren voor de diagnose gesteld werd aanzienlijk minder sociale contacten dan anderen.

Hersenstimulatie

In beide gevallen opperden de onderzoekers de mogelijkheid dat verminderd sociaal contact eerder een vroeg gevolg van dementie is dan een oorzaak ervan. Mensen met dementie kunnen immers al in een vroeg stadium hinder van hun aandoening ondervinden bij het onderhouden van contacten met hun omgeving, in die mate dat ze vrienden en familie liever uit de weg gaan.

“Toch zijn er goede argumenten om ervan uit te gaan dat sociaal contact en sociale interactie, naast fysieke activiteit, beschermend werken tegen dementie”, zegt Declercq. “Zo weten we dat positieve sociale contacten helpen om beter te slapen, en dat een goede nachtrust het risico op dementie verlaagt. Daarnaast stimuleren sociaal contact en sociale interactie de hersenen om actief te blijven, omdat mensen met hun omgeving dan allerlei onderwerpen bespreken, mee debatteren en herinneringen ophalen. Zulke typische activiteiten op kerstdiners en oudejaarsavonden met familie en vrienden dragen allemaal bij tot het opbouwen van wat in de literatuur onze verstandelijke reserve wordt genoemd: gezond hersenweefsel dat naarmate we ouder worden en neuronen in de hersenen afsterven de functies van die uitgedoofde neuronen kan overnemen.”

Dat dynamische karakter van onze hersenen zie je goed bij mensen die na een hersentrombose met een letsel in het spraakcentrum kampen, zegt Declercq. “De snelheid waarmee mensen hun volledige spraakvermogen terugvinden heeft dan niet alleen te maken met de snelheid waarmee ze op de spoed belandden en er met de behandeling gestart werd, maar ook met de mate waarin hun brein vooraf gestimuleerd werd.”