Maakt slimme technologie kinderen opvoeden makkelijker?
De technologische vooruitgang staat niet stil, ook in babyland. Bevat elke geboortelijst terecht enkele slimme gadgets of zijn ouders die het beste voor hun kinderen willen een makkelijke prooi voor gewiekste marketeers?
Was de babykamer vroeger simpel uitgerust met een babyfoon en eventueel een zacht lampje, dan komt er vandaag vaak veel meer bij kijken. Behalve de babyfoon – standaard met camera – is er nu ook de knuffel met ingebouwde speaker en licht die de baby in slaap zingt, een sokje dat de hartslag van kindlief monitort en een slim matrasje dat elke beweging registreert. En dan is er ook nog de relatief nieuwe femtech voor jonge moeders, van een slimme kolf die bijhoudt hoeveel melk je produceert tot een apparaat dat de geteisterde bekkenbodemspieren terug up and running moet krijgen. Het aanbod snufjes – vaak met bijhorende app – groeit elke dag.
Dat er zoveel producten ontwikkeld worden, komt doordat de bedenkers ervan redelijk zeker zijn dat ze ook verkocht zullen raken. Er is duidelijk een markt voor jonge ouders die hun taken willen vergemakkelijken met technologie. Dat ziet bijvoorbeeld ook de Antwerpse kinderwinkel De Gele Flamingo, die in een persbericht stelt dat de zogenaamde slaaptechnologie populairder is dan ooit. ‘We zijn in 2015 gestart met een salescijfer van 5.000 euro, voor 2022 voorspellen we dat dat groeit tot wel 252.000 euro’, vertelt oprichter Sophie Claes.
Angst is een slechte raadgever, die kan aanzetten tot overbodige voorzorgsmaatregelen. Bang dat je kindje plots zal stoppen met ademen? Dat kan je ‘oplossen’ met een slimme monitor
Op kinderen en jonge moeders toegespitste slimme technologie heeft dan wel zijn afzetmarkt, dat zegt niet meteen iets over de deugdzaamheid ervan – tabak wordt ook nog altijd verkocht, om maar iets te noemen. Kunnen deze – vaak prijzige – producten de verwachtingen die ze scheppen nakomen? Zijn ze nodig? En maken ze van jou een betere ouder?
Slaap is goud waard
Beloften over makkelijker, beter en dieper slapen klinken als muziek in de oren van vermoeide ouders. Het is dan ook vooral in dat segment dat slimme gadgets als paddenstoelen uit de grond schieten. Een witteruismachine imiteert geluiden uit de baarmoeder, een projector tovert het plafond van de kamer om tot sterrenhemel en een elektrisch bedje wiegt je baby in slaap op het ritme van oceaangolven.
Voor sommige kinderen zullen dergelijke producten daadwerkelijk wonderen verrichten. Maar helaas voor de naar oplossingen zoekende ouder: elke baby is anders en dus zullen deze gadgets voor sommige kinderen helemaal niets doen. Dat komt volgens slaapcoach Lise Dullaerts doordat ze steeds gepaard moeten gaan met andere inspanningen. ‘Witteruisapparaten kunnen baby’s inderdaad helpen om sneller in slaap te vallen als ze luid genoeg zijn en lang genoeg kunnen afspelen. Slaaplampjes met zacht rood licht kunnen iets oudere kinderen helpen indommelen en nog oudere kinderen kunnen met een slaaptrainer het concept van tijd leren kennen en langer op hun kamer blijven. Maar het blijft belangrijk dat er een slaaproutine gecreëerd wordt en dat kinderen voor het slapengaan niet te veel prikkels krijgen.’
Je kan wel vraagtekens plaatsen bij de effectiviteit van producten als deze, schadelijk zijn ze niet meteen (tenzij in sommige gevallen voor je portefeuille en zelfvertrouwen, als ze niet blijken te werken). Een andere groeiende categorie elektronica voor jonge kinderen roept echter meer vragen op: producten die (de gezondheid van) je kind in de gaten houden door bijvoorbeeld hun ademhaling, hartslag en saturatie te meten.
Elektronische geruststelling
Een kind op de wereld zetten is voor veel mensen een kwetsbare levensfase die gepaard gaat met allerlei zorgen en onzekerheden. Die zijn de ideale voedingsbodem voor marketeers die willen verkopen. Angst is echter een slechte raadgever, die kan aanzetten tot overbodige voorzorgsmaatregelen. Bang dat je kindje plots zal stoppen met ademen? Dat kan je ‘oplossen’ met een slimme monitor. We hebben het zo goed voor met onze kinderen dat we bij het zien van advertenties voor dat soort spullen vergeten dat de meeste baby’s vandaag niet zomaar stoppen met ademen, onder meer dankzij de preventie rond een veilige slaapomgeving.
‘Inspelen op de meest primaire angsten van mensen is een uitstekende manier om hen iets te doen kopen’, aldus socioloog Ben Caudron, die de relatie tussen technologie en samenleving bestudeert. Technologiebedrijven doen dan ook graag aan ‘solutionisme’, zegt hij. ‘Die term werd bedacht door criticus Evgeny Morozov om er het verschijnsel mee te omschrijven waarbij er eerst producten ontworpen worden en dat er vervolgens, in de zoektocht naar bereidwillige idioten die ze willen kopen, een onbestaand probleem wordt gecreëerd dat door dat product wordt opgelost. We hebben dit soort producten absoluut niet nodig. Hoe hadden we anders de eeuwen voor de opkomst van slimme technologie overleefd als soort?’
De woorden van Caudron klinken niet vreemd, maar niemand wil die ouder worden die na een drama geplaagd wordt door de gedachte ‘had ik het toch maar gekocht’. In reviews van monitorproducten lees je bovendien dat ze soms een verschil tussen leven of dood betekenden. ‘Natuurlijk zijn er ouders die zeggen dat hun kind gered werd door dit soort technologie, maar dat is anekdotiek’, vertelt Caudron. ‘Je vindt voor alles voorbeelden. Voor de meeste mensen is een aspirine bijvoorbeeld iets deugdzaam, maar voor mijn vorige buurman was dat levensbedreigend.’
De angst zit echter diep en zelfs de meest rationeel denkende mensen zijn vatbaar voor de oplossingen die dat soort producten beweert te bieden. Ze kopen ze in de hoop ze nooit nodig te hebben, als een geruststelling in een doosje. Helaas blijkt ook dat idee een luchtbel. ‘Op de duur verdwijnt het initiële positieve effect en wordt het vervangen door stress’, gaat Caudron verder. ‘Je wordt geconditioneerd om een bepaald deel van gezondheid te linken aan een trigger, zoals een notificatie. En dat terwijl veel van de kwalificeerbare aspecten van het menselijk bestaan aan variatie onderhevig zijn: soms weet ik dat ik ziek aan het worden ben als ik 37,1°C meet, soms is die temperatuur perfect normaal. Cijfers zeggen niet alles en het is voor een leek soms moeilijk om de betekenis ervan te begrijpen.’
Journalist Eva Kestemont testte de Owlet monitor en smart sock bij haar baby van zes maanden
‘Een camera streamt wat er gebeurt in de slaapkamer rechtstreeks naar je smartphone en een sokje meet de hartslag en saturatie van je kindje. Al die informatie wordt in grafiekjes gegoten in de bijhorende app, die je inzicht moeten geven in het slaapgedrag van je baby. Wij mochten deze uittesten en eerlijk: wij vonden het wat veel.
Het enige wat wij verlangen van een babyfoon, is dat hij ons alarmeert wanneer ons kind wakker is. En net daar schoot dit systeem – net als alle andere babyfoons die werken via smartphones – tekort. Ofwel kies je immers voor een non-stop streaming en hoor je dus elke noot van het slaapmuziekje en elk zuchtje, ofwel krijg je pas om de minuut een melding als er iets verandert. (Dat kan niet sneller door software-instellingen van gsm’s.) Een kind kan in het tijdsbestek van een minuut echter perfect in die mate overgeven dat zijn bedje verschoond moet worden en terug in slaap vallen, zonder dat de ouders een verdieping lager verwittigd worden – een uit het leven in de testperiode gegrepen voorbeeld. Bovendien leg ik mijn gsm en al zijn notificaties ’s avonds net graag af en toe eens weg, maar dat kan niet wanneer je die nodig hebt om je kleintje in de gaten te houden.
Ook het sokje was niet meteen ons ding: wij vertrouwen er liever op dat onze baby niet zomaar zal stoppen met ademen en zagen niet meteen de meerwaarde. We begrijpen wel dat het voor ouders van premature baby’s of kindjes met extra gevoeligheid een bron van geruststelling kan zijn. Die komt dan wel met een stevig prijskaartje, want deze set kost 439 euro. En dat voor een halve babyfoon, zonder ontvangstation.’
Data is goud waard
Daarbij gaat volgens Caudron ook de ‘baat het niet dan schaadt het niet’-conclusie van de eerder genoemde slaaphulpjes hier niet op. Daarvoor ziet hij te veel nadelen en risico’s. ‘Mensen houden van slimme technologie, maar je kan je afvragen hoe slim het is om het in huis te halen’, zegt de socioloog, die zijn gasten thuis vraagt om hun smartphones bij de voordeur achter te laten. ‘Volgens Morozov is ‘smart’ een acroniem dat staat voor Surveillance Marketed As Revolutionary Technology. Die slimme dingen rapporteren immers niet alleen aan hun gebruiker, maar ook aan het bedrijf dat ze ontwikkelde. Wat we doen door slimme technologie op de kinderkamer te zetten, is onze kinderen van kleins af aan verkopen aan databedrijven.’
Dat dat gebeurt, steken de producenten niet onder stoelen of banken, integendeel: ze pakken uit met het verzamelen van data als deel van hun bedrijfsvoering, in de vorm van onderzoek. Het vergaren van medische informatie kan misschien wel handig zijn voor de samenleving, maar om het individu niet te schaden, moet anonimiteit bij de verwerking van alle gegevens gegarandeerd zijn. En daar knelt het schoentje vandaag, zegt Caudron. ‘In het verleden is het al perfect mogelijk gebleken om de anonimisering van data te omzeilen en ze te kunnen koppelen aan een bepaald individu. Dat kan schadelijk zijn. Er zijn al verzekeraars die een korting toekennen aan klanten die bepaalde zaken laten tracken en het solidariteitsprincipe van de gezondheidsverzekering is al aan het eroderen. Zal je in de toekomst nog wel recht hebben op terugbetaling van medische kosten als je bepaalde voorzorgen niet hebt genomen?’
Diezelfde vragen dringen zich ook op bij die laatste categorie van relatief nieuwe producten die zich toespitst op het kersverse ouderschap: die voor de moeders zelf. De zich vaak erg sociaal geëngageerd tonende ontwikkelaars van femtech vertrekken vanuit de geüpdatete definitie van de term solutionisme: dat technologie alle bestaande problemen kan oplossen. In plaats van het aanwakkeren van (onnodige) angst, willen ze het leven van vrouwen beter maken met hun producten.
Zo wordt moedermelk afkolven door veel vrouwen als een lastig karwei beschouwd, dus bedacht het Amerikaanse Elvie een haast onzichtbaar kolfje waarbij gebruiksgemak primeert. Het product wordt juichend onthaald door heel wat vrouwen, die zich eindelijk gehoord en ondersteund voelen door de tech-industrie. Ook dit product, dat tegemoetkomt aan een bestaande vraag, gaat gepaard met een app die persoonsgegevens verzamelt en kan doorsturen naar derde partijen.
Journalist Eva Kestemont testte de Elvie pump
‘Deze draadloze kolf, die gewoon in je beha past, wordt online druk de hemel in geprezen en schopte het zo in no time tot gegeerd goed onder borstvoedende moeders. Het apparaat belooft immers dat je kan kolven zonder dat iemand het doorheeft en dat door het grote gebruiksgemak ook de gebruikster dat even kan vergeten. Die grote beloften komen met een stevig prijskaartje. Voor een enkel exemplaar betaal je 250 euro, maar als je vaak moet kolven, is het een pak handiger om dat dubbelzijdig te doen en dus 500 euro op tafel te leggen. Dat is veel geld voor wat subtiliteit, maar toch zijn de verwachtingen hooggespannen na een vorige borstvoedingsperiode met een ouderwetsere kolf.
Na de testperiode durf ik stellen dat de som het overwegen waard is voor wie wel lang borstvoeding wil geven, maar opziet tegen het kolven. De Elvie is niet de krachtigste kolf, heeft niet de beste batterij en niet de handigst schoon te maken flesjes, maar hij zorgt er wel voor dat kolven er een pak minder freaky uitziet en klinkt. En dat is voor de moeder die eraan hangt heel wat waard.
De kolf is zoals beloofd fluisterstil en zo goed als onzichtbaar onder je kleding. Ik zou hem niet meteen gebruiken tijdens een vergadering, maar keer er in een koffiebar mijn hand niet voor om om rustig aan mijn tafeltje te blijven zitten en tegelijk mijn kind van melk voor de volgende dag te voorzien. Enkel het subtiel aanbrengen van de kolf vergt wat oefening, verder hoef je er niet meer naar te kijken. Het ding voelt aan wanneer de melk begint te stromen en het dus moet overschakelen naar een andere pompstand ̩n schakelt automatisch uit wanneer het flesje vol is Рgeen risico op lekken dus.
Na het schrijven van dit artikel bestaat wel de kans dat ik de bijhorende app van mijn gsm gooi en het apparaat verder ‘dom’ gebruik, maar ik twijfel nog. Want in die koffiebar is het wel handig dat je de kolf via je smartphone kan bedienen en niet in je boezem hoeft te graaien als je bijvoorbeeld de zuigkracht wil aanpassen.’
Religie op het nachtkastje
We moeten het volgens Ben Caudron dringend hebben over de bijna onmisbare rol die we technologie toebedeeld hebben in ons leven. ‘Producten als deze leiden tot de normalisering van het idee dat we voor alles wat we doen technologie nodig hebben die door een paar bedrijven ter wereld geleverd wordt. Wie van ons kan bijvoorbeeld nog een kaart lezen? Het is genormaliseerd dat we niet meer zonder gps kunnen.’ Vinden we het oké dat datzelfde mechanisme de opvoeding van onze kinderen insluipt?
Caudron ziet de groeiende populariteit van slimme technologie als teken van de tijd. ‘We leven vandaag in toenemende mate met onzekerheden. Dat maakt mensen heel kwetsbaar en ontvankelijk voor zij die zeggen dat ze de waarheid in pacht hebben. Je kan technologie zien als religie, waarbij geloofd wordt dat we datgene wat ons mens maakt – dat we gedoemd zijn om fouten te maken – moeten uitbannen met technologie. Er wordt geloofd dat meten weten is, maar meten is slechts een manifestatie uit de werkelijkheid omzetten in een getal, niets meer dan dat. Betekenis toekennen aan dat getal blijft een subjectieve menselijke bezigheid. We zijn gaan geloven dat data niet liegen, maar ik kan je garanderen na jaren statistiek te hebben gedoceerd: het omgekeerde is waar.’
Wat iemand een goede ouder maakt, is uiteraard niet te vatten in wat die persoon al dan niet koopt voor zijn kind. Als bepaalde snufjes jou helpen om geruster in het leven te staan, kan je ook de beste versie van jezelf zijn bij je kind, maar na Caudrons woorden kan je je afvragen of alle beschikbare producten hun beloftes wel kunnen waarmaken. Denk jij baat te hebben bij een bepaald product? Zo scheid je het kaf van het koren:
- Heb je een moeilijkheid die je wil oplossen of bedacht je al bladerend door reclamefolders dat er zich wel eens een probleem zou kunnen stellen?
- Kan de producent garanderen dat het slimme gadget jouw initieel probleem zal oplossen?
- Kan je het product uittesten voor aankoop om te zien of het voldoet aan de noden van jouw kind? Welke functionaliteiten heb je nodig (en welke niet)? Moet het ‘smart’ zijn?
- Wat gebeurt er met verzamelde data? Wordt er veilig mee omgegaan?
.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
