‘Liefde in tijden van corona: betekent afstand ook afstandelijkheid?’

De uitbraak van het coronavirus is officieel een pandemie. Wereldwijd worden zelf-quarantaine en het beperken van sociaal contact aanbevolen om de piek in besmettingen af te vlakken. Van koppels die op de proef worden gesteld tot ‘partner gezocht’ om de solitaire opsluiting solidair te maken. Columniste Wided Bouchrika observeert en stelt zich de vraag: Verdeelt en heerst Covid-19 of brengen isolerende maatregelen ons dichter bij elkaar?

Na te veel donkere maanden thuis in Kopenhagen, zocht ik de zon op in Israël. Ik had afgeteld naar cocktails op het strand, maar nog voor ik te diep in het glas kon kijken, had ik al te diep in zijn ogen gekeken. We vielen voor elkaar, heel even maar en toen stopte hij me Gabriel García Márquez’ Liefde in tijden van cholera toe voor mijn terugreis. Ik verslond het terwijl we ieder geveld in ons eigen bed in verre landen lagen. Misschien had dat coronavirus ons toen al te pakken, maar we stelden ons die vraag nog niet: Het was pas eind januari en het enige verschil met mijn heenreis was het mondmasker geweest van een enkele veiligheidsagent. Ik glimlachte naar Aziatische toeristen bij wijze van positief racisme, want ik had gehoord dat mensen zich kwaad gedroegen omwille van een nieuwe Chinese ziekte. Ik grapte toen nog dat ik in ieder geval een coronavirus had, oud of nieuw. Mijn verjaardag vierde ik in Mexicaans thema met Corona voor het rapen, omdat het bier bij Lidl was afgeprijsd. Enkele weken later werd de term Covid-19 geïntroduceerd en maakte ik geen mopjes meer.

Beste en slechtste tijden

‘Het was de beste der tijden, het was de slechtste der tijden’, opende Charles Dickens Een verhaal over twee steden. In die zin vatte hij zowel het egoïsme als de onbaatzuchtigheid van de mens in crisis samen. Bij rampspoed lijkt telkens weer een spontane solidariteit onze acties te drijven, zo schrijven Anthony Oliver-Smith en Susanna Hoffman in The Angry Earth, Disaster in Anthropological Perspective. Toch moet zelfopoffering in diezelfde omstandigheden vaak wijken voor vooropgesteld eigenbelang. Het is een fragiel evenwicht en een contrast dat we op globaal niveau zien in bijvoorbeeld de spontane zelf-quarantaine van burgers in Hong Kong tegenover ons gemor over een uitgestelde vliegreis.

Misschien vinden we deze maatregelen zo ‘draconisch’, omdat ze indruisen tegen het individualisme dat we zo gewend zijn geraakt. ‘Niemand kan me zeggen wat ik moet doen!’ Eigenlijk zou je denken dat de sociale afstand die van ons verlangd wordt, dat alleen maar in de hand zou werken. Toch schuilt er mogelijks een warmere samenleving achter de isolerende richtlijnen. De gewenste actie – of beter inertie – wordt niet zozeer gemotiveerd door zelfzucht, maar solidariteit. Een mondmasker beschermt jou niet, maar voorkomt wel dat jij het virus zelf zou verspreiden mocht je drager zijn. En wie in zelf-quarantaine gaat, doet dat om te voorkomen een ander te besmetten. Een wereld waar nationalisme stilaan de bovenhand kreeg, wordt alweer gedwongen de handen – figuurlijk – in elkaar te slaan. De uitbraak van SARS in 2002-2003 gaf ons al een voorproefje van globale solidariteit boven nationale soevereiniteit. Een virus kent geen grenzen.

Grenzeloze liefde

Wat voor jou slechts ‘een griepje’ is, is voor je 80-jarige buurvrouw of collega met astma een extra risico op ziekenhuisopname in kritieke toestand. Ziekenhuizen die dreigen te bezwijken onder de plotse piek in besmette(lijke) patiënten aan wie slechts moeilijk ruimte geboden kan worden zo dicht bij de meest kwetsbaren onder hetzelfde dak. De verspreiding van het virus nu even helpen beperken, is een teken van liefde voor je naasten – en niet zo naasten.

En dus zetten de Deense Deliveroo-koeriers hun fiets op stal. De universiteit sloot de deuren. Bars, restaurants, de fitnesszaal. Ook het werk. En landen waar geliefden met mooie ogen wonen.

Ik vraag me af hoe geliefden zich in deze hertekende ruimte voortbewegen, zo zonder te delen. Als twee volmaakte entiteiten in een baan om elkaar. Betekent afstand ook afstandelijkheid? Of kent net als het coronavirus, ook aantrekkingskracht geen grenzen?

Cabin fever

‘Het probleem van het openbare leven is dat je angsten moet leren overwinnen. Het probleem van het gehuwde leven is dat je verveling moet leren overwinnen’, schreef Márquez in Liefde in tijden van cholera. Dat is in tijden van corona niet zo heel anders.

Het was vast een euvel voor de stelletjes die in hun kleine cabines op het cruiseschip Diamond Princess voor de kust van Japan haast een maand in quarantaine doorbrachten. Cabin fever is een reëel risico in het geval van isolatie of quarantaine en passagiers vertelden aan Business Insider hoe de verveling toesloeg ondanks de sporadische tochtjes naar zee. ‘Het was als een cruise naar nergens’, klinkt het. De claustrofobische reactie op opsluiting kan zich volgens klinisch psycholoog Carly Johnco in The Guardian manifesteren als angstaanvallen, frustraties, depressie of neerslachtigheid. En dat omdat de isolatie die gepaard gaat met quarantaine ons gevoel van zelfstandigheid, verbondenheid en bekwaamheid aantast. Manieren om dit tegen te gaan zijn o.a. het behoud van structuur, maar ook het idee dat je zelfopoffering een ander vooruithelpt.

Nu, de doorwinterde koppels die voor een cruise kiezen, zijn allicht al aan elkaars gezelschap gewend. Maar het coronavirus zorgt voor prille geliefden ook voor de ultieme relatietest. Wat gebeurt er als je als kersvers koppel na een kort bezoek aan Italië plots twee weken samen in één ruimte moet doorbrengen? In de jaren ’60 haalde NASA verschillende studies aan met betrekking tot hun geplande bemande ruimtereizen. Die van The General Electric Group (1964) bekeek de verbondenheid van de groep over een periode van 80 dagen: van 30 dagen voor het begin van de 30 dagen in een gesimuleerde afzondering, tot en met 20 dagen erna. Voor de opsluiting kwamen de bemanningsleden goed overeen, maar kort daarna stortte de samenhang van de groep in om plots weer te pieken wanneer het einde in zicht was. Gelukkig gaven de proefkonijnen blijk van individueel sterk emotioneel verweer, waardoor ze zichzelf wel staande hielden gedurende de isolatie. Volgens een gemeenschappelijke vriendin gaat het deze eerste dagen nog goed – zij voelt zich kiplekker, hij is wat ziek.

Een vriend voor het einde van de wereld

Maar wat dan met wie alleen achter gesloten deuren achterblijft? Een collega laat voeding aan de voordeur van z’n geïsoleerde dochter achter. Ik besef dat mijn ouders in België en niet in Denemarken zijn en ik dus niet op een persoonlijke levering van voedselpakketten kan rekenen. Een vriendin wil haar aftakelende grootvader thuis bezoeken, maar is tegelijk bang hem ongewild te besmetten – een schrijnend dilemma. En op sociale media zie ik oproepen passeren waarin jonge alleenwonenden op zoek gaan naar een partner om twee weken eenzaamheid samen aan te gaan. Seeking a friend for the end of the world, of toch bijna. Nu niemand nog op date kan, krijgt Tinder allicht een nieuwe functie: geen one-night-stand, maar een two-week-sit-in. Wet wipes en swipen.

En dan denk ik aan wie niet eens bij emotionele steun kan stilstaan, omdat ze uitgesloten worden van het privilege van quarantaine. Zij die van dagcontract tot dagcontract leven en/of geen ziekteverzekering hebben bijvoorbeeld. Zij die moeten kiezen tussen corona indijken of honger lijden. Een restaurantbezoek overslaan of een reis uitstellen, verbleekt hierbij qua zelfopoffering.

‘Afstand is niet relevant’, had ik tegen de Israëlische man gezegd voor ik het vliegtuig opstapte en de reis afsloot. Toen maakte een onbekend virus de wereld ontzettend klein en werd afstand alles. Op een dag kijk ik hem misschien weer in de ogen, maar tot dan blijft hij onbereikbaar. In die zin is liefde in tijden van corona toch niet zo anders.