Is roddelen alleen maar slecht? ‘Het kalmeert en houdt je hartslag laag’

Is roddelen de uitgelezen manier om hechter te worden met je vrienden? En wat als dat betekent dat er wellicht ook over jou geroddeld wordt? Volgens experts heeft roddelen ook z’n voordelen, maar wat kan en wat niet? ‘Roddelen kalmeert en houdt je hartslag laag.’

Mijn favoriete onderdeel van een interview is de informatie die nooit het artikel zal halen. Automatisch beginnen mijn handen lichtjes te zweten van opwinding wanneer ik de woorden ‘off the record’ hoor. Plots lijken de zaallichten te doven en zit ik op de eerste rij voor een unieke inkijk in het leven van een onbekende. Geheime informatie als gesuikerde popcorn.

Ook mijn vrienden weten dat ze altijd bij mij terechtkunnen – móéten – met een goed verhaal. ‘Ik was al op je aan het wachten’, stuurde een vriendin toen we recent hetzelfde bericht op Instagram zagen passeren. Met een eufemisme zou je dat journalistieke nieuwsgierigheid kunnen noemen, eerlijker is het om het kind bij de naam te noemen: geroddel.

In het nieuwe boek You Didn’t Hear This From Me onderzocht de Amerikaanse journalist Kelsey McKinney waarom mensen zo graag en zo vaak over anderen praten. ‘Ik leef voor de verhalen over vrienden van vrienden,’ motiveert ze haar boek, ‘die terugkerende personages die het misschien hebben uitgemaakt met een vriendin, tegen hun baas hebben geschreeuwd of ontdekten dat ze een halfzus hebben. Waar ik naar hunker zijn telefoontjes of voicememo’s die beginnen met: “Je gaat dit nooit geloven.”’

De waarheid over roddelen, zo schrijft McKinney, is dat we onszelf ervan willen distantiëren en ons er tegelijkertijd in willen onderdompelen. Ook al geeft de meerderheid het niet graag toe, we roddelen bijna allemaal. Bij een studie uit 2019 volgden onderzoekers de gespreksonderwerpen van 467 volwassenen gedurende twee tot vijf dagen via opnametoestellen. Slechts zeven procent onthield zich compleet van geroddel.

Die term mag je volgens de wetenschap doorgaans trouwens in zeer ruime zin interpreteren: je roddelt wanneer je praat over iemand die er niet bij is – of die boodschap nu positief, neutraal of negatief is. Zeggen dat die ene jeugdvriendin een prachtig huis kocht, is dus net zo goed roddelen als het daarbij vermelden dat ze vast een wansmakelijke som geld van haar rijke ouders kreeg om het te kunnen betalen.

Wat je van apen leren kan

Als antwoord op de vraag waarom we roddelen, citeert Kelsey McKinney dezelfde bron als Yuval Noah Harari in Sapiens, namelijk de inzichten van antropoloog Robin Dunbar, die in 1998 het boek Grooming, Gossip, and the Evolution of Language publiceerde. ‘Conversaties hebben dezelfde functie als grooming in het dierenrijk’, schrijft McKinney. ‘Net zoals een chimpansee insecten uit het haar van een soortgenoot plukt om aan te geven dat hij zich verbonden voelt, zo kan een tienermeisje zich naar je toe buigen om een geheim te vertellen, of kan een collega je belangrijke informatie meedelen. Als de belangrijkste functie van verzorging bij apen en mensapen het opbouwen van vertrouwen is, dan heeft de taal een extra voordeel.’

Roddelen is een manier om onze normen duidelijk aan te geven bij mensen, voegt gedragswetenschapper Terence Daniel Dores Cruz van de Universiteit van Amsterdam toe. ‘Als ik vertel over die ene kerel die altijd onaardig is tegen horecapersoneel en met wie ik echt geen koffie wil drinken, keur ik een bepaald gedrag duidelijk af en weet de ander welke regels voor mij gelden. Dat geldt evenzeer bij positieve roddels, wanneer je bijvoorbeeld trots vertelt over een vriend die regelmatig doneert aan een goed doel. Het gaat over normen en waarden.’

De technische term daarvoor is social sanctioning, schrijft McKinney. We leren het overigens al aan als tiener. ‘Het is een manier waarop we gemeenschappen bouwen. Wanneer tieners roddelen over hoe iemand de foute kleren aanheeft, met de foute persoon datet of zelfs aan de foute lunchtafel aanschuift, communiceren we aan de vrienden rondom ons dat we dat gedrag niet goedkeuren. We leren onze peers hoe we willen dat ze zich gedragen.’

Mij kun je vertrouwen

Of je nu positief over iemand praat, neutraal of net kwaadspreekt: roddelen zorgt ervoor dat we onderling banden smeden, legt Dores Cruz uit. ‘Mensen worden hechter omdat je duidelijk maakt dat je op de ander kunt rekenen. In zekere zin is kunnen roddelen misschien zelfs essentieel voor een goede vriendschap. Vaak is de informatie die je deelt wel een beetje geheim. Dat je weet dat de ander niets gaat doorvertellen, zorgt voor een hele sterke vertrouwensbasis.’

Voor de dertigjarige Charline is dat vertrouwen essentieel. ‘Ik moet een bepaalde vriendschap met iemand hebben voor ik een verhaal durf te vertellen’, glimlacht ze. ‘Anders kan dat als een boemerang in je gezicht terugkomen. Ik heb vroeger weleens iets doorverteld dat nadien is uitgekomen. Sindsdien toets ik beter af in welke mate ik iemand een verhaal kan toevertrouwen. Het is een kwestie van geven en nemen: als je van iemand roddels te horen krijgt, weet je dat je ook roddels kunt vertellen. Het is misschien niet mijn beste eigenschap, maar ik ben gewoon heel nieuwsgierig en vind het een leuke manier om een connectie te maken. Ik wil weten wat er speelt – hoe juister, hoe beter.’

Kelsey McKinney bekijkt het filosofisch: ‘We roddelen en we vertellen verhalen omdat dat de manier is waarop we de wereld proberen te begrijpen, met onszelf als middelpunt. Zo bewijzen we onszelf dat we echt zijn.’ Ik roddel, dus ik ben? Descartes’ werk was al die tijd gewoon jammerlijk fout vertaald.

Slechte vrienden

Een scène uit het nieuwste seizoen van de hitreeks The White Lotus – niet bang zijn, er volgen geen spoilers –zorgde voor een regen aan artikels over toxische vriendschappen en de negatieve kant van roddelen. Drie vriendinnen bezoeken samen het Thaise resort, maar lijken niet altijd eerlijk tegen elkaar te zijn. ‘In elkaars gezicht zijn ze ondersteunend en complimenteus,’ schrijft The New York Times, ‘maar achter elkaars rug zijn ze kleingeestig, roddelend en competitief. In wisselende combinaties praten twee van hen over de derde, een dynamiek die bij veel kijkers weerklank vindt.’ Zijn mensen die over vrienden roddelen ook automatisch slechte vrienden?

Niet noodzakelijk, meent gedragswetenschapper Terence Daniel Dores Cruz. ‘Soms kan het ventileren over een gemeenschappelijke vriend er al voor zorgen dat een kleine ergernis oplost. De confrontatie aangaan is daarnaast niet altijd even gemakkelijk, omdat die vriend dan boos kan worden op jou en we ruzie het liefst vermijden. Even roddelen is dan soms de beste uitkomst.’

Als het puur een vorm van ventileren is, moet een roddel over een vriend of vriendin kunnen, meent ook Charline. ‘Als het helpt om stoom af te laten is het – tot op bepaalde hoogte – oké. Als je steeds dezelfde zaken achter iemands rug blijft aankaarten, kun je er misschien beter wel iets van zeggen.’

In haar boek You Didn’t Hear This from Me benadrukt ook Kelsey McKinney dat ventileren gewoon heel effectief is. ‘Roddelen is een vorm van spelen, we trakteren onszelf daarmee op een beetje plezier. Uit een onderzoek dat in 2012 werd gepubliceerd in Journal of Personality and Social Psychology bleek dat wanneer proefpersonen actief roddelden over een oneerlijke persoon of situatie, dit hen kalmeerde en hun hartslag laag hield.’

Toch kan het hard aankomen wanneer je ontdekt dat vrienden over je roddelen, getuigt een anonieme stem in McKinneys boek: ‘Een jaar geleden kreeg ik van een vriend te horen dat een andere vriend had beweerd dat ik too much was. Dit verpestte onze vriendschap, vooral nadat ik hem ermee confronteerde en hij geen verantwoordelijkheid nam. Pas recent leerde ik dat het wellicht die eerste vriend zelf was die dit over mij zei. We zijn intussen geen vrienden meer.’

‘Het is voor bijna iedereen een negatieve ervaring om erachter te komen dat mensen over hen hebben geroddeld, zeker als het negatief en waar is’, vult Dores Cruz aan. ‘Dat is zo’n negatieve ervaring dat ik me makkelijk kan voorstellen dat mensen er zelfs de beste vriendschappen door opbreken. Als je echt met iets zit, bespreek het dan. Onderzoek toont aan dat in de belangrijkste relaties juist de meeste confrontaties voorkomen, omdat die sterkere band dat ook aankan.’

Nuance is echter belangrijk, aldus Dores Cruz. ‘Je moet ervan uitgaan dat je vrienden doorgaans niet slecht over je zullen praten. Als ze al over je roddelen, klagen ze wellicht gewoon over het feit dat je weer te laat was voor de zaalvoetbal of hoe je weer zo vroeg naar huis ging, eerder onschuldig dus. Een onderzoek in het dagelijks leven van Nederlanders toonde aan dat mensen voor ongeveer een derde positief roddelen, een derde negatief en een derde neutraal. Alles bij elkaar genomen is de kans dus best groot dat er onder vrienden gewoon wordt besproken waar je op vakantie bent of wat jij op je werk hebt meegemaakt.’

Roddelende feministen

Een mindere man zou roddelen louter een vrouwenzaak noemen, maar die perceptie heeft de wetenschap intussen al een tijdje ontkracht. ‘Volgens mijn onderzoek doen mannen en vrouwen het ongeveer evenveel’, zegt Dores Cruz. ‘Waar wel verschil in lijkt te zitten, is in de onderwerpen waarover ze roddelen. Mannelijke vrienden zullen sneller roddelen over prestaties, zoals iemands positie en competentie op het werk, terwijl vriendinnen meer roddelen over sociale relaties en uiterlijk. Dat alleen vrouwen zouden roddelen is een stereotype dat ook vaak wordt herhaald in boeken en media, kijk maar naar The White Lotus.’

Als de onverwachtse ontknoping van de reeks Gossip Girl ons iets geleerd heeft, is het dat ook mannen wel degelijk roddelen. ‘Ik dacht zelfs vaker’, reageert Ward (32). ‘Mijn vrienden en ik hebben het onder elkaar regelmatig over hoe wild een avond is geweest en of er iemand gekke dingen heeft uitgehaald.’ Zijn voorliefde voor smeuïge verhalen over geld, seks of privézaken leverde hem zelfs een bijnaam onder vrienden op: The Daily Ward. ‘Het is een manier waarop je je even goed kunt voelen en kunt lachen om iemand anders, maar het vertrekt in de eerste plaats vanuit een oprechte interesse. Ik merk dat ook veel vrienden mij zelf beginnen te sturen: “Zeg, heb jij daar iets over gehoord?”’

Hoe komt het dan dat roddelen toch eerder aan vrouwen wordt toegeschreven? Daar is een etymologische verklaring voor. Het Engelse woord ‘gossip’ komt oorspronkelijk van het woord ‘god-sibb’, een woord dat al in de elfde eeuw werd gebruikt om een persoon aan te duiden met wie je emotioneel intiem was, maar geen familie. In de zestiende eeuw was het woord al geëvolueerd tot een werkwoord (‘god-sibbing’) en vooral van toepassing op de geheime gesprekken tussen vrouwen achter de gesloten deur van een verloskamer. Dat beeld blijkt hardnekkig.
Volgens Kelsey McKinney is er ook een feministische lezing nodig van het begrip roddelen. Ze haalt het werk van de Amerikaanse auteur Louise Collins aan: ‘Zien we roddelen als triviaal omdat het onderwerp – het persoonlijke en het huiselijke – triviaal is? Traditioneel worden deze aspecten van het leven beschouwd als zowel vrouwelijk als onbelangrijk voor wat we zijn als morele wezens.’

Bovendien hebben vrouwen zich doorheen de eeuwen al ‘roddelend’ proberen veilig te stellen. Onderzoekers van de universiteit van Berkeley, Californië, hebben dit ‘prosociaal geroddel’ genoemd, waarbij anderen door verhalen worden gewaarschuwd en zo de uitbuiting van bepaalde (minderheids)groepen wordt verhinderd. Het gebeurt namelijk nog regelmatig dat vrouwen niet op hun woord geloofd worden, schetst McKinneys boek. ‘Door deze vorm van waarschuwen geroddel te noemen, wordt de geloofwaardigheid ervan ondermijnd en krijgen de verhalen een twijfelachtige bijklank. Prosociaal geroddel maakt mensen niet alleen bewust van wie misbruikers zijn en zouden kunnen zijn, het stelt mensen die misbruikt zijn ook in staat om macht te grijpen die ze anders niet kunnen krijgen.’

Eerlijk delen

‘Voor mij is roddelen niet compatibel met vriendschap’, vindt Agnes (51). ‘Echte vrienden willen toch het beste in elkaar naar boven halen? Niet een ander neerhalen om zichzelf beter te voelen. Je zoekt bondgenoten met de foute intentie. Als ik voel dat een gesprek die kant uitgaat, ga ik daar liever niet op in. Het geeft me een ongemakkelijk gevoel. Als jij roddelt over die ander, dan misschien ook over mij. Het zorgt voor barstjes in het vertrouwen.’
Agnes is natuurlijk niet de enige met een negatieve blik op roddelen. ‘Als de indruk bestaat dat je roddels alleen deelt voor persoonlijk gewin of om de verkeerde redenen, zal dit op jou terugslaan en zul je als minder betrouwbaar worden gezien’, schrijft McKinney.

Dores Cruz beaamt dat roddelen voor eigengewin op de lange termijn doorgaans zal verzuren. ‘Maar als ik kijk naar mijn onderzoek, zien we dat mensen het doorgaans niet met die intentie doen. Het is een vraag die je jezelf en je vrienden eenvoudig kunt stellen: wat heb je vandaag over anderen verteld? Wat was je bedoeling daarachter? Wilde je gewoon ventileren? Wilde je er zelf beter van worden? Eigenlijk zeggen we vooral vaak aardige dingen over anderen.’

Een nog ongepubliceerd onderzoek van de Nederlander betreft de gradatie waarin we roddelen goed of slecht vinden. ‘Ik noem het mijn guide to gossip’, lacht Dores Cruz, die op basis van een experiment vaststelde hoe mensen zich verhouden tot informatie die ze van anderen krijgen. ‘Iedereen vindt het leuk om positieve, waarheidsgetrouwe informatie te horen over anderen. Dat is natuurlijk niet heel gek. Daarop volgt negatieve, waarheidsgetrouwe informatie. Wat mensen helemaal niet leuk vinden, is wanneer je iets aardigs of onaardigs zegt dat niet waar is. Liegen wordt niet geapprecieerd. Maar dan wordt het grappig: wat mensen het allerergste vinden, is wanneer iemand gewoonweg niet wil praten over anderen en je voelt dat je gesprek ongemakkelijk wordt en vastloopt. We zullen niet snel vriendschappen sluiten met mensen die helemaal niet willen roddelen.’

Bloed kruipt bovendien waar het niet gaan kan. We zouden volgens onderzoek ongeveer een uur per dag over anderen praten. Aan die verspilde tijd kunnen we dus maar beter vrienden overhouden, toch? Maar dat heb je voor de duidelijkheid niet van mij.

Lees ook: ‘Iedereen in een relatie houdt onbewust een boekhouding bij’: psycholoog Tim Verleyzen over hoe je beter kan praten met je partner