Maakt de zee van ons een beter mens? Als je het vraagt aan Joachim Meire zegt die ongetwijfeld ja. In zijn boek De zee die geeft duikt de yogaleraar uit Kalm Waes in de heilzame effecten van water. Van ademen als dolfijnen tot thalassotherapie: welke impact heeft de zee op onze gezondheid en geluk?
Als kind glipte Joachim Meire (53) binnen in het dolfinarium van Brugge. Stiekem, via de dienstingang. Hij stootte er op een bassin waarin geredde zeehonden aan het rusten waren. Minutenlang stond de jongen er naar de beestjes te staren, compleet gebiologeerd. Zelfs in die mate dat hij niet doorhad dat een trainer hem benaderde.
‘Wat doe jij hier?’ snauwde de man hem toe. De elfjarige improviseerde dat hij kwam vragen of hij na school en tijdens vakanties mocht komen helpen om de dieren te verzorgen. Talloze klusjes later was hij op een warme zomerdag tussen de dolfijnen aan het zwemmen. Een jongensdroom wordt soms al vroeg vervuld.
Het zou niet de laatste keer zijn dat de kracht van het water en alles wat erin leeft hem zou aantrekken. In zijn tienerjaren verkocht Joachim Meire T-shirts van Greenpeace om de walvissen te redden en werd hij redder in Blankenberge. Als twintiger reisde hij na zijn studie verpleegkunde naar de Rode Zee in Egypte, waar hij uiteindelijk drie jaar lang diepzeeduikinstructeur zou worden. En op zijn drieënvijftigste heeft de internationaal erkende yogaleraar – je herkent hem misschien van het televisieprogramma Kalm Waes – net een boek geschreven over hoe zeeën en oceanen ons gezonder en gelukkiger maken.
We treffen de Bruggeling in Surfers Paradise In Knokke-Heist. Aan het begin van de zomer heeft hij hier De zee die geeft voorgesteld. Ook vandaag staat de zon hoog. Terwijl enkele meeuwen speuren naar onoplettende dagjestoeristen met snacks, bereidt een groep jongeren zich op het strand voor om te surfen. Tijdens ons gesprek zal ook Meire regelmatig zijn hoofd afwenden richting het water. De lokroep is te groot. ‘De zee is altijd al een rode draad geweest in mijn leven’, vertelt hij. Op zijn gebruinde arm prijkt een tatoeage van De grote golf van Kanagawa, het bekende werk van de Japanse kunstenaar Katsushika Hokusai. Ver weg zijn de golven nooit in het leven van Joachim Meire.
‘Van jongs af aan heb ik hele dagen aan de kust doorgebracht. Mijn grootouders hadden een cabine in Blankenberge. Naarmate je ouder wordt, gaat de tijd sneller, maar als kind leek ik een eeuwigheid op het strand te mogen doorbrengen. Ik was toen ook een hele grote fan van de documentaires van kapitein Jacques Cousteau, die waanzinnige avonturen op zijn schip Calypso meemaakte. Ik droomde van een toekomst als maritiem onderzoeker, omringd door de mysteries van die eindeloze oceaan. Maar ik ben ook gelukkig met het pad dat ik vandaag bewandel’, glimlacht Meire.
Voor we starten wil hij beginnen met een disclaimer: hij zal de termen ‘zee’ en ‘oceaan’ door elkaar gebruiken, ondanks hun verschillende betekenissen. Voor de rest gaat hij altijd recht door zee.
In De zee die geeft noem je de mens een landdier. We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat daar een zekere teleurstelling in weerklinkt.
(lacht) ‘Ik voel inderdaad enorm die connectie, die roep van de zee. Cousteau had in de jaren zeventig het idee om de mens onder water te laten wonen. Ter hoogte van Soedan bouwde hij een dorp in de Rode Zee. Na allerhande experimenten was hij ervan overtuigd dat de volgende generaties onder water zouden leven. Intussen is hij daar – misschien gelukkig maar – van afgestapt.’
Je verwijst ook naar het werk van de Franse freediver Jacques Mayol. Die stelt dat een bepaalde oerkracht ons nog steeds verbindt met het water. Hij noemt ons de homo delphinus.
‘Ik geloof net als hij dat die aquatische herinnering in ons zit. Het was in de oceaan dat ergens in een ver verleden het leven is ontstaan. Vandaag bestaat ons lichaam nog steeds voor zeventig procent uit water, ons bloedplasma lijkt qua samenstelling zelfs enorm op zeewater, en onze hersenen drijven in een soort “binnenzee” en gaan op en neer met de getijden van onze ademhaling. Die metaforen spreken bijna voor zich.’ (glimlacht)
‘Wanneer we ons hoofd onder water dompelen, hebben we dan weer een duikreflex: onze hartslag vertraagt, de bloedvaten vernauwen zodat zuurstof vooral naar cruciale organen en spieren stroomt, zoals de hersenen, hart en zwemspieren. Het is een verklaring voor waarom we ons zo aangetrokken voelen tot water. We doen er als mens vaak – onbewust – dan ook alles aan om zo dicht mogelijk bij water te zijn.’
Is dat zo?
‘Denk maar aan de pool runs in hotels: mensen staan letterlijk vroeger op om dicht bij het water te kunnen liggen. We zullen ook altijd de kamer met zeezicht verkiezen en zelfs wanneer mensen niet graag in de zee gaan, kunnen ze wel uren staren naar die weidsheid van de zee. Het zorgt voor allerhande veranderingen in ons lichaam. Ons parasympathisch zenuwstelsel komt in een staat van rust die eigenlijk heel natuurlijk is, maar die we ergens onderweg zijn kwijtgeraakt nu we omringd worden door allerhande schermen. De zee maakt dat we af zijn van die gejaagdheid, van het voortdurende “aanstaan”.’
Dat zou mogelijk ook verklaren waarom mensen in zogenaamde Blue Zones langer leven. Niet zelden zijn deze gebieden in de buurt van water, schrijf je.
‘Het Vlaams Instituut voor de Zee deed tijdens corona een onderzoek waarin het vaststelde dat mensen die aan zee wonen slechts 35 procent meer piekerden tijdens de pandemie. Bij mensen in het binnenland was dat 49 procent meer, toch een significant verschil.’
Uit onderzoek weten we dat naar een aquarium kijken al voor rust zorgt, je kunt je voorstellen wat een zee of oceaan dan doet.
‘Uit onderzoek weten we dat naar een aquarium kijken al voor rust zorgt, je kunt je voorstellen wat een zee of oceaan dan doet. Er wordt zelfs al onderzoek gedaan naar de aerosolen die vrijkomen wanneer een golf breekt en die ontstekingsremmend zouden werken wanneer je ze inademt, wat mogelijk kanker zou afremmen.’
De afgelopen jaren werd er heel wat neergepend over allerhande dure wellnesstrends. Een goedkoper alternatief was shinrin-yoku, oftewel bosbaden, als tegengewicht voor ons gejaagd bestaan. We zouden dus beter gewoon… baden?
‘Zwemmen in de zee is inderdaad zeer helend voor je lichaam, zeker als het water kouder is. Het geeft een ongelooflijke boost aan je immuniteit. Bosbaden is natuurlijk ook fantastisch, maar uit onderzoek blijkt dat de geluiden aan de kust nog een groter kalmerend effect hebben dan andere natuurgeluiden.’
‘De zee staat nooit stil, maar zorgt toch voor een visuele constante. Die kleine, niet bedreigende verandering houdt onze aandacht op een onbewuste manier vast en staat haaks op de focus die we dagelijks moeten opbrengen wanneer we bijvoorbeeld werken of in de auto zitten.’
Onder de noemer ‘thalassotherapie’ worden deze effecten vandaag ook in de markt gezet.
‘Vooral in warmere klimaten leggen sommige centra zich specifiek toe op therapie via het water, al heeft het ook vroeger in ons land bestaan. In de negentiende eeuw kon je in Blankenberge en Oostende thalassotherapie volgen, al bevalen die artsen aan om zeewater te drinken, wat nu ook niet bepaald gezond is. (lacht) Dat is natuurlijk niet nieuw: de oude Grieken en Egyptenaren waren al bezig met de helende kracht van water.’
‘Mijn thalassotherapie is gewoon de zee ingaan om te surfen. Via een app op mijn smartphone kijk ik elke dag of de kwaliteit van de golven goed is en dan rep ik me naar kust.’
Je pleit in je boek voor meer oceaangeletterdheid. Wat bedoel je daarmee?
‘Dat begrip werd verzonnen door een groep wetenschappers, opvoeders en beleidsmakers in 2004. Hun doel was om bewustzijn te creëren aan de hand van zeven principes over hoe zeeën en oceanen een dagelijkse invloed hebben op ons leven, en wij op hen.’
‘Het concept van ocean literacy wordt wereldwijd erkend, onder meer door de Unesco en de European Marine Science Educators Association. Omdat ik yoga- en ademcoach ben, denken mensen snel dat ik zweverig ben, maar dat is niet gefundeerd. Ik wil net een lans breken voor mijn technieken, die een maatschappelijk draagvlak hebben. Voor dit boek heb ik talloze wetenschappelijke onderzoeken doorploegd om mijn verhaal aan op te hangen.’
‘Als mens begrijpen we de oceaan niet goed genoeg. Die zeven stellingen van oceaangeletterdheid, zoals “de oceaan beïnvloedt het weer en klimaat” en “de oceaan maakt de aarde bewoonbaar” zijn een belangrijk vertrekpunt om onze houding ten opzichte van de zee en oceaan te veranderen.’
Die bewoonbaarheid van de aarde komt namelijk onder druk te staan, schrijf je. Zowel mens als oceaan zien daarvan af.
‘Zowel de mens als de oceaan hebben ademhalingsproblemen. Er is een epidemie aan de gang van mensen die verkeerd ademen. Velen ademen te snel, hyperventileren chronisch. We leven te gejaagd en zien ademen te veel als iets dat op automatische piloot gebeurt zonder er af en toe bij stil te staan.’
We mogen onze Noordzee niet te snel afschrijven. Ik bedoel: kijk naar die weidsheid! Die geeft mij evenveel rust als een tropische zee.
‘Het is onder meer dankzij de zee dat we überhaupt kunnen ademen. Sommige wetenschappers stellen dat zeventig procent van alle zuurstof wordt gemaakt in de oceaan, door de fotosynthese van algen. Daarnaast nemen zeeën en oceanen ook CO2 op.’
‘Alleen: ze zijn aan het verzuren omdat we te veel uitstoot genereren. Die buffercapaciteit van onze oceanen heeft een limiet. We moeten allemaal collectief stappen ondernemen om de gezondheid van de zee te beschermen of te verbeteren. Want uiteindelijk komt dat ook ons ten goede.’
Worden onze zeeën en oceanen in onze klimaatstrijd te veel over het hoofd gezien?
‘Ik geloof van wel. Uit onderzoeken blijkt dat heel veel jongeren er eigenlijk geen idee van hebben dat het niet goed gaat met de oceaan. We kunnen niet onder het wateroppervlak kijken. Door industriële visserij worden miljoenen oppervlaktes verwoest. Mochten we dat op het land doen met grote machines, dan zouden we meteen in opstand komen.’
Als oplossing voor onze gejaagde ademhaling zeg je dat we veel kunnen leren van dolfijnen en hun zogenaamde breath holds, waarvoor je ook oefeningen meegeeft. Dat moet je toch eens uitleggen.
‘Onze ademhaling vertelt hoe we ons voelen. Het is de enige parameter van het autonome zenuwstelsel, dat onze hartslag regelt, lichaamstemperatuur, spijsvertering, en ga zo maar door. Doordat veel mensen worstelen met stress, gaat hun ademhaling versnellen, waardoor ons lichaam in een fight or flight-modus komt en in een constante staat van alertheid zit. Ademhalingstechnieken helpen om te vertragen en invloed uit te oefenen op ons zenuwstelsel.’
Volgens mijn sporthorloge ben ik geen 53, maar acht jaar jonger. Dat heeft ongetwijfeld te maken met mijn levensstijl.
‘Dolfijnen zijn in staat om zeer lang onder water te blijven door zogenaamde breath holds. Die techniek is ook een belangrijke traditie binnen de yoga, waarbij je je adem gaat vasthouden om je lichaam tot rust te brengen. Het vergroot je CO2-tolerantie, verbetert de zuurstofafgifte en bloedsomloop, en helpt je om meer controle over je ademhaling te krijgen.’
Wanneer we dromen van de zee, denken veel mensen wellicht eerder aan azuurblauwe wateren dan aan onze grijze kust. Wordt de helende kracht van de Noordzee onderschat?
‘Ik denk van wel. We hebben vooral de pech dat de architectuur aan onze Belgische kust zeer triest is, haast een wedstrijd om ter meeste lelijke appartementsblokken. Nochtans zijn er zeker plekken aan onze kust die zoals hier ongerept zijn gebleven (wijst naar de duinen rondom Surfers Paradise, red.) en ons beter verbonden doen voelen met de natuur.’
‘Ook al voelen we ons misschien gemakkelijker aangetrokken tot felblauwe zeeën, we mogen de Noordzee niet te snel afschrijven. Ik heb hier al fantastische momenten beleefd: al surfend, al zwemmend… Ik bedoel: kijk naar die weidsheid! Die geeft mij evenveel rust als een tropische zee. Soms kom ik tijdens het surfen op de Noordzee zeehonden of bruinvissen tegen, dat zijn magische momenten.’
‘Het mooie aan de Noordzee is de afwisseling: de ene dag is ze spiegelvlak en de andere dag steekt er een woeste branding op. Het is net die onvoorspelbaarheid die me aantrekt.’
Je bent duidelijk niet alleen. Doorheen het boek verweef je getuigenissen van allerhande liefhebbers of ‘thalassofielen’, van marinebiologen tot redders. De 62-jarige Frank Vanleenhove, pionier van de Belgische surfscene en uitbater van Surfers Paradise, wijt zijn jeugdige energie aan het zoute zeewater: ‘In de pekel bewaren ze ook vis, en die blijft ook goed.’
(lacht) ‘Dat typeert hem, maar er zit ook echt een waarheid in. Volgens mijn sporthorloge ben ik ook geen 53, maar acht jaar jonger. Dat heeft ongetwijfeld te maken met mijn levensstijl. Wonen aan de kust nodigt automatisch uit tot meer beweging, al is het maar een korte wandeling over de dijk.’
‘In Wenduine zie ik regelmatig een groep oudere dames die elke dag, ongeacht het weer, de zee ingaan. Hun regel is dat ze evenveel minuten in het water blijven als het aantal graden van het water. Een van hen vertrouwde me eens toe dat het zwemmen haar mentale zorgen wegnam. Wat me telkens opnieuw verbaast, is – naast hun moed – hun uitstraling. De zee maakt jonger, daar ben ik rotsvast van overtuigd.’
