Illustrator Fatinha Ramos raakte tijdelijk verlamd: ‘Je ziet het licht pas écht als je in het diepste donker zit’

Illustrator Fatinha Ramos (48) is afkomstig uit de Portugese kuststad Aveiro en verhuisde in 2001 naar Antwerpen. Ze werkt onder andere voor The New York Times en maakt kinderboeken. Geboren met fragiele botten bracht ze als kind veel tijd in ziekenhuizen door, waar ze begon te tekenen. Nadat ze in de zomer van 2022 haar nek brak bij een ongeluk was het afwerken van haar nieuwste, zelf geschreven kinderboek Kom als een therapie.

Zelfontplooiing

‘Iemand met een beperking wordt onbewust onderschat. Ik heb nooit geloofd in hoe anderen mij soms zagen, als het meelijwekkende meisje met een beperking. Soms vergat ik die, en mijn vrienden ook. Dan vroegen ze bijvoorbeeld of ik mee ging fietsen en reageerde ik daar heel enthousiast op, tot we ons allemaal snel realiseerden dat dat niet kon – te gevaarlijk! – en we er een oplossing voor zochten. Dat zijn grappige situaties, maar ik vond ze wel belangrijk. Ze toonden aan dat ik me als mens niet laat definiëren door mijn beperking.’

Herstel

‘Je ziet het licht pas écht als je in het diepste donker zit. Zoals Leonard Cohen zong: There’s a crack in everything, that’s how the light gets in – ik leende die quote als titel voor mijn laatste tentoonstelling in Portugal. Uit het donker kan een schoonheid opbloeien die we niet opgemerkt zouden hebben als we niet eerst zo diep hadden gezeten. Na mijn zware ongeluk in 2022, waarbij ik tijdelijk verlamd raakte, ben ik verschillende keren geopereerd. Na de vierde ingreep kon ik drie maanden niet meer praten, want mijn stembanden waren geraakt. Anderhalf jaar lang moest ik non-stop een soort harnas dragen om mijn nek te stabiliseren. Met de hulp van familie, vrienden en therapeuten ben ik uit die moeilijke situatie geraakt – ik ben toen meer dan ooit gaan beseffen dat de mens een sociaal dier is. Langzaam begon mijn lichaam signalen te geven dat ik aan het recupereren was. Ik voelde de kracht terugkomen in mijn vingers en benen; ik kon weer stappen!’

Lees ook: Illustrator Carll Cneut: ‘Ik heb van mijn beperkingen als tekenaar mijn kracht gemaakt’

Dankbaarheid

‘Als je zo dicht bij de dood bent geweest, besef je dat het leven een groot cadeau is. Ik probeer sinds het ongeluk meer in het nu te zijn, waardoor ik minder stress ervaar. Vroeger was ik veel meer gericht op de toekomst en leefde ik van de deadlines. Vandaag probeer ik meer mijn eigen ritme te volgen, al is dat in de huidige maatschappij niet altijd evident. Omkijken doe ik ook niet te veel. Ik heb nergens spijt van. Ik ben twaalf jaar lang grafisch ontwerper en artdirector in loondienst geweest voor ik me op mijn eigen ding als illustrator ben gaan focussen, maar ik weiger dat verloren jaren te noemen. Ik heb er veel vriendschappen aan overgehouden en uiteraard stak ik er ook op professioneel vlak veel van op.’

Vooruitgaan

‘Fouten bestaan niet. Wat we vaak als fouten beschouwen, zouden we moeten zien als waardevolle input. Pablo Picasso zei: ‘Inspiratie is voor amateurs. De rest begint er gewoon aan en werkt.’ Je kunt pas vooruitgang zien als je in actie schiet. Picasso was ongekend productief, met zo’n tweehonderdduizend werken. Niet alles was een meesterwerk, maar de constante experimenten behoorden tot het proces dat zijn iconische kunst mogelijk maakte.’

Belgische creativiteit

‘Het is onwaarschijnlijk dat zo’n miniland zoveel kwaliteit kan voortbrengen. Niet iedereen in Vlaanderen beseft hoe groot jullie rijkdom op het gebied van kunst is. Dan heb ik het niet enkel over Rubens of Bruegel, maar ook over illustratoren, cineasten, muzikanten en andere artiesten van wereldklasse. In de jaren 90 heb ik in Porto nog een concert gezien van Toots Thielemans: daar was ik zwaar van onder de indruk. Bescheidenheid is wel iets wat Vlamingen en Portugezen gemeen hebben.’

Pendelen

‘Ik profiteer van het beste van twee werelden. Ik heb ook een studio in Portugal, met zicht op de oceaan. Ik vind er de natuur en de rust waar ik met het ouder worden steeds meer waarde aan ga hechten. Tegelijk heb ik de sociale contacten en het culturele aanbod in Vlaanderen heel hard nodig. Antwerpen is bovendien de gedroomde uitvalsbasis om naar concerten en tentoonstellingen in Parijs en Londen te gaan. Kunst zien voedt mij.’

Oerbrein

‘We leven in een maatschappij die geregeerd wordt door angst. We zijn bang voor oorlog, voor de nieuwe Amerikaanse president, voor de toekomst, voor ziekte, voor alles wat anders is: iemand die een andere kleur of een andere seksuele voorkeur heeft. Door die angst plooien mensen zich steeds vaker terug op zichzelf. Ik weet wel dat we die angstreflexen te danken hebben aan ons oerbrein, maar dat neemt niet weg dat we kunnen leren om er minder door beheerst te worden. Zou het niet beter zijn als mensen zich in hun beslissingen lieten leiden door wat hen gelukkig maakt in plaats van door wat hen bang maakt, zoals tegenwoordig het geval is?’

Kom verschijnt op 18 februari bij Querido.

Lees ook: Kunstenaar Gideon Kiefer: ‘Waarom slikken mensen de sleur van opstaan-werken-thuiskomen-slapen?’