Vakantie betekent tijd zonder werk en deadlines. Maar wie écht uitgerust wil terugkomen van een reis, onderzoekt beter eerst wat hem de ultieme ontspanning geeft. Twee weken in een strandstoel, of een wandeltocht? ‘Er leiden heel wat wegen naar rust. Zoek uit wat bij jou past.’
Rust: volgens het woordenboek is het een toestand van stilte, kalmte en beheersing. Het ophouden van vermoeienis ook. Maar het is een van die woorden die een andere betekenis krijgt, naargelang wie het uitspreekt.
Als de dokter zegt dat je rust nodig hebt om te herstellen, dan is de boodschap: bed in, ogen dicht. Als een topsporter een dag rust neemt, dan zal hij of zij die dag geen driehonderd kilometer fietsen. Als de moeder van een jong gezin droomt van rust, dan gaat het over een kwartier waarin niemand haar iets vraagt.
We hebben allemaal rust, ontspanning en vrije tijd nodig, maar het betekent voor iedereen iets anders. Eén ding blijkt wel voor bijna iedereen hetzelfde: we zien het vooral als het tegendeel van werken.
Het kan beter
Als werk planning, discipline en vaardigheden vraagt, en rust het tegenovergestelde is van werken, dan zal het wel vanzelf komen, en makkelijk en passief zijn, niet? Niet helemaal, zegt Arthur C. Brooks, professor aan de Harvard Business School, in The Atlantic. ‘Gewoon gaan zitten en niets doen is niet hetzelfde als rust. Uit onderzoek blijkt dat het klassieke niksen maar korte, tijdelijke momenten van geluk oplevert. En het komt ook niet vanzelf. Als je een drukke agenda hebt, schiet vrije tijd er vaak bij in.’ We zijn dus niet helemaal realistisch over rust, stelt Brooks, en bovendien nemen we onze rust en ontspanning niet ernstig genoeg.
Willen we het beter doen, dan moeten we beginnen met er anders naar te kijken. We missen de essentie als we rust puur zien als iets wat we nodig hebben om te bekomen na zware inspanningen, drukke periodes of een zwaar leven. Dat vond de Duitse filosoof Josef Pieper, auteur van Rust en beschaving. Hij concludeerde dat onze maatschappij te veel nadruk legt op werken en productiviteit. Als ons leven wordt beheerst door drukte en bedrijvigheid, lijkt het alsof alleen dat het waarde geeft. Het geeft ons ook het gevoel dat onze vrije tijd nuttig ingevuld moet worden en zelfs dat de natuur – ‘de Schepping’ voor een diepgelovig man als Pieper – er alleen is om ons te ontspannen en voor onze recreatie.
We verlangen hevig naar meer rust, maar zijn vervolgens bang dat we misschien lui zijn en niet alles uit het leven halen.
We moeten volgens hem af van onze productiviteitsobsessie en pure rust kan daarbij helpen. Dat is niet gewoon een uur of zelfs een week ‘niet werken’ om op adem te komen, het betekent ‘het niet druk hebben’, maar dingen gewoon laten gebeuren en tijd maken voor reflectie, voor het opdoen van nieuwe ideeën of vaardigheden, eventueel van de natuur en schoonheid genieten, creatief bezig zijn of je persoonlijke relaties verdiepen. Het is een van de basisvaardigheden van de menselijke ziel, vond hij. Niet voor niets heeft bijna elke godsdienst zowel tijd als plekken voor rust en contemplatie voorzien, want pas als onze ziel rustig en ontspannen is, is ze ontvankelijk voor wat hij Gods intuïties noemt.
De secularisatie van onze maatschappij zorgt ervoor dat we het belang van rust vergeten, stelt Pieper. Triest én verontrustend, want het is niet werk maar rust die de basis van onze beschaving en cultuur is, vindt hij. Of je nu in God gelooft of niet, de man heeft een punt. Zelfs in onze vrije tijd voelen we ons schuldig als we gewoon maar wat lummelen, lezen of tv-kijken. Rust roest, weet je wel.
Terug naar de rust
Pieper vond stilte, natuur, creativiteit en spiritualiteit belangrijk voor rust, maar hoe zit dat bij jou? Waar word jij rustig van en hoe ontspan jij als het nodig is? Die vraag stelde Claudia Hammond, psycholoog en auteur van Rust, de psychologie van ontspannen en bijkomen in de moderne wereld, in 2016 aan 18.000 mensen uit 135 landen. Hammond ontdekte met haar Rest Test-onderzoek dat Pieper gelijk heeft. ‘We verlangen hevig naar meer rust, en hebben het gevoel dat we er te weinig van krijgen, maar zijn vervolgens bang dat we misschien lui zijn en niet alles uit het leven halen. Rust is even belangrijk als slaap en toch lijken we het niet voor onszelf te kunnen creëren.’
Een belangrijke factor daarin is dat we misschien niet goed weten wat rust voor ons betekent, stelt Hammond. ‘Het is voor iedereen iets anders, zo bleek. Er zijn mensen die geestelijk tot rust komen als ze een fysieke inspanning leveren, zoals lopen of voetballen. Amper vijftien procent van onze respondenten vond sporten en bewegen rustgevend, maar voor die minderheid was het onmisbaar. Anderen komen pas geestelijk tot rust als ook hun lichaam ontspannen is, en leunen liever achterover in een warm bad of op een sofa terwijl ze lezen of tv-kijken. Voor een grote groep mensen betekent rust dat ze geen mentale inspanning moeten leveren, anderen lossen cryptogrammen op of lezen een moeilijke roman als Finnegans Wake.’
En zelfs het idee dat rust synoniem is voor ‘geen werk’ hangt af van je idee van werk. Is dat iets wat je voor een werkgever doet, of is een huishouden runnen of voor een ziek familielid zorgen ook werk waar je af en toe vrijaf van moet nemen? Sommige mensen willen graag uitgebreid bijpraten met vrienden, anderen willen met rust gelaten worden.’ Je persoonlijkheid en omstandigheden spelen dus een grote rol in wat rust voor jou is.
Als je printer het niet doet, is het standaardadvies: zet het toestel uit en weer aan. Iets wat we ook met onszelf regelmatig zouden moeten doen: even de stekker eruit.
Dr. Luc Swinnen, stressspecialist en auteur van Dokter, ik heb stress, is het daarmee eens. ‘Als je fysieke arbeid doet, heb je uiteraard lichamelijke rust nodig om te herstellen. Maar wie geen hard labeur verricht en vooral veel uren voor een scherm zit, heeft net beweging en buitenlucht nodig om tot rust te komen. Heb je een job waarbij je constant geprikkeld wordt, dan kun je mentale rust gebruiken, maar doe je iets repetitiefs of niet erg uitdagends, dan heb je prikkels nodig om daarvan los te komen. Het cliché-idee van de ideale vakantie, op een ligzetel aan zee of een zwembad, is voor veel mensen eigenlijk niet interessant genoeg, ze gaan zich snel vervelen. Wie echt wil rusten en ontspannen, moet dus een goede, persoonlijke balans vinden.’
Lummelmomenten
Ondanks onze verschillen hebben we toch een ietwat gelijkaardig bedraad brein, legt Swinnen uit. ‘Als we geen cognitieve taken verrichten die onze hersenen doen werken en er weinig externe prikkels binnenkomen, wordt ons default mode-netwerk actief. Dat wil zeggen dat je gaat mijmeren, dagdromen of aan introspectie doen. Ik noem dat ons offline netwerk.’ Als je printer het niet doet, is het standaardadvies: zet het toestel uit en weer aan. Iets wat we ook met onszelf regelmatig zouden moeten doen, vindt Swinnen.
‘Jammer genoeg bouwt de meerderheid van de mensen geen “lummel”-momenten in. Alles moet snel snel en we zijn graag druk druk, ik noem dat musturbatie. We hebben bovendien collectief last van een zucht naar perfectie. Goede werknemer, goede ouder, goede gezondheid, goede vriendenkring, en ondertussen doen lichaam en geest maar verder. Het zou goed zijn als we zouden leren dat het prima is om er af en toe de stekker uit te trekken.’
Een van de activiteiten die dat default mode-netwerk wakker maakt, is wandelen. ‘En dan heb ik het niet over je best doen om je tienduizend stappen te halen, maar over echt gewoon wandelen omdat wandelen fijn is. Niet alleen is de fysieke activiteit goed voor ons, het brengt ook fysieke en mentale ruimte om tot rust te komen, zeker als je het in de natuur doet.’
Wandelen vertraagt ons inderdaad, stemt Hammond in. ‘Ook omdat het twee grote hindernissen uit de weg ruimt waar we op botsen als we proberen te ontspannen. Gewoon lummelen en nietsdoen zadelt ons vaak met een schuldgevoel op, want er ligt altijd werk op ons te wachten. Maar wandelen is niet niets doen, het is fysieke activiteit, en dus houdt het ons schuldgevoel op afstand. De tweede hindernis is onze angst om ons te vervelen. Natuurlijk kan ook wandelen saai zijn, maar vaak is het landschap of de stad waar je door stapt boeiend genoeg om je aandacht te trekken. Wandelen is het perfecte midden tussen iets en niets doen, het tempo ligt zo laag dat onze zintuigen niet overweldigd raken.’
Lees ook : Stap de zomer in: de mooiste wandelroutes door ongerepte natuur in België en Luxemburg
Ontspanning of verveling?
Bed rotting. Het klinkt niet echt aantrekkelijk, deze term van de TikTok-generatie voor een hele dag in bed blijven liggen, niet om te slapen maar om te lezen, te scrollen, te snacken en tv te kijken. Nee, dan liever hurkle-durkling, het Schotse werkwoord dat zo veel betekent als in je warme bed blijven liggen terwijl je eigenlijk zou moeten opstaan. ‘Nietsdoen’ stond op de vijfde plaats in Hammonds Rest Test-lijst van dingen die we rustgevend vinden, ‘maar gewoon gaan zitten of liggen en nietsdoen en je brein leegmaken, is zo goed als onmogelijk’, concludeert de Britse psycholoog. ‘Zo werken onze hersenen helemaal niet, ze zijn altijd aan het werk.’ Zie onze default mode. ‘Ons brein is pas in rust als we dood zijn. Waar we naar streven is dus verstilling of vertraging.’
Vandaar dat veel van de andere rustgevende activiteiten in de top tien een ietwat verdoezelde vorm van nietsdoen zijn, denkt Hammond. Mindfulness en meditatie staan op tien, daarboven staan tv-kijken en dagdromen, op de zevende plaats staat een warm bad nemen, op de zesde vinden we wandelen. De top vijf is niets bijzonders doen, muziek beluisteren, tijd alleen doorbrengen, de natuur ingaan en lezen.
‘Mindfulness is gaan zitten en observeren wat er aan de hand is in je lijf, hoofd en hart, maar niet iedereen is fan, en tv-kijken is ondanks zijn reputatie als tijdverlies een van de meest ontspannende bezigheden die we bedacht hebben. In bad word je meestal niet gestoord door huisgenoten of pingende toestellen, je kunt niet veel anders doen dan lummelen en het warme water ontspant je lichaam. Muziek ontspant niet alleen, maar is ook een prima emotieregulator. Lezen was voor 58 procent van de deelnemers aan de Rest Test dé meest rustgevende activiteit. Het is iets waarvoor je moet stilzitten, maar zoals veel rustgevende activiteiten is het niet echt passief, want je brein doet op verschillende niveaus cognitief werk. En het heeft nog een aantal troeven, aldus Hammond. ‘Je hebt controle over wat je leest en over hoe je dat doet, het duurt vaak een tijdje en onze onderdompeling in fictieve gebeurtenissen kan diep gaan. Het kan je helpen te ontsnappen uit je leven, of je net uitnodigen om erover te reflecteren.’
Activiteiten als tuinieren, sporten, seks, tijd met vrienden of dieren doorbrengen, met de trein reizen en creatief bezig zijn, vielen buiten de top tien. Een aantal van die activiteiten zet niet zozeer tot mijmeren aan, maar vraagt concentratie waardoor je brein net heel geconcentreerd moet zijn, iets wat bij sommige mensen tot een gevoel van flow leidt. Dat gevoel van opgaan in een activiteit zodat de tijd lijkt te vliegen is voor een belangrijke groep mensen dé ultieme ontspanning.
Opvallende conclusie is dat te veel rust even slecht voor ons is als te weinig. ‘Wie omwille van ziekte, werkloosheid of pensioen een zee van rust heeft, is even ongelukkig als wie nooit kan ontspannen’, zegt Hammond. ‘Opgelegde rust leidt tot ondraaglijke verveling. Ons gevoel van welbevinden neemt toe met het aantal uren rust dat de deelnemers aan onze studie hadden, maar na zes uur nam dat welbevinden weer af. Gelukkig hebben we een automatische reactie, die default mode, die ervoor zorgt dat verveling een stimulans voor creativiteit kan zijn. Een mijmerend brein bedenkt zo nieuwe dingen.’
Lees ook: Leren mediteren: dit zijn de verschillende meditatiesoorten of beluister de Knack Weekend podcast Mediteren met Steven Laureys
Geen tijdverspilling
Het zou handig zijn als rust een duidelijk concept was en experts ons konden voorschrijven wat we moeten doen, vindt Hammond. Maar dat is niet zo. ‘De conclusie van ons onderzoek is dat er heel wat wegen naar rust leiden, maar dat we zelf moeten uitzoeken wat bij ons past’, concludeert ze. ‘Het gaat over balans en zelfkennis.’
In haar boek suggereert ze eerst en vooral dat we er bewust mee omgaan en dus voldoende tijd voorzien om ‘uit’ te staan. ‘Niet alleen is het soort rust dat we nodig hebben heel persoonlijk, ook timing en omstandigheden zijn belangrijk.’ Na een drukke werkperiode of een stressvolle verbouwing is een lummelvakantie misschien nuttig, maar als je geest moe is van zorgen, heb je wellicht nood aan activiteit en buitenlucht.’
Cruciaal is onze houding tegenover rust, vindt ze. ‘Geef jezelf toestemming om rust te nemen, want je hebt het nodig. Herdefinieer dingen die in onze cultuur vaak gezien worden als tijdverspilling, zoals tv-kijken, lummelen, dagdromen of lezen, als nuttig en plan momenten van ontspanning net zo duidelijk in als andere afspraken en activiteiten. Dat hoeft niet moeilijk te zijn. Je kunt beslissen om tijdens je treinritten niet op je telefoon te kijken, om een halfuur vroeger op te staan om rustig je koffie te kunnen drinken, om een uur vroeger naar je slaapkamer te gaan om je boek te kunnen lezen of een kwartier vroeger te vertrekken zodat je een ommetje door het park kunt maken.
Mensen die depressief zijn, krijgen soms het advies om een gelukskoffertje te maken, gevuld met dingen die hen kunnen helpen als ze somber zijn. Misschien kunnen we dat idee overnemen en een rustkoffertje aanleggen, vol dingen die ons ontspannen, stelt Hammond. ‘Denk aan boeken, playlists, badproducten, een yogamat of gewicht om te heffen, knutselgerei… Het hoeft ook geen koffertje te zijn, misschien heb je een plek in je huis die jou aanmoedigt om te ontspannen en kun je die zo inrichten dat het nog beter lukt.’ Het enige waarvoor je moet opletten is dat rusten niet een extra ding is dat je goed móét doen, stelt Hammond. ‘Word geen rustoholic.’
Rusten, doe je dat beter in je eentje?
Ook al zijn we fundamenteel sociale dieren en geven veel mensen aan dat bijpraten of tijd doorbrengen in goed gezelschap ontspannend is, toch scoort ‘tijd alleen’ hoog op Hammonds Rest Test-lijst. ‘Ook lezen, dagdromen of in bad gaan doe je meestal alleen. Opvallend genoeg zeggen zelfs extraverten, die hun energie halen uit sociale contacten, dat alleen zijn rust brengt. Gewoon jezelf kunnen zijn, tijd hebben voor reflectie, het ophalen van herinneringen en dagdromen, onze geest lijkt te verfrissen als we niet worden afgeleid door anderen. Je hebt controle over je tijd en activiteiten, er is geen druk van buitenaf en ook geen oordeel. Geen sociale façade moeten ophouden is daarom rustgevend.’
Lees ook : Doe maar rustig: de schoonheid van soberheid in je interieur
