Het mysterie van de vonk die overslaat: ‘Timing is alles, ook als het op verliefdheid aankomt’

Omdat je hem zo stoer vond. Omdat ze voor je zorgt. Omdat hij je de slappe lach bezorgt. Er zijn duizend-en-één lieve antwoorden te geven op de vraag waarom je net die ene moest hebben. De werkelijkheid klinkt iets minder romantisch; vaak worden we verliefd omdat hij of zij gewoon in de buurt was.

Het is bijna valentijn, de hoogdag van de romantische liefde. Of je elkaar nu diep in de ogen kijkt over een met kaarslicht verlichte tafel, dan wel onderuitgezakt naast elkaar zit op een door de tv verlichte sofa, misschien vraag je je die dag af: waarom koos ik voor hem of haar? Een volledig onwetenschappelijke enquête in onze omgeving leverde maar weinig eenvoudige antwoorden op. Drie, om precies te zijn. Zijn uitbundige lach (Mia, 56). Haar engagement en goed hart (Steven, 41). Hij is een uitstekend danser (Joren, 32). Andere respondenten hadden wat meer uitleg nodig, soms tot twee A4-tjes. Sommige mensen konden hun liefde absoluut niet verklaren of wilden daar zelfs niet over nadenken. Die schermden met woorden als magie, mysterie en scheikunde. De juiste persoon op het juiste moment, dat kwam ook een paar keer terug. Gelukkig heeft de wetenschap zich ook over die vraag gebogen. Het exacte mechanisme is nog niet ontrafeld, maar het is duidelijk dat een potentiële geliefde door een soort trechter van biologische en culturele voorwaarden moet voor de vonk kan overslaan, en heel wat van die voorwaarden zijn wel al in kaart gebracht.

Drie pittige trivia om mee te beginnen. Mannen worden sneller verliefd dan vrouwen. Ongeveer tien procent van ons werd al eens verliefd op het eerste gezicht. En een onmogelijke liefde – denk Romeo en Julia – is vuriger en gaat minder snel over, omdat het verlangen naar iets wat niet kan of mag het scheikundige vuur in ons brein oppookt.

Dopamineman zkt oestrogeenvrouw

Ieder van ons is compleet uniek en dat heeft uiteraard invloed op wie we aantrekkelijk vinden. ‘Ik zou nooit verliefd kunnen worden op iemand die niet enthousiast is’, vertelt Elke (48). ‘Niet dat hij dezelfde dingen als ik geweldig moet vinden, maar als hij niet begrijpt hoe het is om helemaal in iets op te gaan, dan is hij doodgewoon niet sexy. Ik wist dat Dylan de man voor mij was toen hij me op ons tweede afspraakje meenam naar een tentoonstelling van Vermeer, waar hij meticuleus uitlegde waarom die de beste schilder ooit was.’

Thomas (35) wist dan weer bij de eerste date al dat het niets zou worden. ‘Ze pakte uit met hoe rebels ze wel was: ze vond dat regels gemaakt zijn om te breken en risico’s nemen was haar grootste plezier. Iets wat ik simpelweg niet begrijp, en dus kwam er geen tweede date.’

Antropologe Helen Fisher bestudeert al meer dan dertig jaar verliefdheid en schreef er het boek Why Him? Why Her? over. ‘Wie we zijn, is een combinatie van ons karakter en temperament. Dat karakter vindt zijn wortels in je ervaringen. Je kindertijd, de waarden van je ouders, de gemeenschap waarin je opgroeit, je vrienden en de ontelbare culturele factoren die je manier van naar de wereld kijken beïnvloeden. Maar onderzoek heeft aangetoond dat zo’n vijftig procent van onze persoonlijkheid wordt bepaald door genen en biologie. Dat is je temperament, gevormd door die trekjes die je als baby al hebt en je hele leven behoudt.’ Nieuwsgierigheid, aanleg voor eenzaamheid, competitiedrang, optimisme, introversie, openheid voor nieuwe ervaringen… meer dan een dozijn persoonlijkheidskenmerken heeft genetische factoren. En er is meer, stelt Fisher. Ook de scheikunde in ons brein speelt een rol in wie we zijn. Oestrogeen, testosteron, dopamine en serotonine, op basis van het dominante stofje in ons hoofd onderscheidt Fisher vier types. Dopaminemensen zijn Ontdekkers, ze lopen over van energie, zijn creatief, nieuwsgierig, avontuurlijk en impulsief. Serotoninemensen zijn Bouwers die sociaal, sereen, conservatief en voorzichtig zijn. Testosteronmensen zijn Directeurs, assertief, onafhankelijk, rationeel en competitief. Oestrogeenmensen zijn Onderhandelaars, ze zijn fantasierijk, introspectief, empathisch en zeer verbaal. Elk van ons is een mengeling van deze types en dat bepaalt deels op wie we vallen. Ben je een dagdromer die zichzelf graag tot in het oneindige analyseert, dan ben je waarschijnlijk niet aantrekkelijk voor een koele kikker die altijd de snelste wil zijn. En ben je een happy-go-lucky mens die al zijn geld opmaakt aan spannende reizen, dan zal je hart waarschijnlijk niet sneller gaan slaan bij een huisje-boompje-beestje-type. Als men het over die fameuze ‘klik’ heeft, dan is het dat waar het volgens Fisher over gaat. Compatibiliteit, dus.

Timing is alles

‘Na een huwelijk van 20 jaar was ik weer single’, vertelt Manon (49). ‘De scheiding had me behoorlijk door elkaar geschud, dus ik was niet op zoek naar een nieuwe liefde. Ik boekte een groepsreis naar Argentinië. Jonathan viel me niet meteen op, maar na een weekje trokken we steeds meer samen op, en ik viel als een blok voor hem. Hij is grappig, genereus en betrouwbaar. En gelukkig was hij net als ik na een scheiding alleen. We zijn in september getrouwd.’

Timing is alles, ook als het op verliefdheid aankomt. ‘Natuurlijk kan Cupido op elk moment toeslaan, maar meestal worden we pas verliefd als we er klaar voor zijn’, schrijft Fisher. En we zijn extra gevoelig in periodes waarin ons leven op zijn kop staat of er grote veranderingen op til zijn. Gaan studeren, verhuizen, een nieuwe job, een ongelukkige relatie of een gebroken hart, zelfs revolutie of oorlog, het zijn momenten van stress en grote emoties en net daardoor worden we sneller verliefd. En ja, we worden vaak verliefd op mensen die doodgewoon in de buurt zijn: de broer van je vriendin, een medestudent, een collega, een ouder aan de schoolpoort. In Fishers onderzoek vertelde zo’n 63 procent van de ondervraagden dat ze verliefd werden op iemand ‘gewoon omdat hij of zij in de buurt was’. Dat is ook de reden waarom er op groepsreizen, kantoren en avondlessen zo vaak koppels ontstaan. Repeated exposure werkt, schrijft Fisher.

Soortgenoten

Soort zoekt soort, zei Marleens (51) moeder altijd, en ze kreeg gelijk. ‘Was er een vacature voor mijn lief, dan was Toons cv perfect. Hij heeft net als ik ouders die in het onderwijs staan, hij groeide ook op in een klein dorp, ging jaren naar de jeugdbeweging en houdt van klassieke muziek. We studeerden allebei psychologie en we zijn vegetariërs.’ De statistieken liegen niet. Meestal worden we verliefd op mensen met dezelfde achtergrond, religie en socio-economische klasse. Door hun nabijheid, maar ook omdat we dat aantrekkelijk vinden. Vaak zijn we ook ongeveer even intelligent en aantrekkelijk als onze uitverkorene. Dus niet alleen onze persoonlijkheden spelen een rol. Nog belangrijker is hoe we naar de wereld kijken. ‘Alle foute -ismen zijn voor mij een absolute turn off‘, vertelt Jacqueline (48). ‘Ik herinner me een adembenemend mooie reclameman die dacht dat een mopje over spleetogen moest kunnen. En een sexy barman die het altijd over ‘de vrouwtjes’ had. Racisme, homofobie, seksisme, het beneemt me prompt de zin om je te kussen, zelfs al ben je even smakelijk als Idris Elba.’

Karel (63) voelde zijn verliefdheid dan weer wegglijden toen bleek dat zijn date zijn geloof niet deelde. ‘Ze leek echt perfect en ik was oprecht verliefd, maar na een paar maanden werd duidelijk dat ze een overtuigd atheïst was. Dat staat gewoon te ver af van hoe ik mijn leven zie.’ Daarover gaan veel van onze eerste gesprekken met potentiële partners: uitzoeken wie ze zijn en wat hun waarden en normen zijn, stelt Fisher. Compatibiliteit deel 2.

Borsten of billen

Eindeloze benen. Brede schouders. Prachtige voeten. Een sexy sleutelbeen. Een stevige bos krullen. Een ondeugende glimlach. Een nek als een ballerina. Ogen zo blauw als de zee. Het waren nooit de enige redenen waarom onze ondervraagden voor hun geliefde vielen, maar uiterlijk speelt absoluut een rol. ‘Het allereerste wat we doen als we klaar zijn om verliefd te worden, is kijken’, schrijft Fisher. De een vindt een hoekig gezicht mooi, de ander wil liever volle lippen en ronde kaken, er zijn borsten-, billen- en benenmannen (en -vrouwen) en voor elke fan van een rank lichaam, is er ook eentje die graag wat ‘pak’ heeft. Zelfs hoe we ons bewegen, van gracieus tot onhandig, kan iemand aantrekken, weet Emma (42). ‘Toen hij een plateau vol pintjes liet vallen, maar er nog eentje op het nippertje kon redden, wist ik: dat is de man van mijn leven.’

net als thuis

‘Mijn ouders hadden een heel wisselvallig huwelijk,’ vertelt Miriamme (34), ‘er werd weleens met borden gegooid. Dat wou ik niet, dacht ik. Maar al mijn relaties liepen stuk omdat mijn partners me te mak waren. Na jaren in therapie heb ik ontdekt dat mijn idee van echte liefde gebaseerd is op wat ik thuis gezien heb, ook al was dat miserabel om mee te leven. Ik ben nu samen met een man met wie ik weliswaar niet vaak ruziemaak, maar met wie ik wel een passie voor sport deel. Er is niets mak aan hem.’ Elk van ons bouwt in de loop van zijn leven een unieke liefdeskaart op, schrijft Helen Fisher. Een soort verlanglijstje van wat je in de ware zoekt. Je moeders gevatheid, je vaders bezorgdheid, de humor van je beste schoolvriendinnetje, de spontaniteit van je eerste lief, hoe de koppels in je familie met elkaar omgaan, wat je leraar gestimuleerd heeft en wat niet, wat je op tv hebt gezien… Honderden factoren komen zonder dat je je ervan bewust bent op je liefdeskaart terecht en bepalen wie je aantrekkelijk vindt. Doordat onze liefdeskaart grotendeels onbewust is opgebouwd, is ze subtiel en zeer moeilijk te lezen. Dat maakt internetdaten aartsmoeilijk. En zelfs als je twee mensen goed kent, is het door hun liefdeskaart nog niet vanzelfsprekend om ze te koppelen.

Verliefd op de liefde

‘Ik had haar zelfs nog niet opgemerkt, ook al studeerden we al zeven maanden samen’, vertelt Lex (53). ‘Ze was het soort afgelikt mooi dat niet op grungy jongens als ik viel, dus bleef ze onder mijn radar. Maar toen een vriend die bij haar op kot zat, vertelde dat ze al een paar keer naar mij gevraagd had, veranderde dat. Ik keek vanaf dan terug als ze mijn blik probeerde te vangen, en dat gebeurde best veel. We zijn ondertussen 28 jaar getrouwd.’ Volgens Fisher worden we verliefd op mensen die op ons verliefd zijn, en dat herkent Christina. ‘Ik vond Vadim wel interessant, maar hij was niet echt mijn type. Te ernstig. Tot ik op een dag een vergadering binnenwandelde en zijn gezicht helemaal oplichtte toen hij me zag. Zijn brede glimlach ging recht naar mijn hart.’ Meer moet het soms niet zijn, zo blijkt.