Grijze scheidingen: ‘Ik ben 40 en mijn ouders gaan uit elkaar’

Het aantal ‘grijze’ scheidingen neemt toe: in 2016 gingen in België maar liefst 505 65-plus koppels uit elkaar. Ook al ben je volwassen en heb je je eigen leven, het kan je behoorlijk onderuithalen als je ouders beslissen om elk hun eigen weg te gaan. “Ik huil alsof ik geen vrouw van veertig ben, maar een kind van tien.”

Ik weet nog precies waar en wanneer mijn moeder het me verteld heeft’, zegt Karin (41). ‘Het was een paar dagen voor mijn veertigste verjaardag, in de keuken van mijn ouderlijk huis. Mama had me een berichtje gestuurd, of ik na het werk alsjeblieft wilde langskomen. ‘Je vader wil scheiden’, zo viel ze met de deur in huis. En: ‘Volgens mij heeft hij iemand anders.’ Alles had ik verwacht, maar niet deze donderslag bij heldere hemel. Mijn ouders, scheiden? Ze waren allebei al een eind in de zestig en zo lang samen dat hun namen in één adem genoemd werden. Zij ondertekende haar mails naar mij steevast met ‘mama en papa’, hij maakte consequent haar zinnen af. Ik was in shock. Dit kon niet waar zijn.’

Karin deed in eerste instantie wat wellicht alle scheidingskinderen doen, ongeacht hun leeftijd: ze probeerde haar ouders op andere gedachten te brengen. Ze ging praten met haar vader, suste haar moeder. Dit was een bevlieging, een bui die wel zou overwaaien, meer niet. Maar haar vader vroeg de scheiding aan. ‘Ineens was ik iets wat ik nooit had verwacht te worden: een scheidingskind. En ook al was ik al lang het huis uit en had ik intussen mijn eigen gezin, mijn wereld daverde op zijn grondvesten en trilt nu, een jaar later, nog altijd na. Ik kan nog steeds huilen als ik eraan denk. Alsof ik geen vrouw van veertig ben, maar een kind van tien.’

Rouwproces

Het aantal ‘grijze scheidingen’ neemt toe. Koppels die uit elkaar gaan na een huwelijk van dertig of veertig jaar, het zijn geen uitzonderingen meer. Dus krijgen ook steeds meer volwassenen te maken met een breuk tussen hun ouders. Jonge kinderen kunnen bij een scheiding nog op steun en begrip van hun omgeving rekenen, maar dat is er op latere leeftijd veel minder bij. Er wordt soms zelfs licht overheen gegaan, want – zo redeneert de buitenwereld – je hebt nu toch je eigen leven? ‘Sommigen zeiden dat ik nog van geluk mocht spreken dat mijn ouders zo lang samen waren geweest’, vertelt Karin. ‘Een magere troost. Als ik vertelde wat het met me deed, werd ik meewarig bekeken. Overdreef ik niet een beetje? Was ik niet oud genoeg om hier wat rationeler mee om te gaan?’

‘Een scheiding van de ouders raakt volwassen kinderen doorgaans dieper dan ze voor mogelijk hadden gehouden’, bevestigt Claire Wiewauters. Zij is pedagoog en psychotherapeut en als docent en onderzoeker verbonden aan de opleiding Gezinswetenschappen (Odisee). Wiewauters is auteur van Een week mama, een week papa (uitg. Lannoo, 2014), over de impact van een scheiding op kinderen. ‘Hoe oud je ook bent, als je ouders uit elkaar gaan, kom je in een rouwproces terecht en kun je overspoeld worden door gevoelens van verdriet, machteloosheid, kwaadheid, vertwijfeling en frustratie. Je moet namelijk afscheid nemen van iets wat je als vanzelfsprekend beschouwde en waarvan je dacht dat het er altijd zou zijn: je thuisbasis. Je ouders zijn zoveel meer dan de twee mensen die je op de wereld hebben gezet en hebben opgevoed. Ze vormen je ankerpunt, het veilige nest waarnaar je altijd kunt terugkeren en waar je je misschien nog eens kind kunt voelen. De relatie van je ouders is een stuk van de fundering van je leven. Logisch dat je je ontworteld kunt voelen als dat wegvalt.’

Ongelukkig gezinnetje

Soms valt niet alleen je gevoelsmatige maar ook je letterlijke ’thuis’ weg: als geen van beide ouders blijft wonen in het huis waarin je bent opgegroeid en je afscheid moet nemen – en opruimen, als dat nog niet gebeurd is. Daar zit je dan in je tienerkamer, tussen verdwaalde schoolspullen, verbleekte posters en je oude Chiro-uniform. Terwijl je ouders beneden bakkeleien over welke boeken en cd’s van wie zijn, pak je de laatste restanten van je jeugd in. Aan het prikbord hangen nog wat gezinsfoto’s die herinneren aan betere tijden, toen je je nog geen zorgen hoefde te maken of papa het wel zou redden in zijn eentje en of mama niet te hard van stapel liep door zich meteen in te schrijven op een dating- site. ‘Ik ging op een andere manier kijken naar vroeger’, vertelt Maya (32). ‘Waren er al langer problemen tussen hen, hadden ze hun ruzies voor mij verborgen gehouden, of had ik ze niet willen zien? Was hun huwelijk, dat ik altijd had beschouwd als een instituut, in werkelijkheid een zeepbel? Bestond het gelukkige gezinnetje waarin ik was opgegroeid wel, of was het allemaal façade geweest? Ik begon niet alleen de relatie van mijn ouders te herschrijven, maar mijn hele jeugd.’ Maya voelde zich niet alleen bedrogen, ze was ook kwaad op haar ouders. ‘Ze waren alleen maar met zichzelf bezig, vond ik, en eigenden zich een plaats toe die mij toekwam: het centrum van ons gezinsleven. Op hun leeftijd hoorden ze de bijrollen voor hun rekening te nemen, niet de hoofdrol. Die was voor mij: ik was zwanger. Mijn kind, hun eerste kleinkind, zou over een paar maanden geboren worden. Het zou oma en opa niet als koppel leren kennen, niet door hen samen opgevangen worden. En hoe moest dat straks met kraambezoek en het doopfeest, als mama en papa niet meer samen in één ruimte wilden zijn? En later, met verjaardagen en communies? Ik las ergens dat een breuk tussen je ouders niet alleen je verleden verstoort en je heden in een ander daglicht stelt, maar ook aansleept in de toekomst. Ware woorden.’

Tussen twee vuren

Scheidende ouders met jonge kinderen beseffen tegenwoordig dat ze er alles aan moeten doen om de collateral damage voor hun kroost zo beperkt mogelijk te houden. Ook al laaien de emoties nog zo hoog op, ze doen hun best om te blijven praten met hun ex, niet kwaad te spreken over de ander en de kinderen niet als wapen in te zetten in de strijd. Maar als die kinderen volwassen zijn, wordt met die loyaliteit ineens veel minder rekening gehouden. ‘Terwijl het net zo goed not done is om hen te veel bij de scheiding te betrekken’, onderstreept Claire Wiewauters. ‘We merken dat ouders regelmatig hun gebroken hart uitstorten bij volwassen zoons of dochters, op zoek naar troost en steun. Ze vertellen hoe alleen en wanhopig ze zich voelen, of hoe ze ontdekt hebben dat papa of mama vreemdgaat, en waarom ze de stap zetten om weg te gaan. Inclusief alle details die een kind misschien liever niet wil horen. Volwassen scheidingskinderen worden maar al te vaak ingezet als praatpaal en vertrouweling.’

‘Of als bemiddelaar’, vult Emma (21) aan. ‘Ik zat gelukkig al op kot toen mijn ouders uit elkaar gingen, maar toch. Mijn moeder stuurde me naar mijn vader als ik geld nodig had, mijn vader liet me aan mama doorgeven wanneer er een schatter voor het huis zou komen. ‘Hoe woont je vader?’, wilde mama weten. ‘Gaat je moeder veel uit?’, polste papa bij me. Ze bleven ruziën, maar nu via mij. Ik heb uren zitten luisteren hoe ze de schuld van de scheiding in elkaars schoenen bleven schuiven, in de hoop me zo aan hun kant te krijgen. En maar benadrukken dat ze me er niet mee wilden belasten. Maar dat deden ze dus wél. Als je nog een kind bent, doen ouders er meestal alles aan om je zoveel mogelijk af te schermen en je zonder kleerscheuren door de scheiding heen te helpen. Maar nu had ik het gevoel dat de rollen omgekeerd waren: ik moest hén door hun scheiding heen helpen.’

Wat doen we met kerst?

Claire Wiewauters benadrukt dat een breuk tussen de ouders zwaar kan doorwegen voor een jongvolwassene zoals Emma. ‘Jongeren tussen pakweg 18 en 25 jaar zitten in een scharnierfase. Ze zijn in theorie wel volwassen, maar in de praktijk nog afhankelijk van de zorg – en vaak ook het geld – van de ouders, waardoor ze emotioneel en praktisch nog in een kindpositie zitten. En ja, je mag als kind gerust tegen pa of ma zeggen dat je liever niet wilt dat hij of zij almaar bij je komt uithuilen, omdat dat je relatie met de andere ouder in het gedrang brengt. Maar als je nog afhankelijk bent van je ouders is het veel minder evident om die passende afstand te installeren. Pas als je wat ouder bent en je vader en moeder niet meer nodig hebt voor de invulling van je persoonlijke levenstraject, wordt het makkelijker om buiten hun conflictzone te blijven en je grenzen aan te geven.’

Toen de ouders van An (36) uit elkaar gingen, voelde dat aan als de kroniek van een lang aangekondigde scheiding. Het was voor haar en haar broers bijna een opluchting toen hun ouders eindelijk de stap zetten. ‘En toch heb ik het onderschat’, zegt An. ‘Ineens had ik twee ouders met elk een eigen leven. Twee ouders met wie ik een band moet onderhouden en over wie ik mijn schaarse vrije tijd moet verdelen. Om nog maar te zwijgen over de puzzel die we sindsdien moeten leggen met de feestdagen, als iedereen ons verwacht, ook mijn schoonouders, en bij voorkeur op eerste kerstdag. Mama woont opnieuw samen, papa is alleen en rekent erop dat ik elk weekend even binnenspring. Ik vraag me soms af hoe het moet als hij een dagje ouder wordt.’

Papa zit op Tinder

Karin heeft het contact met haar vader een tijdje verbroken na de scheiding. Hij bleek inderdaad een andere relatie te hebben, zoals haar moeder al vermoedde, iets wat Karin hem erg kwalijk nam. ‘Hij heeft die vrouw via internet leren kennen, nota bene. Terwijl ik ervan uitging dat hij amper wist hoe hij de computer moest aanzetten.’ Karin vond het onbegrijpelijk dat haar vader zomaar in een nieuw leven kon stappen. ‘Ik snapte het echt niet. Mijn man kon zich er wél iets bij voorstellen hoe mijn vader op een dag had rondgekeken en gedacht: zo, en nu eens kijken wat er nog zoal in de wereld te koop is. Dat vond ik zo mogelijk nog verontrustender.’ (lacht) Na zowat een halfjaar heeft Karin de band met haar vader weer opgenomen. ‘Ik was nog altijd kwaad, maar ik wilde mijn kinderen hun opa niet afnemen. Het was voor hen al moeilijk genoeg dat hun grootouders uit elkaar waren. Dus ben ik op een dag met de kinderen op bezoek geweest, in papa’s nieuwe flat waar hij samenwoonde met zijn nieuwe vriendin. Een sympathieke vrouw, al kreeg ik in het begin geen vriendelijk woord tegen haar over mijn lippen. Dat voelde te veel als verraad naar mama toe.’

Je vader of moeder met een nieuwe partner zien, dat is wennen. Soms ook schrikken, omdat je het misschien nog niet verwacht had. ‘En zelfs als je oprecht blij bent en hem of haar alle geluk van de wereld gunt, is het slikken’, aldus Wiewauters. ‘Omdat je afscheid moet nemen van het beeld van je ouders als koppel. Dat is nooit makkelijk, niet als je dertien bent, maar ook niet als je dertig bent. Als volwassene heb je wel het voordeel dat je mee het ritme kunt bepalen waarop het het contact met de nieuwe partner verloopt. Hij of zij hoeft ook geen stiefouder te worden; het blijft in essentie het nieuwe lief van je vader of moeder.’

Geen aanhangsel

Vaders en moeders kunnen na een scheiding veranderen in wezens die je niet meer herkent. Ze kleden zich anders, storten zich op een nieuwe hobby of vriendenkring. In plaats van op zaterdagavond thuis voor de televisie te zitten en op je kinderen te passen, zitten ze met hun vlam in Parijs. ‘Ze zijn zo gericht op hun nieuwe leven dat er minder aandacht is voor mij en ja, dat wringt soms’, geeft Maya toe. Ook financieel kunnen gescheiden ouders minder te bieden hebben, omdat ze het nu elk afzonderlijk moeten rooien. Ook dat ondervond Maya. ‘Mijn man en ik hebben mama zelfs een som geld moeten lenen, zodat zij in het huis kon blijven wonen. Meestal is het omgekeerd: veel bevriende leeftijdgenoten krijgen van hun ouders een financiële injectie als ze een huis willen kopen of bouwen. Soit, ik ben blij dat ik mama heb kunnen helpen. Uit haar huis gaan zou voor haar ondraaglijk zijn geweest.’

Volgens Claire Wiewauters heeft een kind twee tot drie jaar nodig om zich na de scheiding aan te passen aan de nieuwe realiteit. Ze gaat ervan uit dat dit voor een volwassen kind niet anders is. An kan zich daarin vinden. ‘Mijn ouders hebben intussen allebei hun draai weer gevonden, en ik ook. Ik zie nu zelfs de voordelen in van hun scheiding. Mijn vader en moeder waren allebei stevig op weg om verbitterde oude mensen te worden, maar ze veren nu op en staan positiever in het leven. Vroeger beschouwde ik hen als een twee-eenheid, en mijn vader als een aanhangsel van mijn moeder. Nu zijn het voor mij twee aparte individuen. Ik denk zelfs dat ik mijn vader pas de laatste jaren echt goed heb leren kennen, iets wat ik fijn en waardevol vind. Al had ik het toch liever anders gezien: dat ze op een harmonieuze manier samen oud waren geworden.’