‘De drie gesels van rusthuizen zijn verveling, eenzaamheid en hulpeloosheid’: hoe je volgens Atul Gawande goed kunt leven tot je laatste dag

Naast lifestylejournalist is Nathalie Le Blanc ook een enthousiaste boekenwurm. De frappante feiten die ze al lezend opmerkt, deelt ze in haar wekelijkse column. Deze week: Sterfelijk zijn Van Atul Gawande.

Hier moet je eens over schrijven. Een zin die ik al duizenden keren hoorde. Ik twijfelde, toen een lezer Sterfelijk zijn van Atul Gawande aanraadde voor deze rubriek. Een boek uit 2014 over oud worden en sterven, en hoe de moderne geneeskunde daar niet geweldig goed mee omgaat, dat prop je niet in een column van één pagina. Maar ik ga het proberen. Bij deze: bedankt, Luc uit Zelzate, je had honderd procent gelijk.

Dokter Gawande heeft slecht nieuws. ‘We gaan allemaal dood, ooit, en er komt een moment dat we zo frêle zijn dat onafhankelijkheid geen optie meer is. Geen aantrekkelijk vooruitzicht, maar de kosten van wegkijken zijn hoog.’ Er is ook goed nieuws: we leven langer dan ooit en de geneeskunde kan heel wat aandoeningen behandelen en genezen. Maar die vooruitgang heeft gevolgen.

Oud worden en doodgaan zijn een medische kwestie geworden, en terwijl we een eeuw geleden vaak stierven na een korte, hevige ziekte, lijkt ons einde vandaag meer op sputterend uitdoven. Daarom leggen we ons lot in handen van medicijnen, technologie en vreemden. Maar ouderdom is geen ziekte, het is de natuurlijke gang van zaken, en de moderne geneeskunde heeft volgens Gawande helaas geen coherente visie op hoe we tot onze laatste dag goed kunnen leven. ‘We schamen ons vandaag een beetje voor de afdaling in ouderdom en zien de dood als een mislukking, terwijl het dat niet is. Het is normaal.’

Dat blijkt volgens Gawande uit onze omgang met ouderen. ‘Zorg is volledig gericht op veiligheid, wat vooral geruststellend is voor de omgeving van wie frêle is. Maar we zijn amper bezig met wat het leven nog de moeite waard maakt als je zwak, breekbaar en hulpeloos bent. (…) Een van de wreedste mislukkingen in hoe we oude mensen vandaag benaderen, is dat we niet lijken te zien dat ze naast veiligheid en langer leven nog andere prioriteiten hebben. (…) Pijn vermijden, relaties koesteren, mentaal aanwezig zijn, herinneringen delen, wijsheid doorgeven, niemand ten laste zijn, en vooral ook, een gevoel hebben dat hun leven compleet is.’

Ons leven is betekenisvol omdat we het als een verhaal zien, en bij verhalen doet het einde ertoe. We willen ons laatste hoofdstuk mee schrijven, stelt Gawande. ‘De drie gesels van rusthuizen zijn verveling, eenzaamheid en hulpeloosheid. Wat de bewoners missen zijn vriendschappen, privacy, betekenisvolle dagen en schilfers autonomie.’

Lees ook: ‘Rick Astley wilde geen popster zijn, maar hij wist niet wat hij dan wel was’: Columnist Nathalie Le Blanc over ‘Never. De autobiografie’ van Rick Astley

Om dat te kunnen bieden, moeten we volgens de Amerikaanse arts een betere visie ontwikkelen. Zorg die breder kijkt dan veiligheid, shared decision making, goede palliatieve verzorging en artsen die niet alleen bezig zijn met medische problemen. ‘We weten als dokters vandaag meer en meer over wetenschap, maar minder en minder over onze patiënten. En we staan te weinig stil bij de vraag of een behandeling de tijd die ze nog over hebben niet moeilijker maakt.’

Je eigen sterfelijkheid accepteren en de grenzen van de moderne geneeskunde begrijpen zijn cruciaal, en misschien leven we wel langer – en beter – als we ophouden met zo veel moeite te doen om langer te leven, suggereert hij. ‘De taak van geneeskunde is niet om gezondheid en overleven te verzekeren, het is om welzijn mogelijk te maken.’ Die andere kijk vraagt moeilijke gesprekken. ‘Waar ben je bang voor? Wat wil je vandaag opgeven voor een beetje extra tijd? Wat zijn je verlangens, als je toestand achteruitgaat? Wat is het minimum dat je nodig hebt? Dat zijn geen makkelijke vragen om te stellen en te beantwoorden, maar ze zijn essentieel’, schrijft Gawande.

Wie nog durft te zeggen dat iemand ‘de strijd verloren’ heeft toen die stierf, krijgt van mij een smak tegen het hoofd met dit boek. Het is een belangrijk onderwerp. Luister naar Luc, en lees het.

Sterfelijk zijn, Atul Gawande, Picador.

Lees ook: Kan je geen eik van een kastanje onderscheiden? Waarom ‘Hoe lees je een boom’ van Tristan Gooley een verrijking voor het leven is