Goed beschermd: een update over anticonceptie
Wie op zoek is naar een betrouwbaar voorbehoedsmiddel had nog nooit zoveel keuze als vandaag. Dat zorgt voor beweging op de anticonceptiemarkt: de pil is nog altijd nummer één, maar het spiraaltje is aan een opmars bezig.
Er was een tijd, nog niet zo lang geleden, dat de woorden ‘pil’ en ‘voorbehoedsmiddel’ synoniemen waren. Wilde je wel seks maar geen kind, dan ging je haast automatisch aan de pil. Jarenlang was de pil de onbetwistbare nummer één. En dat is nog altijd zo, al heeft ze de laatste jaren terrein verloren. In 2004 slikte 85% van de Belgische vrouwen die anticonceptie gebruikten de pil, in 2015 was dat nog 77%. En dat cijfer is sindsdien wellicht nog gedaald. Katrien Vermeire, beleidsmedewerker anticonceptie bij Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid: ‘Er waren jarenlang nauwelijks alternatieven. Naast de pil had je nog het condoom en het spiraaltje, maar dat was het zowat. De afgelopen decennia zijn er een aantal voorbehoedsmiddelen bij gekomen, zoals de vaginale ring, de anticonceptiepleister en het hormoonstaafje. Door die extra opties is het pilgebruik afgenomen. Maar voor alle duidelijkheid: de pil is nog altijd koploper, ook bij jongeren.’
Over libido, kanker en kilo’s
Kritiek op de anticonceptiepil is er altijd geweest. Vroeger had dat vooral te maken met gewichtstoename: vrouwen riepen dat ze verdikten van de pil. Die bezorgdheid leeft vandaag minder sterk. ‘Behalve bij tienermeisjes: die zijn nog altijd bang om aan te komen als ze de pil slikken’, nuanceert Vermeire. De laatste jaren kwam de anticonceptiepil veeleer onder vuur te liggen omdat ze negatieve bijwerkingen zou hebben als libidoverlies. In blogs en op sociale media getuigen vrouwen dat ze zich bevrijd voelen en dat hun seksleven is opgefleurd sinds ze met de pil gestopt zijn. Ook Eline (31) stopte een half jaar geleden met de pil. ‘Ik leef gezond en let op alles wat ik in mijn mond stop. En dan elke dag de pil slikken? Dat klopte voor mij niet meer. Wat mijn libido betreft: ik heb nu wel vaker zin in seks, maar misschien ligt dat ook aan het feit dat ik meer voeling heb gekregen met mijn lijf.’
Ongerustheid is niet nodig. De voordelen van pilgebruik zijn nog altijd groter dan de nadelen.
Hoe zit het écht met de vermeende link tussen de pil en een verminderd seksueel verlangen? ‘De pil onderdrukt de productie van het mannelijk hormoon testosteron, waardoor bij sommige vrouwen het libido daalt’, zegt prof. dr. Johan Verhaeghe, gynaecoloog aan het UZ Leuven. ‘Waarom dat niet bij iedereen zo is, kunnen we niet verklaren. Maar dat het een probleem is voor een deel van de pilgebruiksters, staat vast. Vrouwen moeten dat niet zomaar aanvaarden. Samen met hun arts kunnen ze op zoek gaan naar een alternatief. Soms volstaat het om over te schakelen op een voorbehoedsmiddel dat alleen progesteron bevat, zoals de hormonale spiraal, of op een pil met een lagere dosering hormonen.’
En wat met het risico op kanker en tromboses? ‘De pil is een betrouwbaar en veilig voorbehoedsmiddel, maar er zijn ook – weliswaar beperkte – risico’s aan verbonden’, zegt prof. dr. Verhaeghe. ‘De pil werkt als een amplifier, een versneller, van een genetische voorbeschiktheid. Als er bijvoorbeeld veel borstkanker in je familie voorkomt, dan verhoogt het gebruik van de pil je risico met 1,25. Voor baarmoederhalskanker is dat met factor twee. Ook het risico op een trombose of bloedklonter is licht verhoogd. Van de 100.000 vrouwen die geen pil gebruiken, krijgen er per jaar vijf à tien een trombose. Van de 100.000 die een pil van de tweede generatie gebruiken, zijn dat er twintig per jaar. Vrouwen die de middelen met alleen progesteron gebruiken, zoals de hormoonspiraal, hebben geen verhoogd risico op een trombose. De pil vermindert daarentegen wel de kans op onder meer eierstokkanker, baarmoederkanker en dikkedarmkanker. Ongerustheid is dus niet nodig. De voordelen van pilgebruik zijn nog steeds groter dan de nadelen.’
In de ban van de ring
Als de pil vandaag terrein verliest, is dat onder andere ten voordele van de vaginale ring. Het grote voordeel: je hoeft er niet meer elke dag aan te denken of ongerust te worden als je eens hebt overgegeven of na het gebruik van bepaalde antibiotica. En je kunt er op elk moment mee stoppen. Katrien Vermeire: ‘Deze plastic ring, die je één keer per maand inbrengt in je vagina, bevat dezelfde combinatie hormonen als de pil. De ring is tegenwoordig overigens ook verkrijgbaar met applicator, zoals bij een tampon, omdat fabrikanten merkten dat jonge meisjes soms moeite hadden om de ring in te brengen.’
De vaginale ring is ook populair omdat hij minder hormonen zou bevatten dan de pil. ‘Dat is een verkoopargument’, zegt prof. dr. Verhaeghe. ‘Het klopt dat de dosering lager is, maar studies hebben uitgewezen dat de hoeveelheid hormonen die het lichaam opneemt dezelfde of zelfs groter is. De ring, maar ook de hormoonpleister, die een variatie op hetzelfde thema is, zijn wel handige alternatieven voor de steeds groeiende groep patiënten die een obesitasingreep hebben ondergaan en voor wie de pil minder betrouwbaar is.’
positieve spiraal
In de categorie ‘geen omkijken naar’ is er sinds een jaar of vijftien ook het hormonaal implantaat. Nadat dit staafje in je bovenarm is geplaatst, ben je drie jaar beschermd tegen zwangerschap. Johan Verhaeghe: ‘Het hormoonstaafje wordt opnieuw meer gebruikt sinds het systeem om het implantaat in te brengen is veranderd. Nu gebeurt dat net als een injectie, waardoor er bij de plaatsing geen fouten meer worden gemaakt. Het vertrouwen neemt dus toe, maar het staafje is nog altijd niet heel populair. Vrouwen zien het vaak niet zo zitten dat er iets in hun arm wordt geplaatst.’
Ik hoor van abortuscentra dat ze geregeld vrouwen over de vloer krijgen die zwanger zijn geworden met een app als ‘voorbehoedsmiddel’.
Wél stevig in opmars is het spiraaltje. Driekwart van de vrouwen die niet de pil slikken, kiest vandaag voor een spiraaltje. Meestal gaat het om een hormoonspiraaltje, dat tot vijf jaar kan blijven zitten. ‘Het hormoonspiraaltje behoort net zoals het implantaat en de prikpil tot de groep van de long-acting reversible contraceptives. Ze bevatten enkel progestageen, een afgeleide van het hormoon progesteron. Het grote nadeel van deze groep is dat het bloedingspatroon minder regelmatig en voorspelbaar is. Met een hormoonspiraaltje kan je menstruatie verminderen en vaak zelfs volledig verdwijnen. Maar je kunt dus ook nog onverwachte bloedingen hebben.’
Ook bij jonge meisjes wint het spiraaltje aan populariteit. ‘Een recent fenomeen’, aldus Katrien Vermeire. ‘Decennialang leefde het idee dat een spiraaltje niet geschikt was voor vrouwen die nog geen kind hadden gekregen. Dat is nu achterhaald. Het inbrengen ervan is voor een arts misschien iets moeilijker en voor een nog niet bevallen patiënte iets pijnlijker, maar het is perfect mogelijk.’
‘Om het spiraaltje toegankelijker te maken voor jonge vrouwen, zijn er recent lager gedoseerde versies op de markt gebracht’, bevestigt Verhaeghe. ‘Vroeger was er maar één type: de Mirena-spiraal. Die beperkte het aantal bloedingsdagen, wat voor jongeren onnatuurlijk leek, en durfde acne te verergeren. De nieuwe generatie spiralen lost die problemen op.’
Of financiële factoren een rol spelen bij de keuze voor een bepaald voorbehoedsmiddel? ‘Voor vrouwen uit kwetsbare groepen zal dat zeker het geval zijn’, duidt Katrien Vermeire. ‘Als je moet rondkomen met een leefloon en ineens 150 euro op tafel moet leggen voor een hormoonspiraaltje, is dat een bom geld.’
Rood of groen licht
Liever geen hormonen? Dan is de keuze een stuk beperkter. Als je nog niet toe bent aan sterilisatie, is er alleen het koperspiraaltje of het condoom. ‘De natuurlijke methodes, zoals de kalender- en de temperatuurmethode, zijn geen aanraders. Als je een aantal methodes combineert, stijgt de betrouwbaarheid wel, maar dan vraagt het ook wel een grote inzet en motivatie’, zegt Vermeire. Katrien verwijst naar de apps en apparaatjes die onlangs gelanceerd zijn en die soms misleidend worden aangeprezen als ‘nieuw anticonceptiemiddel’. Ze voorspellen je vruchtbare dagen aan de hand van je lichaamstemperatuur, die na de eisprong iets verhoogt. De standen rood, geel en groen geven aan of je onbeschermde seks kunt hebben.
De natuurlijke methodes, zoals de kalender- en de temperatuurmethode, zijn geen aanraders.
‘Niet aan te raden’, stelt Katrien Vermeire. ‘Je temperatuur kan ook licht verhoogd zijn na een avondje stappen of als je verkouden bent. Ik hoor van abortuscentra dat ze geregeld vrouwen over de vloer krijgen die zwanger zijn geworden met zo’n app als ‘voorbehoedsmiddel’. Het is hooguit een handig hulpmiddel om je cyclus te monitoren.’ Of als je zwanger wilt worden, zoals Anneleen (39): ‘Door mijn onregelmatige cyclus wist ik nooit goed wanneer ik al dan niet vruchtbaar was. Met mijn app kon ik dat veel beter opvolgen. Op dagen dat het licht op rood sprong, moesten mijn vriend en ik juist in actie schieten.’
Wikt eer ge slikt
Een voorbehoedsmiddel moet in de eerste plaats beschermen tegen een ongewenste zwangerschap. Maar er kunnen ook andere factoren meespelen bij de keuze ervan. Zo is het condoom nog altijd het enige middel dat beschermt tegen seksueel overdraagbare aandoeningen. De anticonceptiepil kan dan weer een aanrader zijn als je last hebt van pijnlijke maandstonden, acne, haaruitval, hormonale migraine of endometriose. Tineke (44) slikte dan weer jarenlang de pil tegen PMS. ‘Toen ik er vorig jaar mee stopte, wist ik ineens weer waarom ik op aanraden van mijn gynaecoloog ooit met de pil begonnen was: in de week voor mijn menstruatie kreeg ik prompt weer last van hoofdpijn, sombere buien en een humeur om op te schieten. Omdat ik niet opnieuw aan de pil wilde, heb ik nog een poosje een hormoonspiraaltje gehad. Dat zou soms werken tegen PMS-klachten, maar bij mij duidelijk niet. Net zomin als de resem voedingssupplementen en natuurlijke middeltjes die ik heb uitgeprobeerd. Sinds een paar maanden heb ik een vaginale ring, en die helpt wél.’
‘Vrouwen met menstruatieproblemen of acne zijn minder gebaat bij voorbehoeds- middelen op basis van progesteron alleen. Zij zijn beter af met de klassieke pil’, bevestigt Verhaeghe. ‘Ook wie last heeft van menopauzale klachten en stemmingswisselingen, raden we de combinatiepil aan. Het oestrogeen in de pil stabiliseert je stemming, je hebt dus minder ups en downs gedurende de menstruele cyclus. Er zijn vrouwen die toch klachten hebben als prikkelbaarheid en depressieve gevoelens wanneer ze de pil nemen. Dat kan te maken hebben met schommelingen in de hormoonspiegel. Overschakelen op een ander merk kan soms helpen.’ l
Op allesoverseks.be vind je info over betrouwbaarheid, prijs, gebruik, werking en voor- en nadelen van alle anticonceptiva. Je kunt er ook een test doen om te kijken welk middel past bij jouw behoeften.
In de pijplijn
De leeftijd waarop contraceptie (gedeeltelijk) wordt terugbetaald zal in België binnenkort worden opgetrokken van 21 naar 25 jaar. En de morning-afterpil of noodpil wordt gratis voor iedereen. Er zijn twee soorten noodpillen: de klassieke noodpil kan tot drie dagen na onbeschermd seksueel contact gebruikt worden, de andere (Ella-One) tot vijf dagen. Maar voor beide geldt: hoe sneller, hoe beter.
In Nederland wordt onderzoek gedaan naar een nieuwe anticonceptiepil die enkele bijwerkingen van de huidige pil kan verminderen. Door het lichaamseigen DHEA, een prehormoon van testosteron, aan de pil toe te voegen, kunnen zowel de stemming als het seksueel functioneren verbeteren. De eerste studiefase is afgerond, in een volgende fase wordt de pil uitgetest bij een grote groep vrouwen. Verwacht wordt dat de pil over een jaar of vijf op de markt zal komen.
Volgens nieuwe richtlijnen van de Britse gezondheidsinstelling Faculty of Sexual and Reproductive Healthcare is de stopweek voor de pil niet langer nodig. Dat was al langer bekend, maar nu wordt het dus officieel bevestigd. De stopweek was indertijd vooral ingevoerd om de natuurlijke cyclus zo goed mogelijk te imiteren, maar had medisch gezien geen enkele functie. Prof. dr. Verhaeghe: ‘Dat bloedverlies heeft inderdaad geen zin. Je neemt wel een vierde meer hormonen per maand. Wat dat op lange termijn met je lichaam doet, is nog onvoldoende onderzocht. De pil doornemen als je bijvoorbeeld op vakantie gaat, lijkt me geen probleem. En ook bij on- ervaren pilgebruiksters zou ik het aanraden, want de meeste slordigheden gebeuren in de opstartweek. Het is een goede beginnerstruc.’
Voor de mannen
Komt de mannenpil er eindelijk aan? Vorig jaar hebben Amerikaanse wetenschappers op het congres van de internationale Endocrine Society een pil voorgesteld die ze hadden uitgetest bij honderd mannelijke vrijwilligers. De pil is bekend onder de stofnaam dimethandrolone undecanoate, kortweg DMAU. Ongeveer tegelijkertijd berichtten kranten over een gel die wordt ingespoten in de zaadleider als een barrière om de zaadcellen tegen te houden. En wat te denken van een hormonale gel die dagelijks op de rug en schouders van een man wordt aangebracht en die de sperma- productie onderdrukt? ‘Bij een vrouw moet slechts één eicel per maand geblokkeerd worden, bij een man gaat het om miljoenen zaad- cellen’, aldus Katrien Vermeire. ‘Het ontwikkelen van een hormonaal voorbehoedsmiddel voor mannen is dan ook veel ingewikkelder. Er is momenteel heel wat in ontwikkeling, maar om nu te zeggen dat er concrete mannelijke anticonceptiemethoden in de pijplijn zitten? Nee, dat niet. De eerste vijf à tien jaar hoeven we op dat vlak geen doorbraak te verwachten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
