De kracht van de koude uitgetest: is ijsberen de hype waard?
Hoewel winterzwemmen een lange geschiedenis kent, is koudwatertherapie pas de laatste jaren in opmars bij het brede publiek. Het is een echte hype, die mentale én fysieke voordelen belooft. Ook onze redactrice liet zich vorige coronawinter overhalen om zich om te dopen tot ijsbeer. Ontpopte ze zich tot heuse ijskoningin of bleef het bij een lockdownhobby om de coronasleur te doorbreken?
Van gezondheidsguru’s tot Hollywoodiconen, sportvedetten en popsterren, mensen uit noordelijke landen en overtuigde leden van ‘ijsbeer’- of ‘walrus’-clubs: allemaal zweren ze bij ijsbaden, winterzwemmen en koude douches. Toen ik twee jaar geleden tijdens het scrollen een foto zag passeren van Lady Gaga, Gwyneth Paltrow of Justin Bieber in een bad vol ijsblokjes, dacht ik steevast ‘die zijn zo gek als een deur’.
Wie me toen had verteld dat ik mezelf uiteindelijk ook zou onderdompelen in ijskoud water van vijf graden had ik voor gek verklaard. De wonderen én de zotten zijn de wereld nog niet uit, want tijdens de coronawinter vorig jaar ging ik overstag en sloot ik me aan bij de Deurnese IJsberen. Het zou eens wat anders zijn dan de zoveelste wandeling in eigen land, dacht ik.
Te water
Voor verstokte koukleumen is een ijsbeersessie een vreemd zicht. Mensen van verschillende pluimage en leeftijden dompelen zich zonder wetsuit onder in ijskoud water zonder een kik te geven. De grimas op het gelaat van enkelingen verraadt dat het hier niet om een zomerse plons gaat, maar de meeste ijsberen lijken vrolijk en rustig het water in te gaan.
Met een groepje van vier wagen we ons aan onze eerste ijsbeerervaring in de ecovijver in het Boekenbergpark op een winterse ochtend. Het heeft ’s nachts gesneeuwd en het park ziet eruit als een sprookjesbos. We spreken elkaar nog even moed in en wandelen vervolgens de vijver in. Uiteraard prikt de koude, maar we bijten door en laten ons zakken. De sereniteit van de omgeving staat in schril contrast met koude die mijn lichaam ervaart. Toch lukt het me om rustig te blijven ademen en er zelfs van te genieten. Eenmaal terug op het droge, voelen we ons de koning te rijk. Een gevoel dat nog de hele dag zal nazinderen.
Veerkracht vergroten
Wellnesshypes laten me gewoonlijk Siberisch koud, maar deze trend heb ik intussen volledig omarmd. Het is voor mij de ideale manier om te stoppen met piekeren en de dag – of zelfs week – met een positievere ingesteldheid aan te vatten. Het water wast mijn zorgen weg.
Ik heb het gewoonlijk moeilijk met het vinden van het juiste evenwicht tussen inspanning en ontspanning en voel me tijdens rustmomenten vaak rusteloos. Bovendien ben ik geen grote sportfanaat, maar voel ik wel dat bewegen heilzaam is. Tijdens de coronawinter van vorig jaar waren onze sociale contacten beperkt en zocht ik een uitlaatklep om de sleur te doorbreken.
IJsberen blijkt ideaal voor iemand zoals ik. Je lichaam en geest worden uitgedaagd, je overwint iets en erna neem je automatisch rust. In het geval van de lockdown betekent dat: zondagochtend gaan ijsberen op nuchtere maag, erna koffiekoeken eten en vervolgens een boek lezen. Er borrelen geen schuldgevoelens op over het feit dat ik niets nuttigs of sportiefs aan het doen ben, want ik heb al in ijskoud water gezwommen en er nog van genoten ook.
Met een heldere geest en een uitgedaagd lichaam rusten doet me aanzienlijk meer deugd dan na het dichtklappen van de laptop in de zetel neerploffen.
‘Af en toe iets nieuws doen, helpt ons om onze veerkracht aan te wakkeren,’ vertelt klinisch psycholoog Elke Van Hoof in onze podcast Doendenkers. Tijdens de lockdown zat een groot deel van de bevolking thuis wat te weg te kwijnen. ‘We zijn niet gemaakt om telkens dezelfde prikkels te ervaren. We verwelken door een gebrek aan variëteit aan prikkels,’ stelt Van Hoof. Daarom is ze van mening dat een volledig stressloos bestaan geen goed idee is. ‘Stress is wat we nodig hebben om vooruit te geraken.’ Maar, waarschuwt Van Hoof, stress kan alleen in ons voordeel werken als we erna voldoende hersteltijd inbouwen. IJsberen of andere vormen van koudwatertherapie geven het lichaam de prikkels waar het naar hunkert, maar nodigen ook uit tot rust nemen erna. Met een heldere geest en een uitgedaagd lichaam rusten doet me aanzienlijk meer deugd dan na het dichtklappen van de laptop in de zetel neerploffen.
In recent onderzoek van Marie-Anne Vanderhasselt, klinisch psycholoog en hoofddocent aan de UGent, lezen we dat activiteiten zoals koud douchen of winterzwemmen onze nervus vagus wakker maken. Deze lange zenuw, waarlangs ons brein en ons lichaam met elkaar communiceren, is heel belangrijk voor ons mentaal welzijn. Een actieve nervus vagus zorgt er immers voor dat zowel ons lichaam als ons brein positief gestimuleerd worden. Uit het onderzoek bleek ook dat de invloed van lichamelijke prikkels op ons welbevinden erg wordt onderschat. Lichamelijke activiteit kan de zenuw stimuleren, waardoor we ons energieker en positiever voelen.
Zelfs dertig seconden koud douchen kan al zorgen voor minder ziekteverzuim.
Dit verklaart waarom het ijsberen niet alleen tijdens het zwemmen, maar ook erna nog zo’n positieve invloed heeft op hoe ik me voel. Net zoals Elke Van Hoof benadrukken de onderzoekers van de UGent in hun recente onderzoeken dat er genoeg afwisseling moet zijn tussen prikkels en rust. Zo bouwen we veerkracht op en hoe meer we onszelf hierin trainen, hoe sneller we kunnen recupereren na tegenslag. Na een ijsbeersessie lijkt het inderdaad alsof ik alles aankan. En van de koude ben ik intussen ook niet meer bang. Ik weet nu dat mijn lichaam de koude kan verdragen en dat geeft rust in m’n hoofd.
Gezond en gezellig ouder worden
Het valt op dat er heel wat zeventigers en tachtigers aanwezig zijn in ijsberenclubs. Ook ik hoop dat ik op mijn oude dag nog kranig het frisse water in kan stappen. Een studie van Costello et al. (2019) onderzocht op welke manier het deel uitmaken van een club openwaterzwemmers kan bijdragen aan gezond ouder worden.
De onderzoekers volgden een groep zeezwemmers op leeftijd en ontdekten dat tijd doorbrengen aan en in water en het gevoel deel uit te maken van een ondersteunende gemeenschap bijdragen aan een verbeterde gezondheid, een groter gevoel van welzijn, onafhankelijkheid en veerkracht. De leden van de club zijn er zelf ook rotsvast van overtuigd dat het zeezwemmen in groepsverband een gunstige invloed heeft op hun sociale verbondenheid, welzijn en lichamelijke en geestelijke gezondheid. Niet alleen het zwemmen in het koude water, maar ook de rustgevende omgeving en de vriendschap en ondersteuning die ze van elkaar krijgen, helpen de zeezwemmers om gezond ouder te worden. Alweer een reden om m’n zwempak nog lang niet aan de haak te hangen.
Gezonde geest in een gezond lichaam
Naast mentale voordelen zouden er ook allerlei positieve gevolgen zijn voor je fysieke gezondheid. Hoewel dit niet de reden was waarom ik het koude water heb omarmd, is het wel fascinerend dat het ook een fysieke opkikker kan zijn. Van een beter werkend immuunsysteem tot een boost voor het hart, ontstekingsremmende effecten en een goede manier om van extra vet af te komen. In een factcheck die Knack vorige winter uitvoerde, werd gesteld dat het nog niet volledig bewezen is dat zwemmen in koud water de immuniteit verbetert, maar wordt er wel verwezen naar studies die aantonen dat er gezondheidsvoordelen te rapen zijn. Al is er in sommige gevallen nog geen consensus over de precieze oorzaak van deze voordelen.
De Nederlander Wim Hof, The Iceman, is een gewillig proefkonijn voor de wetenschap. Hij wil iedereen aan het ijsbaden krijgen en slaat dan ook regelmatig de handen in elkaar met wetenschappers om na te gaan waarom hij en zijn fans zich zo goed in hun vel voelen. Een onderzoek aan de Radboud Universiteit ging na of de Wim Hof-methode, die ademhalingsoefeningen en blootstelling aan de kou combineert, een invloed heeft op onze immuunrespons. Er werden twee groepen gemaakt: de ene groep bereidde zich niet voor, de andere werd door Wim Hof in Polen getraind in zijn technieken. Vervolgens werd bij beide groepen een virus in het lichaam gespoten. Normaal gesproken worden mensen hier ziek van, met symptomen als hoofdpijn, zweten, rillen en spierpijn. De testpersonen die de methode niet hadden geleerd werden allemaal ziek. Van de getrainde groep kon iedereen binnen twintig minuten vrijwillig zijn immuunrespons onderdrukken en vertoonde niemand griepverschijnselen. Dat de methode van Hof een reactie heeft op het immuunsysteem is bewezen, maar hoe dat precies werkt, daar moet nog meer onderzoek naar gedaan worden.
Ook weten we uit onderzoek dat koudwatertherapie een soort gymnastiek voor het cardiovasculaire systeem is. Wanneer we in koud water gaan, trekken onze oppervlakkige bloedvaten immers samen en wordt er extra bloed naar de vitale delen gestuurd.
Zwemmen in open water tijdens de wintermaanden is de ideale mindfulness.
De Nederlandse onderzoeker Geert Buijze is ook geboeid door de mogelijke heilzame effecten van koud water en liet drieduizend vrijwilligers testen of koud douchen voordelen had op vlak van ziekte. Hij verdeelde de proefpersonen in vier groepen: een groep douchte warm, de andere drie douchten dagelijks dertig, zestig of negentig seconden koud. Na analyse bleek dat het koud douchen er niet voor zorgde dat mensen zich minder vaak ziek voelden, maar wel dat de ziekte minder ernstig was en ze zich sneller beter voelden. De mensen die koud douchten, meldden zich minder dagen (29 procent) ziek dan de mensen die warm douchten. Het maakte daarbij niet uit hoe lang ze koud douchten. Zelfs dertig seconden koud douchen kan dus al zorgen voor minder ziekteverzuim.
Conclusie
Deze ex-koukleum ging volledig overstag en blijft ijsberen. Mijn oprechte excuses aan alle mensen die ik in mijn hoofd had gecategoriseerd onder ‘niet goed snik’ omdat ze in ijskoude meren duiken, door de sneeuw rollen of in tonnen met ijsblokjes zitten. Jullie hebben gelijk gekregen: zwemmen in open water tijdens de wintermaanden is inderdaad de ideale mindfulness. Alle ruis valt weg, je focust op je ademhaling, piekeren krijgt geen kans en de ontspanning erna voelde nog nooit zo verdiend.
Koud douchen doe ik ook en geeft inderdaad energie, maar het effect van zwemmen in een natuurlijke omgeving is voor mij persoonlijk nog tien keer groter. Twijfel je of deze hype het proberen waard is? Geef het een kans en wees klaar om versteld te staan van de heilzame effecten van de kou.
TIPS
– Wie wil starten met koudwaterzwemmen, ijsbaden of koude douches doet er goed aan om ademhalingsoefeningen onder de knie te krijgen. Dit kan je op je eentje doen, maar ook tijdens een workshop. Die ademhalingsoefeningen hebben overigens ook een heilzaam effect op lichaam en geest en zijn dus ideaal in combinatie met het koude water.
– Warm je lichaam op voor je gaat winterzwemmen. Dit kan op verschillende manieren, zoals turnoefeningen, yoga, joggen of fietsen.
– Hang niet de ‘stoere held’ uit door veel te lang in het koude water te blijven. Je kunt er altijd nog een tweede keer ingaan als je voelt dat je lichaam dat aankan. Luister goed naar je eigen lichaam in plaats van anderen te volgen. Onderkoeld raken is niet de bedoeling.
– Ga nooit alleen ijsberen. Met twee of in groep is het veiliger én gezelliger.
– Ga bovendien niet zomaar in het wild ijsberen. In België is zwemmen in open water zonder expliciete toelating verboden. Sluit je aan bij een club, vraag aan vrienden of familieleden met een zwembad of zwemvijver of je bij hen terecht kunt voor een zwembeurt of vul een ton met water en ijsblokjes. Via deze link kan je ontdekken of er een ijsbeerclub in je buurt is (sommigen hebben wachtlijsten of zijn volzet omwille van de populariteit).
– Let goed op je handen en voeten. Op deze plekken zal je de koude het hardst voelen. Ze zijn een goede indicator om te voelen wanneer je er best terug uitgaat.
– Leg warme kleren klaar. Wollen sokken zullen nog nooit zo zalig hebben gevoeld als na een ijsbeersessie.
– Spring niet onmiddellijk onder een hete douche of in bad na je sessie.
– Bewaar de koude douches en het winterzwemmen liefst voor ’s ochtends of de voormiddag. Je krijgt er energie van, wat zalig is om aan je dag te beginnen, maar vlak voor het slapengaan misschien minder ideaal is. Een avondsessie kan uiteraard geen kwaad, maar wees je er bewust van dat je na de blootstelling aan de kou best nog even tot rust komt voor je in bed kruipt.
Professor Hein Daanen, thermofysioloog aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, legt in een video voor de Universiteit van Nederland uit wat er geweten is over de gezondheidsvoordelen van koudetherapie.
Internist in opleiding en onderzoeker Mariëtte Boon (LUMC) doet uit de doeken hoe bruin vet je kan helpen met een gezond gewicht bekomen of behouden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
