De feministe in Keira Knightley: ‘Seksisme gaat om meer dan vrouwen in de kont knijpen’

In de biopic Colette kruipt Keira Knightley in de huid van de beruchte Franse schrijfster die een eeuw geleden voor rode oortjes en een heuse hype zorgde met haar openhartige romans en biseksuele levensstijl: “Ze wilde ontdekken wie ze was, zonder schaamte en zonder angst.”

Zou je veel beroemde acteurs een Oscar willen geven omwille van de lepe manier waarop ze tijdens interviews om werkelijk elk heikel maatschappelijk thema heen kronkelen, dan vormt Keira Knightley al jaren een deugddoende uitzondering op die regel. Stel de Britse topactrice die een wereldster werd dankzij Bend it Like Beckham, Atonement en de Pirates of the Caribbean-films een vraag over feminisme, seksisme, de brexit, Harry en Meghan, of desnoods over hoe bloederig een bevalling kan zijn, en je krijgt er geheid een ongezouten, maar doordacht en eloquent geformuleerd antwoord op. Tenminste: als ze al zelf niet over die thema’s begint.

Geen wonder dat de rol van Colette (1873-1954), in een nieuwe biografische film geregisseerd door Wash Westmoreland, haar op het lijf geschreven is. Ook de gelijknamige Franse schrijfster stond immers te boek als een zelfbewuste vrouw die niet op haar mondje gevallen was. Ze was de flamboyante, glamoureuze ster van de belle époque. Ze had relaties met mannen en vrouwen. Ze werd beroemd en berucht met haar seksueel openhartige romans, waarvan Chéri, Gigi en de reeks rond haar literaire alter ego Claudine de bekendste zijn.

Voor Knightley – die het na de geboorte van haar dochtertje Edie (3) een poos rustiger aan deed, maar dit jaar helemaal terug is met maar liefst vier nieuwe films – is Colette daarom géén onderwerp uit een stoffig, museaal verleden. Au contraire, de film vertelt een heel actueel verhaal over vrouwelijke emancipatie, over het doorbreken van seksuele taboes, genderpatronen en patriarchale structuren.

‘We hebben de film gedraaid vóór MeToo’, vertelt Knightley, die naast actrice en moeder ook een van de gezichten is van modehuis Chanel en ambassadrice voor tal van goede doelen. ‘Dat hij zo inspeelt op de actualiteit hadden we nooit kunnen voorzien, al voelde je de jongste jaren wel dat feministische thema’s opnieuw hoger op de publieke agenda stonden, en dat er veranderingen in de lucht hingen. Niemand was écht verrast toen MeToo en Time’s Up uitbraken, toch?’

Jij dus ook niet?

‘Iedereen wist dat er dringend iets aan de genderongelijkheid, het structurele sek-sisme en de machocultuur van vrouwen het zwijgen opleggen gedaan moest worden. Wat me wel verraste, was de omvang ervan. Ik wist dat de situatie erg was, maar zo erg? En niet enkel binnen de filmindustrie. Ik had er een discussie over met vriendinnen en elk van hen bleek weleens met seksuele intimidatie of misbruik geconfronteerd te zijn.’

We zijn inmiddels anderhalf jaar na het uitbreken van MeToo. Merk je als actrice beterschap?

‘Toch al een beetje. Het valt af te wachten of het blijvend zal zijn en of het ver genoeg zal gaan, maar je merkt dat er wat meer aandacht is voor vrouwelijke stemmen en voor vrouwelijke personages. Er worden nu zelfs series en films gemaakt met vrouwelijke actiehelden en vrouwelijke gangsters. Ik krijg tegenwoordig ook al eens een script opgestuurd waarin de vrouw niet binnen de eerste vijf pagina’s verkracht wordt, of enkel het vriendinnetje is van de stoere, rechtschapen mannelijke held die de wereld moet redden, ook al is die de zestig al ver voorbij. (lacht) Men vraagt me soms waarom ik zo van kostuumfilms hou. Wel, het antwoord is: omdat er bitter weinig goede hedendaagse vrouwenrollen zijn. Dat, plus het feit dat ze me de kans geven om te ontsnappen naar andere tijden en culturen.’

Nu is er Colette. Was je vertrouwd met haar en haar werk?

‘Ik kende haar romans Gigi en Chéri, omdat die ook verfilmd zijn, en ik had enkele beelden in mijn achterhoofd zitten van haar op latere leeftijd, toen ze raar rood krulhaar had en belachelijk veel oogschaduw droeg. Maar over haar leven, haar relatie met haar eerste echtgenoot Willy, zoals Henry zich liet noemen, haar carrière als variétéster en haar lesbische liefdesaffaires wist ik nagenoeg niks. Toen ik het script las, was mijn eerste reactie: dit wordt trippen. Wat een heerlijk creatuur. Wat een leven, wat een lef.’

Een literaire gigante die bovendien zowel professioneel als privé seksuele grenzen verkende.

‘Ze was een van de eersten die de vrouwelijke seksualiteit een stem en een gezicht gaven in de literatuur. Dat was grensverleggend, ook al was het haar man die met de eer en het geld ging lopen. Privé was ze even stoutmoedig en avontuurlijk. Zelfs vandaag zou haar levensstijl controverse oproepen en zou ze als celebrity druk besproken worden op sociale media. De seksuele bevrijdingsstrijd van de vrouw is nog steeds bezig, maar Colette stond al in de loopgraven in de laat-negentiende eeuw. Ze wilde ontdekken wie ze was, zonder schaamte en zonder angst. Dat is wat ik zo aan haar waardeer. Ze labelde zichzelf niet als hetero of lesbienne, noch als voorvechtster of rebel. Ze volgde gewoon haar intuïtie. Haar lesbische relatie met markiezin Mathilde de Morny, die als man gekleed ging en een transgender avant la lettre was, was ook geen reactie op het overspelige, manipulatieve gedrag van haar man. Als je zeven jaar lang een relatie hebt met een vrouw, is dat geen compensatie, maar een liefdesaffaire.’ (lacht)

Colette moest vechten voor haar rechten in een wereld die door mannen werd gedomineerd. Herken je dat gevoel?

‘Ik denk dat elke vrouw weet hoe het voelt om niet volledig au sérieux genomen te worden, om te merken dat haar stem minder zwaar weegt dan die van de mannen rond haar. Niet alleen in de filmindustrie, maar op eender welke werkvloer. Seksisme is geen fabeltje, maar iets heel concreets dat zich in veel kleine dingen manifesteert. Het gaat om meer dan vrouwen in de kont knijpen. Op de regieschool is de helft van de afgestudeerden een vrouw, maar als je kijkt naar wie er uiteindelijk een langspeelfilm regisseert, blijkt het om tien procent vrouwen en negentig procent mannen te gaan. Sorry, maar dat klopt niet. Het is een kwalijk mechanisme, want als er onvoldoende vrouwelijke regisseurs zijn, krijg je onvoldoende verhalen vanuit vrouwelijk perspectief, met als gevolg onvoldoende respect en begrip voor vrouwen. Daarom moeten er quota komen.’

Zou je zelf willen regisseren?

‘Ik heb eraan gedacht, maar je moet het natuurlijk willen en kunnen. Als regisseur moet je grote groepen managen en ik denk niet dat dat mijn kwaliteit is. Vrouwelijke regisseurs willen en kunnen het wel, maar krijgen van het jongensclubje blijkbaar geen kans. In het begin van mijn carrière had ik ook vaak het gevoel van: euh, waarom krijgt die kerel nu applaus van de andere kerels voor iets wat ik net heb gezegd of voorgesteld? Het heeft een poos geduurd vooraleer ik dat durfde aan te kaarten, al ben ik nog zo bewust en feministisch opgevoed door mijn beide ouders. Ik heb ook nooit durven te vragen of ik wel evenveel betaald kreeg als mijn mannelijke tegenspeler, omdat ik wist dat ik boos ging zijn, mocht dat niet het geval zijn. Ik weet het. Dat is laf en ridicuul, zeker als je jezelf al sinds je tienerjaren als een feministe beschouwt. Ik had dapperder moeten zijn.’

Kun je je die bewustwording nog herinneren?

‘Ik ben al een bewuste feministe sinds mijn twaalfde. Ik was als kind altijd goed in sport, maar toen ik twaalf was, werd me heel erg duidelijk dat ik als meisje alvast niet hoefde te dromen van een voetbalcarrière. Op school heb ik toen meegedaan aan een voordrachtwedstrijd met een opstel over seksisme in de sport. Ik werd derde. De twee eersten waren jongens. Ik ben er nog steeds boos om.’ (lacht)

Colette was in haar tijd een beroemdheid, maar last leek ze daar niet van te hebben. Geldt dat ook voor jou?

‘Wat dat betreft zijn Colette en ik tegenpolen. Zij was een grote persoonlijkheid die de kamer binnenkwam en zei: ‘Kijk naar mij, kijk naar mij.’ Ik was iemand die de kamer binnenkwam en meteen naar de uitgang zocht. In het begin toch. Ik was achttien toen de eerste Pirates-film uitkwam en als je achttien bent, wil je niet dat de paparazzi de klok rond achter je aan zitten. Je wilt een normaal leven met uitgaan en vrienden. Ik had het daar best lastig mee. Het is niet omdat je als acteur op een podium staat dat je ook als privépersoon in de spotlights gezet wilt worden. Een acteur wil opgaan in zijn personages. Dat is waar ik naar streef, en wat niet altijd mogelijk blijkt in de mannelijk georiënteerde cultuur waarin we leven.’

Wat bedoel je daar precies mee?

‘De media spelen ook een rol. Actrices worden anders benaderd dan acteurs. Hoe vaak beginnen journalisten niet over de balans tussen werk en privé, over hoe het voelt om een film te draaien terwijl je moeder bent geworden? Soms is dat zelfs het eerste wat men mij vraagt, alsof ik verantwoording moet afleggen. Ik denk niet dat mijn mannelijke collega’s die vragen zo vaak krijgen. Na de geboorte van Edie heb ik een jaar vrij genomen, maar naast moeder ben ik ook actrice en het is wel degelijk mogelijk om beide goed te combineren. Ik zeg niet dat er makkelijke antwoorden zijn op al die issues, maar het is een kwestie van mannen en vrouwen met dat inzicht op te voeden. Mijn man doet alvast de helft van het huishouden. Of toch al een derde, maar ik werk eraan.’ (lacht)

Een bewuste opvoeding is cruciaal om seksisme tegen te gaan, zeg je. Heb je enkele concrete tips?

‘Colette lezen en naar de film gaan kijken. Uiteraard. (lacht) Ik kan elk tienermeisje ook Feminists Don’t Wear Pink (and Other Lies) aanbevelen, een boek met teksten over feminisme en emancipatie. Ik heb voor dat boek The Weaker Sex geschreven, een essay over mijn bevalling. ( Knightley begint met de zin: ‘My vagina split. You came out with your eyes open. Arms up in the air. Screaming’, red.) De opbrengst van het boek gaat naar een organisatie die meisjes uit ontwikkelingslanden helpt om naar school te gaan, een diploma te behalen en werk te vinden.’

Je bent het gezicht van Chanel. Vind je dat het modehuis genoeg doet om die feministische thema’s te promoten?

‘Chanel promoot zelfstandige en zelfbewuste vrouwen, van verschillende leeftijden en origine. Het merk is indertijd opgestart door een zelfstandige en zelfbewuste vrouw, dus het heeft dat bewustzijn nu eenmaal in zijn DNA zitten. Dat is toch wat anders dan Topshop, (het Britse modehuis dat eind november besliste om een pop-upstore in Londen te sluiten, toen bleek dat ze Feminists Don’t Wear Pink en andere feministische boeken verkochten, red.) dat zegt: we willen wel dat je er zus en zo uitziet, maar we willen niet horen wat je te zeggen hebt. Walgelijk gewoon. En ja: je mag me zo citeren.’