De doodskisten maken de man: Nederlandse expo toont doodskist als lifestyle-artikel

Nog tot 2 september kan je in het museum Tot Zover naar de expo Especially For You, over ‘de doodskist als lifestyle-artikel’.

Overal rond museum Tot Zover stromen mensen in zwarte kleren toe. Ze kijken serieus en schrijden voort over het grind dat rond het gebouw ligt. In tegenstelling tot de meeste andere musea gaat het hier niet om de zelfverklaarde culturele elite, maar heeft het aanwezig publiek alles te maken met de locatie van Tot Zover. Het ‘Nederlands Uitvaart Museum’ ligt namelijk middenin een begraafplaats.

Nog tot 2 september kan je in het museum naar de expo Especially For You, over ‘de doodskist als lifestyle-artikel’. Vergeet de standaard eikenhouten kist, voortaan heeft ieder huisje z’n eigen kistje. Het toppunt van onze individualistische consumptiemaatschappij? Misschien. En wie dat gegeven al bizar vindt heeft de bijbehorende affiche van de tentoonstelling nog niet gezien. Die ziet er namelijk zo uit:

In de expositie staat de link tussen doodskisten, design en doorgedreven commercie centraal. “Sinds de jaren 60 is de dood namelijk een volwaardig lid van de consumptiemaatschappij geworden,” zegt curator Babs Bakels. God was begraven, en de doodskist waarin hij stak was een product geworden dat net als auto’s, frisdrank en sneakers aan de man gebracht moest worden.

Voordien was een doodskist doorgaans bruin of zwart. Hoogstens wit, als iemand te vroeg het leven had gelaten. In de hedendaagse seculiere en individualistische maatschappij is dat niet langer het geval. Met dank aan de industrialisering was het een tijd hip dat iedereen dezelfde spullen had, maar al snel wilden we Nikes in onze unieke kleuren, een geinig hoesje op onze gsm en een Kipling-aap waar onze naam op stond. Bizar dat je na zo’n leven in een kist gaat liggen die maar in drie varianten bestaat.

Enter bedrijven als Dela, die tegenwoordig ook gepersonaliseerde kisten aanbieden. “Er is sowieso de trend om alles persoonlijker te maken in begrafenissen, van de tekst die gelezen wordt, de muziek die speelt, zelfs het lettertype van de doodsbrieven en de rouwprentjes. Dus waarom niet de kist of de urne?”, zei begrafenisondernemer Wouter Van Soom daarover in Het Nieuwsblad. Zo kan je er een KAA Gent-kist kopen en krijgt de overledene een plekje op een speciaal ingerichte herdenkingsmuur in de Ghelamco Arena. Sommige webshops gaan nog een stap verder en bieden bouwpakketten aan waarmee je zelf een unieke kist kan bouwen – het is eens iets anders dan een nieuwe Billy of Kallax.

Die benadering – iedere doelgroep z’n eigen kist, want ‘de doodskisten maken de man’ – zie je niet alleen in het product, maar ook in de communicatie terug. Zo wordt in de expo in museum Tot Zover getoond hoe funeraria in hun marketing dezelfde (esthetische) regels gingen toepassen die andere ondernemers gebruiken om hun producten te verkopen.

Doodskisten kregen bijvoorbeeld een naam – wat dacht u van de Amsterdam, Diamant of Aarhus? – en in de fotografie werd beter nagedacht over de presentatie ervan. Het doorgedreven resultaat van die filosofie is de blikvanger van de tentoonstelling: de kalenders van Maurizio Matteucci. In 2003 bedacht deze Italiaanse directeur van kistfabriek Cofani Funebri een wel zeer onorthodoxe vorm van marketing voor z’n koopwaar: een kalender vol schaars geklede vrouwen die tegen, op of voor de kisten poseren. Als Pirelli het met autobanden kan, moeten wij het ook kunnen – die gedachte.

Samen met zijn vrouw, een vriendin en de buurvrouw maakte Maurizio een eigen kalender, die al snel op het nodige weerwerk stootte. De optelsom van twee taboes – seks en de dood – maakt het namelijk een bizar geheel. Ook het zichtbaar ongemak bij de (half)naakte amateurmodellen en een styling waarover amper is nagedacht zorgen ervoor dat je je al snel oncomfortabel voelt wanneer je de beelden bekijkt. In 2013 werd de kalender dan ook verboden op grond van godslastering, want door de aanklager werd de doodskist opgevat als een christelijk symbool. Het doek viel over de kalender, al kon Maurizio het niet nalaten om op de site van Cofani Funebri nog één foto van een schaarsgeklede vrouw te plaatsen.

Wie de expo Especially For You bekijkt, krijgt al snel het gevoel dat het personaliseren van doodskisten een bizarre westerse trend is die vooral sinds de jaren 60 opkwam, maar is dat wel zo? En is zo’n unieke kist zo raar als het op ’t eerste zicht lijkt?

Niet als je voorbij de landsgrenzen kijkt of wat in de geschiedenis graaft. In Ghana, bijvoorbeeld, is het net bon ton om de doodskist te bouwen in een figuur die de overledene samenvat. Een vis, bijvoorbeeld, of een schoen. Of wat dacht je van een Coca Cola-fles? De kisten zijn zelfs zo’n meesterwerkjes dat ze in 1989 te zien waren op de beroemde expo Les Magiciens de la terre. In de lessen wereldoriëntatie leerden we dan weer dat in Egypte de farao’s gouden kisten lieten maken en dat de Creolen persoonlijke voorwerpen in hun graf meenemen. Wat voor ons – vooralsnog – bizar mag lijken is dat in de rest van de wereld al lang niet meer.

Rond museum Tot Zover is het rustig. Het grind knispert onder de voeten van een groep mensen die traag achter een kist wandelen. Een simpele zwarte. Ze zouden eens moeten weten.