CNN-reporter Clarissa Ward reist naar de gevaarlijkste plekken ter wereld: ‘Op een dag betaal je de prijs. Ik kreeg een depressie’

Van Afghanistan tot Oekraïne, journaliste Clarissa Ward maakt indrukwekkende tv-reportages over het leven in oorlogsgebied en won daarvoor al talloze prijzen. Ze schreef een boek over de aantrekking van de frontlinie, hoe bang ze was een saaie moeder te worden en de tol die haar job vroeg of laat eist. “Ik werd steeds dunner, hoewel ik normaal bleef eten.”

Clarissa Ward (42) is afgereisd van Notting Hill in Londen, waar ze woont, naar Amsterdam voor een promotour rond haar boek Op alle fronten dat zopas in het Nederlands verscheen. Wij krijgen haar achtste en laatste interview van de dag. Ward is een beetje moe gepraat, maar laat dat amper blijken. Ze is natuurlijk zwaardere werkomstandigheden gewend. Dit jaar bracht haar job haar naar de oorlog in Oekraïne, naar de voedselcrisis in Somalië, naar Afghanistan een jaar na de machtsovername van de taliban, naar Pakistan omwille van de overstromingen en naar Londen naar aanleiding van de dood van koningin Elizabeth. Morgenochtend vertrekt ze naar Oekraïne. “Het zijn zoveel kleine dingen die me tot in mijn ziel raken die maken dat ik blijf terugkeren naar conflictgebieden”, vertelt ze.

In oorlogsgebieden krijg je het slechtste van de mensheid te zien, maar ook het beste: moed, opoffering, liefde.

Clarissa Ward

Clarissa Ward begon haar loopbaan als vierentwintigjarige met een nachtshift bij de Amerikaanse nieuwszender Fox News. “De aanslagen van 9/11 – ik zat toen in mijn laatste jaar aan de universiteit van Yale – wakkerden mijn nieuwsgierigheid en gevoel voor rechtvaardigheid aan. Ik voelde toen de drang, dat klinkt heel groots, om de communicator te zijn tussen verschillende werelden die elkaar niet leken te begrijpen en voor veel onbegrip en ontmenselijking zorgden. Een job bij Fox News was de snelste ingang tot de journalistiek.” Ward groeide later door naar zenders CBS en ABC en is sinds 2015 chief international correspondent voor CNN. Vanuit die functie zag ze de voorbije jaren heel wat ellende. “Toch is er geen job die ik liever zou doen.”

Wat betekent het voor jou om oorlogsverslaggever te zijn?

“Als mensen me vragen wat ik doe, antwoord ik altijd dat ik een geweldige baan heb waarmee ik naar de moeilijkste en gevaarlijkste plaatsen ter wereld kan reizen en de verhalen kan vertellen van gewone mensen die buitengewone dingen meemaken.”

Je schrijft dat je door 9/11 je roeping vond. Wat voor type mens moet je zijn om oorlogscorrespondent te worden?

“Volgens mijn man zijn oorlogsverslaggevers egotrippers. (lacht) Het klopt wel dat er veel ijdelheid is in mijn vak, maar er is vandaag ook meer diversiteit in oorlogsverslaggeving, doordat meer vrouwen dit werk doen en burgerjournalisten hun mobiele telefoon gebruiken om verhalen te vertellen. Het karikaturale beeld van de avontuurlijke, onbevreesde man klopt niet meer. Wat oorlogsverslaggevers volgens mij wel gemeen hebben, is dat ze het gevoel hebben deel te zijn van een kliek die nergens echt thuishoort en tegelijk overal kan aarden. Mijn jeugd heeft me alleszins allergisch gemaakt voor routine.”

Geen tijd voor ruis

Doordat je op je achtste al elf nanny’s had gehad, zoals je schrijft?

“Onder meer. Ik groeide op in Londen en New York. Mijn ouders hadden succesvolle jobs en bleven nooit lang op dezelfde plek wonen. Hoewel ik enig kind ben, stuurden ze mij op mijn tiende op internaat. Ik kom uit een bevoorrecht gezin, mijn vader was een Britse investeringsbankier, mijn moeder een Amerikaanse interieurspecialiste. Als kind werd ik enerzijds verwend, anderzijds maakten mijn ouders me heel duidelijk dat grote dingen verwacht worden van mensen die veel hebben. Ik kreeg veel vrijheid, maar moest wel goede punten halen. Na de scheiding van mijn ouders verhuisde mijn vader naar Hongkong en reisde ik vele zomers door Azië. Ik had het geluk op jonge leeftijd met veel verschillende landen en culturen in aanraking te komen. Na de middelbare school in Engeland ging ik aan Yale studeren, in de VS. Mijn jeugd leerde me om onafhankelijk te zijn, eenzaamheid te kunnen verdragen en me gemakkelijk aan te passen aan verschillende situaties. Allemaal vereisten in mijn job vandaag.”

De voorbije jaren sprak je met jihadistische leiders en radeloze burgers. Je maakte chemische aanvallen mee, verloor heel wat collega’s. Waren er passages in je boek die je extra bijzonder vond om te herbeleven?

“Het meest emotioneel ben ik over mijn tijd in Syrië, waar ik meermaals verslag uitbracht over de burgeroorlog. Wat ik daar gezien heb, de luchtaanvallen op ziekenhuizen, de kracht en wanhoop van de burgers, de vreselijke harteloosheid van de rest van de wereld, is echt onder mijn huid gekropen. Hoewel president Obama had aangekondigd dat het inzetten van chemische wapens een rode lijn was die grote gevolgen zou hebben, deed het Witte Huis helemaal niets toen eind 2012 voor het eerst aanvallen met chemische wapens in Syrië plaatsvonden. Daarnaast ben ik in mijn loopbaan erg gefascineerd geraakt door de taliban, misschien omdat ik mijn carrière begon in de nasleep van de aanslagen op de Twin Towers.”

Je won al verschillende prijzen voor je werk, maar echt bekend werd je toen je vorig jaar vanonder je hidjab kritische vragen stelde aan de talibanstrijders na hun machtsovername in Kaboel. Wat drijft je op zo’n moment?

“Ik denk mijn zoektocht naar de waarheid en mijn poging om de moeilijkste verhalen tot bij de kijker te brengen. Ik word aangetrokken door de intensiteit en helderheid van oorlogssituaties, er is geen tijd voor ruis. Ik ga vaak naar de frontlinies, niet omdat ik erop kick om beschoten te worden, integendeel, maar omdat ik de verhalen wil vertellen van mensen die daar moeten leven. Wat maakt dat ik deze job blijf doen, en wat kijkers zich misschien niet altijd realiseren, is dat je in oorlogsgebieden het slechtste van de mensheid en heel wat duisternis te zien krijgt, maar ook het beste van de mensheid en de moed, opoffering en liefde waarin zich dat toont.”

Aan welke concrete situaties denk je dan?

“Er zijn er zoveel. Moeders in oorlogsgebieden die hun kinderen voorhouden dat de bommen een soort spel zijn en die bij het krieken van de dag wakker worden om voor hun kinderen ontbijt te maken en hun haar te borstelen, terwijl ze zelf niet geslapen hebben. Zeventigjarigen die nu in Oekraïne molotovcocktails maken in hun achtertuin om zo toch op de een of andere manier deel te nemen aan het gevecht. De buitengewone dingen die gewone mensen in extreme situaties doen vind ik erg boeiend.”

Dom toeval

Het voorbije jaar is er veel gebeurd, eerst de overname van de taliban in Afghanistan, dan de oorlog in Oekraïne. Hoe intens is het voor jou geweest?

“Na mijn werk in Afghanistan had ik echt even tijd nodig om de verrassend snelle opmars van de taliban te verwerken. Ter plaatse wist ik al dat ik een weerslag zou krijgen als ik terug thuis was, zoiets is normaal en daar leer je mee omgaan. Maar dat een andere gebeurtenis van diezelfde omvang zo snel zou volgen, had ik niet zien aankomen. Er gebeurt momenteel zoveel tegelijk dat sommige dingen in mijn hoofd al beginnen te vervagen.”

Aan je reportages gaan vaak maanden van research, een nieuwe taal leren en logistieke voorbereiding vooraf. Tijdens je verslaggeving vanuit Syrië legde je contact met een jonge Nederlander die naar Syrië trok en daar radicaliseerde, om een inkijk te krijgen in de ideologie van Al Qaida. Hij stuurt je foto’s van onthoofde burgers. Wat leer je uit dat soort ontmoetingen over de roots van extremistische bewegingen?

“Dat het kwaad heel alledaags kan zijn. Het gaat niet altijd om schurken zoals Hitler. Een gewone jongen kan zich gedesillusioneerd en gemarginaliseerd voelen, bijvoorbeeld na een relatiebreuk, in Syrië terechtkomen en meegezogen worden in een draaikolk van haat en lelijkheid. En voor je het weet, doet hij daar verschrikkelijke dingen. Iemand kan snel afdalen in de duisternis, zeker als die op zoek is naar autoriteit, een doel en een groep om bij te horen. Het verhaal is altijd veel complexer dan we zouden willen. Bij veel van deze jongens heb ik het gevoel dat het echt vreselijke mensen zijn met ernstige problemen. Maar anderen vallen er als het ware door dom toeval in.”

Is dat frustrerend om te zien gebeuren?

“Ik heb die frustratie nooit echt gevoeld, want als journalist is het mijn taak om over dit soort bewegingen te leren, deze mensen te begrijpen en vertrouwd te raken met de manier waarop ze naar de wereld kijken. Ik ben daar niet om jonge mannen te redden. Ook niet om met hen in discussie te gaan over wat ze allemaal aanrichten. Soms kom ik wel in de verleiding, want het is allemaal deprimerend, maar dat is tijdverspilling.”

Welke voordelen heeft het om in zulke conflictgebieden als vrouwelijke verslaggever te werken?

“Ik grap vaak dat het soms heerlijk is om onderschat te worden. En als vrouw word je constant onderschat. Dat kan heel handig zijn, want mijn mannelijke collega’s worden vaak gezien als een bedreiging, als spionnen of soldaten, terwijl ik meer als een curiositeit word beschouwd. Ik kan achter in de auto zitten en doen alsof ik slaap als we door een checkpoint rijden, wat je als man gewoon niet kunt doen. Als westerse vrouw heb ik in zeer conservatieve samenlevingen bovendien toegang tot de vrouwelijke bevolking, wat mijn mannelijke collega’s niet hebben omdat ze er niet met vrouwen mogen praten. Ik krijg op die manier niet alleen lekker eten voorgeschoteld, maar ook een ander perspectief. Vaak heb ik het gevoel dat mijn vrouw-zijn voordelig is. Vrouwen zijn ook beter in spanningen wegnemen. Ik denk dat die jihadi’s het soms makkelijker vinden om met mij te praten, omdat ze zich minder veroordeeld voelen.”

Als vrouw word je constant onderschat. Dat kan heel handig zijn, want mijn mannelijke collega’s worden vaak gezien als een bedreiging.

Clarissa Ward

Kussen in een taxi

Over het begin van je carrière bij Fox News schrijf je dat je bazen je opgemaakt, in een jurk en met je haren los op tv wilden zien. Welke veranderingen heb je de voorbije jaren gezien voor vrouwen in de tv-wereld?

“Fox News is op dat vlak niet veranderd, maar in het algemeen heeft de televisiewereld wel begrepen dat het ongepast is om mensen te vertellen dat ze moeten afvallen of dat ze hun haar anders moeten dragen. Ik vind het wel prima om iemand een stylist te geven om die persoon te helpen weten wat er goed uitziet op tv, of een visagist om te leren hoe je eigen make-up te doen. Het gaat dan niet over er glamoureus uitzien, je wilt er gewoon verzorgd uitzien zodat je verschijning mensen niet afleidt.”

Tijdens een diner in Moskou, vijftien jaar geleden, zat je naast Saif al-Kadhafi, zoon van de voormalige Libische leider Moammar al-Kadhafi. Hij reageerde niet op je vragen en gunde je geen blik. Maar nadien in een taxi naar een nachtclub probeerde hij je te kussen. Je voelde een mengeling van woede en schaamte. Overkomt dit soort situaties je nog?

“Veel minder, waarschijnlijk gewoon omdat ik ouder ben. Naarmate je meer ervaring hebt, krijg je meer zelfvertrouwen. En zulke mannen zijn niet zo geïnteresseerd in zelfverzekerde vrouwen. Ze azen meestal op vrouwen die wat onzeker of jong zijn. Ik kom het minder tegen, maar het hoort nog steeds bij het leven als vrouwelijke journalist. Ik wilde met deze passage in mijn boek niet de aandacht trekken, maar vind het belangrijk om vrouwenhaat bekend te maken als ik het zie gebeuren. Ik wil dat mensen dit weten, als hij straks probeert om president van Libië te worden. Ook al zal niemand ervan wakker liggen dat hij zich opdrong aan een journalist, maar toch.”

Je bent in je boek ook openhartig over de depressie die je doormaakte na je tijd in Syrië. Wat was daar gebeurd?

“Het was een combinatie van dingen. Ik was opgebrand en had al veel Syrische vrienden en collega’s verloren. Ik voelde me gefrustreerd dat ik niet meer kon doen, ondanks de risico’s die ik nam en de verhalen die ik vertelde. Het was een perfecte storm die zich had opgebouwd gedurende meerdere jaren van verslaggeving over de burgeroorlog. Ik had niet meteen door dat ik depressief was, omdat ik geen nachtmerries had of moest huilen. Ik voelde me eerder overprikkeld, afgestompt. Ik werd steeds dunner, hoewel ik normaal bleef eten. Niemand had me aan het begin van mijn loopbaan verteld dat je op een dag een prijs betaalt voor dit werk. Er is niet veel kwetsbaarheid onder oorlogsreporters. Dat is ook deels waarom ik dit boek schreef. Mijn man drong erop aan dat ik hulp zocht en een therapeut hielp me inzien wat er aan de hand was. Via de EMDR-techniek, of Eye Movement Desensitization and Reprocessing, leerde ik traumatiserende ervaringen te verwerken en vandaag probeer ik minder hard te zijn voor mezelf en alerter voor triggers die me opnieuw zouden kunnen doen afglijden.”

Je wilde graag kinderen, maar was bang dat het moederschap je vreselijk saai zou maken. Waarom?

“Omdat zo veel vrouwen me al verteld hadden dat ze het gevoel hebben onzichtbaar te zijn geworden sinds ze een kind kregen. Alsof de maatschappij zegt dat het buitengewone werk dat moeders doen niet interessant is en dat vrouwen ophouden een individu te zijn met dromen en ambities als ze een kind krijgen. Daar was ik erg nerveus over. Ik vond het vaak ook zo saai om vriendinnen bezig te horen over kinderopvang of groentepapjes. Vandaag weet ik dat ik mijn job graag doe, en ook vreselijk graag moeder ben, maar dat het wel twee fulltimebanen zijn en je het zonder steun niet gecombineerd krijgt. Uiteraard is het ouderschap slopend en worstelt elke ouder daarmee. Tegelijk is het voor mij het mooiste in de hele wereld en geeft het mij veel liefde én inspiratie.”

Voor mijn zonen

Ben je een saaier mens geworden?

“Mijn twee zonen hebben me vooral vollediger gemaakt als mens. Ik kan onverschillig of gevoelloos reageren op mijn familie of mijn man, hoewel ik een geweldige echtgenoot heb, maar nooit op mijn zonen. Wat ik voor hen voel is een heel fysieke, tastbare liefde die me helpt om in het nu te zijn. In 2018 was ik zwanger van mijn oudste zoon en plots besefte ik dat ik hem zoveel wilde laten weten over wie ik ben en waarom ik het werk doe dat ik doe. Ik had al vaker een aanbod gekregen om een boek te schrijven, maar pas door mijn zoon te krijgen, wilde ik het op de een of andere manier voor hem vastleggen, zodat hij me zou kennen, niet alleen als zijn moeder, maar als een persoon, als journalist. Dat het moederschap dit soort projecten voortbrengt, vind ik interessant.”

Heeft moeder worden je verslaggeving beïnvloed?

“Ik denk het wel. Ik heb vroeger al wel kinderen zien lijden, soms zelfs zien sterven in de oorlog. En meestal lukte het me wel om afstand te scheppen tussen mezelf en het verhaal. Er was een scheiding. Niet uit onverschilligheid of cynisme, maar om in staat te blijven mijn werk te doen. Die scheiding is weg nu, ik voel zoveel empathie voor vrouwen en kinderen in oorlogsgebieden. Ik vind het belangrijk om met vrouwen en kinderen te praten, hen thuis op te zoeken en te horen over hun leven, hun frustraties en hun hartzeer. Die verhalen waren jarenlang onderbelicht in veel reportages.”

Twijfel je soms om een minder risicovolle job te doen, omwille van je kinderen?

“Ik vind het steeds moeilijker om die switch te maken van een zachte naar een keiharde omgeving als ik op een vliegtuig stap voor mijn werk. Ik denk ook langer na voor ik een risico neem. Tegelijk weet ik dat het leven een zekere willekeur in zich draagt. Verschrikkelijke dingen kunnen je overkomen, of je nu in Londen, New York of Kiev woont. Wegblijven van oorlogsgebieden betekent niet dat je geen tragedie meemaakt. Tragedie hoort bij het leven.”