Burenliefde: ‘Onderschat de kracht van een gesprek op straat niet’

In tijden waarin we afstand moeten houden van elkaar, zoeken veel mensen toenadering tot hun buren, van hulp bij de boodschappen tot een aperitief over het tuinmuurtje. Maar burenliefde is niet nieuw. ‘Het is aangenamer wonen op plekken waar je je thuis voelt.’

Een honderdtal stukken vlees, twee feesttenten, meer dan voldoende drank en dertig goedgeluimde buren. Dat is al vijfentwintig jaar het gouden recept voor de jaarlijkse burenbarbecue in de Jozef Spiessensstraat te Wintam, een gehucht op een steenworp van Bornem. ‘Het eerste wat nieuwe bewoners in de bus krijgen, is een briefje met de datum die ze moeten vrijhouden’, lacht de 55-jarige Gino. Samen met zijn vrouw Myriam (52) startte hij in 1995 een bescheiden zomerse barbecue die, naarmate er nieuwe huizen en nieuwe buren bij kwamen, uitmondde in een heus feest met ondertussen dertien deelnemende gezinnen. ‘Zelfs de kinderen die ondertussen op zichzelf wonen, zakken nog steeds af om te komen mee-eten’, valt Myriam bij. ‘In de winter houden we dan weer een gezamenlijke burenborrel of gaan we met z’n allen skiën. Begin dit jaar zijn we zo met een groep van dertig man een weekend lang weggeweest.’

Op weekend met de helft van de straat: we vermoeden dat weinig Belgische buurten het hen nadoen. Nochtans blijkt een gezonde portie burenbarbecues of -babbels niet alleen goed voor de maag, maar ook voor het hart. Figuurlijk dan toch. Ruim negen op de tien volwassenen die tevreden zijn met hun woonomgeving staan tevreden in het leven, zo leert onderzoek uit 2018 van het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Sociale cohesie of binding met de buurt blijkt zelfs een belangrijker factor voor levenstevredenheid dan de woning zelf.

Soortgelijke (maar minder recente) Belgische onderzoeken leveren hetzelfde resultaat op, knikt sociaal psycholoog Fatana Mirzada (KU Leuven). ‘De sociale cohesie binnen een buurt heeft een niet te ontkennen impact op het welzijn van mensen. Dit sociale vertrouwen hangt namelijk nauw samen met hoe veilig mensen zich voelen, wat zich op zijn beurt weer vertaalt in hun mentale gezondheid. Samengevat: je kunt je effectief minder goed in je vel voelen als je je niet verbonden voelt met je buren.’

Onderschat de kracht van een levendig gesprek op straat niet, meent ook socioloog Walter Weyns (Universiteit Antwerpen). ‘Ook al heeft dit doorheen de jaren misschien wat van zijn pluimen verloren, het is een vitaal gegeven in een samenleving. Het is aangenamer wonen op plekken waar je je thuis voelt. Zinvolle connecties met elementen of mensen uit je omgeving zorgen ervoor dat je de wereld ervaart als betekenisvol, een gevoel dat men in sommige wijken is kwijtgeraakt. Als je weet wat er zich achter de gevels afspeelt, ben je gerustgesteld. Mensen die je niet kent, zullen altijd een unheimlich gevoel oproepen. Je weet niet wat je eraan hebt, en zij niet wat ze aan jou hebben.’

Welkom bij Jeannine

Ze is een vertrouwenspersoon voor vele buren, maakt een praatje met wie ze tegenkomt op straat en springt sinds tien jaar bij als vrijwilliger in de woonhuizen voor mensen met een mentale beperking aan de overkant van de straat. Toch wil de 67-jarige Jeannine uit Torhout liefst niet te veel bedankt worden voor haar bijdragen aan de buurt. ‘Wat ik voor mijn buren doe, krijg ik in dankbaarheid terug’, glimlacht de West-Vlaamse. ‘Ik draag graag mijn steentje bij. Dat doe ik ook niet alleen, trouwens: verschillende mensen uit de buurt steken de handen uit de mouwen.’

Haar overburen huizen met een twintigtal mensen samen, waardoor Jeannines agenda behoorlijk gevuld is. Ongeveer elke dag had ze pre-corona iemand over de vloer, van de zesentwintigjarige overbuur die graag een gezelschapsspelletje speelt tot een zeventigjarige man die regelmatig op de koffie komt voor een babbeltje. ‘Daarnaast spreken we elke maand af met enkele buren en bewoners van de overkant om samen Uno te spelen. Wanneer ze met ons afspreken, krijgen ze de volle aandacht, en we merken dat dat hun deugd doet. Dat geeft ons ook een heel warm gevoel.’

‘Het contact met de buren is erg belangrijk voor onze bewoners’, beaamt een van de begeleiders. ‘Zo kunnen ze hun verhaal niet alleen aan ons vertellen, maar echt deel uitmaken van de samenleving. Activiteiten met mensen uit de buurt zijn erg belangrijk voor hun persoonlijke ontwikkeling.’

Dergelijke ondersteuning is voor meer kwetsbare sociale groepen van fundamenteel belang, vertelt sociaal psycholoog Mirzada. ‘Gepensioneerden, werklozen, mensen met een beperking, maar ook eenoudergezinnen zijn veel meer afhankelijk van hun directe omgeving dan mensen die erg sterke banden hebben buiten de buurt. Als buur draag je bij aan een beter welzijn van de hele buurt door deze mensen te ondersteunen.’

Ook de 24-jarige Ella besloot haar steentje bij te dragen toen de buurvrouw van haar kotgebouw in Antwerpen om hulp met haar gsm kwam vragen. Sinds augustus springt ze minstens één keer per week bij Christiane (84) binnen voor wat bijles en een praatje. ‘Ik ben opgegroeid in een kleine gemeente waar we de buren heel goed kenden. Ik kijk dan ook altijd erg uit naar onze wekelijkse afspraak. Chrisje haalt altijd alles uit de kast, van toastjes tot een lekker flesje wijn. Ondanks ons leeftijdsverschil begrijpen we elkaar goed. Ondertussen duurt het moment dat we met haar gsm bezig zijn nog maar een tiental minuten en spenderen we de rest van de tijd meer al pratend of rommelend door de kasten. (lacht) Mijn vrienden vinden onze band opmerkelijk. Ik denk dat mensen in het algemeen minder tijd hebben voor elkaar. Nochtans klopt het spreekwoord ‘beter een goede buur dan een verre vriend’ wel degelijk voor mij. Ik heb veel meer aan Chrisje dan aan sommige vrienden.’

Verstikkend straatfeest

Van wekelijkse dates met de buren tot gezamenlijke skivakanties: dergelijke sterke burenrelaties klinken anno 2020 wellicht niet iedereen evident in de oren. Op de korte babbeltjes in de hal na zijn de relaties met de buren van ondergetekende eveneens goed, maar uiterst beperkt. De tijd dat mensen uren op een stoeltje voor hun gevels doorbrachten lijkt uit vergeten volksverhalen te komen, en op hun waterleverancier en een getrimde haag na hebben buren vaak nog weinig gemeen. ‘Het is moeilijk om dit te veralgemenen, maar het klopt dat verschillende onderzoekers spreken van een verzakelijkte, meer afstandelijke samenleving’, aldus socioloog Weyns.

‘De wereld is complexer geworden, we leven niet meer in kleine dorpjes en leiden een meer gesegmenteerd leven. Onze partner of werk zoeken we niet langer in onze buurt, hetzelfde geldt voor gezondheidszorg of ontspanning. Vandaar dat de overheid ook zo inzet op het subsidiëren van straatfeesten of speelstraten. Dat kan erg goed zijn voor de sfeer in een buurt, maar de motor moet aanslaan. Anderzijds moet je opletten dat de sociale cohesie niet te groot wordt, want dat kan dan weer een verstikkend gevoel opwekken, wat ook nefast is voor het collectieve welzijn.’

Net omdat ze het proberen te beperken tot twee grote straatactiviteiten per jaar, vermoeden Myriam en Gino dat het zo goed klikt met hun buren. ‘Het is niet zo dat we de deur platlopen bij elkaar. Dat zou wellicht sneller frustraties uitlokken. Het gebeurt dat er spontane afspraken gemaakt worden, en we helpen als iemand met zijn gezondheid sukkelt, maar we willen iedereen ook enthousiast houden over de activiteiten door ze niet te vaak te doen.’

Buurtactiviteiten hebben net als veel andere dingen ook een virtueel luik gekregen, voegt Fatana Mirzada eraan toe. ‘Dat is niet noodzakelijk slecht voor het contact met de buren. Sociale media als Facebook- en WhatsAppgroepen dienen als sociale controle en helpen een buurt veilig te houden, wat weer bijdraagt tot het collectieve welzijn.’

‘Je bereikt heel snel heel veel mensen’, treedt Walter Weyns haar bij. ‘Het kan een goede oplossing zijn voor mensen die op een andere manier inspanningen willen leveren voor de buurt. In uitzonderlijke situaties, zoals nu met deze quarantaine, kunnen virtuele alternatieven de afstand net compenseren. Mensen spreken af om samen te applaudisseren voor het zorgpersoneel, doen voorstellen om elkaar te helpen met boodschappen of als babysit. Mensen zullen elkaar altijd nodig hebben – onderschat dat niet. We willen zinvol zijn voor onze naasten. Een ‘graag gedaan’ is vaak ook echt gemeend.’

Hoezeer de burenliefde ook van de gevels spat bij de buren uit Wintam, Torhout en Antwerpen, speciale situaties zoals de huidige lockdown vragen om aangepaste maatregelen. Maar ook daar zien de buren geen problemen in. ‘In plaats van bezoekjes bellen Christiane en ik elkaar nu twee of drie keer per week’, vertelt Ella. ‘Maar dan wel via haar vaste lijn. De gsm-lessen lukten al goed, maar me op mijn gsm bereiken was nog iets te moeilijk voorlopig.’ (lacht)