Hoe kunnen we vrouwen geruststellen in een wereld waar seksueel geweld nauwelijks wordt bestraft?

‘Kunnen we vrouwen vertellen dat ze zich geen zorgen hoeven te maken, want dat seksueel geweld best uitzonderlijk is, en dat ze door de band genomen wel veilig zijn? Het antwoord is nee’, schrijft Knack Weekend-journalist Nathalie Le Blanc naar aanleiding van de verontwaardiging in de verkrachtingszaak in Leuven.

Dit is geen opiniestuk over het vonnis dat deze week in Leuven uitgesproken werd in de ondertussen beruchte verkrachtingszaak. Ik wil het niet hebben over wat die jonge man gedaan heeft, en of zijn studie of afkomst of dronkenschap er toe deden. Justitie deed haar werk en zal dat in beroep opnieuw doen. Wat mijn hart vandaag deed breken zijn de reacties, en de reacties op die reacties.

On- en offline kwam er een golf van woede en frustratie, van vooral vrouwen. Wel verkracht, niet gestraft! Van alle specialisaties ging het om een gynaecoloog, begot! Klassenjustitie! Wacht: een getalenteerde jongeman en een complexe, ietwat unieke situatie. En tuttut, een slecht communicerend gerecht.

Onveiligheid en verbijstering

Eerst was er woede, en al snel kwam er reactie op die woede. Dat het toch genuanceerder was dan dat. Dat we de sereniteit moeten bewaren, vindt het parket. Dat socialemediagezichten zoals Elisabeth Lucie Baeten verantwoordelijkheid dragen en dus moeten nadenken voor ze te radicaal reageren, vond mijn collega Tex Van berlaer eerder deze week op Knack.be.

Dat er een belangrijk aspect vergeten wordt, vertelde de Nederlandse journaliste Annelies Bontjes vrijdag in Nieuwe Feiten op Radio 1. Want ze was op de betoging tegen het vonnis geweest, in Leuven, en het viel haar op dat veel deelnemers best genuanceerd waren over de rechtszaak zelf. Ze betoogden omdat ze zich doodgewoon onveilig voelen. ‘Niemand stelde deze meiden gerust’, vertelde ze. En ook: ‘Jonge vrouwen zijn het vertrouwen aan het verliezen.’

Het gesprek tussen Bontjes en Lieven Vandenhaute hoorde ik op weg naar de supermarkt. Ik heb mijn auto geparkeerd, de radio uitgedraaid, en ben vijf minuten blijven zitten. Ik moest de tranen eerst wegduwen. Tranen van verdriet, en woede, maar eerlijk gezegd, ook van verbijstering.

Geruststelling, iemand?

Want hoe kunnen we vandaag jonge en niet zo jonge vrouwen geruststellen? Kunnen we hen vertellen dat ze zich geen zorgen hoeven te maken, want dat seksueel geweld best uitzonderlijk is, en ze door de band genomen wel veilig zijn? Nee, want de cijfers over ongepast gedrag, aanranding en verkrachting zijn torenhoog. Kunnen we hen een knuffel geven en zeggen dat ze, als hen iets overkomt, gesteund en opgevangen zullen worden? Nee, want ze zullen door heel wat mensen – zelfs mensen die ze graag zien – niet geloofd worden.

Wat hen overkomen is zal geminimaliseerd worden en ze zullen zelf zeer veel vragen krijgen over wat ze waarom deden. Ze zullen online het verwijt krijgen dat ze de reputatie van de dader willen vernietigen, dat ze aandacht willen, of – verbijsterend genoeg – geld. Kunnen we hen een kneepje in de hand geven en vertellen dat de maatschappij, politie en justitie ervoor zullen zorgen dat – als we eenmaal beslist hebben dat het écht niet aan hen ligt – de dader veroordeeld en gestraft zal worden? Neen, want seksueel geweld is een zo goed als straffeloze misdaad in onze maatschappij. Meer zelfs, we moeten nog altijd discussiëren over wat het precies is, en waar de grens ligt. Dit vonnis heeft dat, los van de specifieke casus, nog eens in de verf gezet.

Straffeloosheid

Van de 100 gevallen van seksueel geweld die vandaag zullen plaatsvinden, schatten deskundigen dat er maar zo’n 10 zullen worden aangegeven. Dat wil zeggen dat van de 100 – meestal – mannen die vandaag iemand aanranden of verkrachten, er zo’n 10 zijn die zich ietwat zorgen moeten maken over de gevolgen van hun misdaad. De andere 90 komen er mee weg. Van die 10 zullen er 5, misschien 6, in de rechtbank terechtkomen. Slechts 1 of 2 van hen zal ook effectief veroordeeld worden voor wat ze gedaan hebben. Nogmaals: 100 misdaden, 10 aangiftes, 5 rechtszaken, 1 of 2 veroordelingen. En die ene veroordeelde dader, wel, die kreeg deze week geen straf. Wacht, neen, ook de dader die een 13-jarig meisje verkrachtte kreeg opschorting van zijn straf.

Uiteraard zien juristen, journalisten en misschien zelfs beleidsmakers nuance in die vonnissen, maar ondertussen horen heel wat vrouwen – en mannen – die seksueel geweld meemaakten maar één ding: het minieme aantal daders dat effectief veroordeeld wordt, wordt niet altijd gestraft. En elke vrouw leert zo: als jou iets overkomt, dan is de kans dat de dader bestraft wordt miniem. Piepklein. Zo goed als onbestaande eigenlijk. Dat is ongenuanceerd als je je blik beperkt tot deze complexe rechtszaak, maar wel realistisch als je uitzoomt. Jonge vrouwen zijn het vertrouwen niet aan het verliezen, vrees ik, ze hebben het waarschijnlijk nooit echt gehad. En niet zo jonge vrouwen ook niet. Ze weten hoe de wereld in elkaar steekt.

Onzichtbare avondklok

Dit vonnis gaat over twee mensen, en wat er tussen hen gebeurd is, maar het wordt niet uitgesproken in een vacuüm. Het wordt geveld in een wereld waarin elke vrouw ofwel zelf te maken heeft gehad met seksueel geweld, ofwel iemand kent die het heeft meegemaakt. Waarin deze misdaden niet worden aangegeven omdat elk slachtoffer weet wat hem of haar te wachten staat als hij of zij dat doet. Waarin vrouwen ‘beer’ antwoorden als hen gevraagd wordt of ze liever een beer of een man zouden tegenkomen in een leeg bos, terwijl ze bij zichzelf denken dat ze waarschijnlijk nooit alleen een bos zouden in durven. Ze leven immers onder een onzichtbaar soort avondklok omdat banale zaken zoals tanken na 2 uur ’s nachts, eerste dates en een meeting met je promotor gevaarlijk aanvoelen. Hoe kan je de dochter van een collega, die alleen kraantjeswater in de toiletten drinkt als ze uitgaat om zeker te zijn dat ze niet gedrogeerd wordt, geruststellen?

De krantenkoppen van alleen al de afgelopen week spreken boekdelen. Beschuldigingen aan het adres van academici, berichten over verkrachtingen in oorlogssituaties en gedrogeerde slachtoffers in het uitgaansleven, interviews met medewerkers van oud-politici die toegeven dat ze wisten dat Steve dingen deed die grensoverschrijdend waren, maar niets deden. Algehele paniek over geradicaliseerde jongens naar aanleiding van een Netflix-reeks over de gevolgen van online gespuide vrouwenhaat.

Hoe kunnen we vrouwen geruststellen?

Deze twee jonge mensen in het oog van de storm hebben pech. Om wat haar overkomen is, en eigenlijk ook om wat hem overkomen is. Want wat hij gedaan heeft, daar komen vandaag honderden mannen op deze aardbol zonder problemen mee weg. Dat er zo veel consternatie is, ligt niet aan deze zaak, maar aan de wereld waar wij vandaag in leven. Als de kranten vol zouden staan met de vele straffen die deze week zijn uitgesproken voor de vele gevallen van seksueel geweld, dan zouden de reacties op het vonnis in deze rechtszaak als vanzelf de nuance gekregen hebben die ze verdient. Maar de realiteit is jammer genoeg anders. En in die realiteit, ontstaat er ongenuanceerde verontwaardiging. Mijn oprechte vraag blijft: hoe kunnen we vrouwen vandaag geruststellen? Welke argumenten geven we hen opdat ze zich met een gerust hart in de wereld durven begeven?

Want laten we eerlijk zijn: zijn we echt verbaasd dat meisjes en vrouwen kwaad en ongenuanceerd reageren als ze elke dag weer zien, horen, lezen én voelen hoe we als maatschappij naar hun veiligheid kijken? Een mens zou van minder, nietwaar.

Lees ook:
–  ‘Waarom heb je niet gewoon ‘nee’ gezegd?’: de complexiteit van grensoverschrijdend gedrag ontrafeld
– Advocate Issabel De Fré: ‘Het is niet omdat je tongzoent met iemand, dat je ook akkoord gaat met penetratie’
– Op het protest in Leuven: ‘Een verkrachter die gynaecoloog wordt: dat kán toch niet?