Geweld tegen zwarte vrouwen neemt toe in Brazilië

Brazilië nam tien jaar geleden een belangrijke wet tegen gendergeweld aan maar toch blijft het aantal aanvallen op vrouwen er toenemen. Vooral zwarte vrouwen krijgen het hard te verduren.

Vier maanden ziekenhuis en verscheidene chirurgische ingrepen hadden Maria da Penha Fernandes het leven gered. Maar de 37-jarige Braziliaanse bleef gedeeltelijk verlamd.

In 1983 had haar man haar ’s nachts met een geweer in de rug geschoten toen ze sliep. Toen ze maanden later thuiskwam, probeerde haar man haar te elektrocuteren in bad.

De dader werd tweemaal veroordeeld, maar telkens slaagden zijn advocaten erin het vonnis ongedaan te maken. Ze trok daarop naar de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten. Die veroordeelde de Braziliaanse staat in 2001 voor nalatigheid. Brazilië moest een definitief proces organiseren en maatregelen nemen om het geweld tegen vrouwen in te dammen.

In 2002 kreeg de dader tien jaar cel. Na twee jaar kwam hij vrij.

Wet tegen gendergeweld

De belangrijkste triomf voor Da Penha was dat haar zaak tot een wet leidde die in 2006 werd goedgekeurd en haar naam draagt. De wet legt zware straffen op voor gendergeweld.

Toch blijft het aantal aanvallen op vrouwen toenemen, zij het in een trager ritme. Van 1980 tot 2006 nam het aantal moorden op vrouwen toe met 7,6 procent per jaar. Van 2006 tot 2013 daalde de aangroei tot 2,6 procent per jaar.

De wet-Maria da Penha, de vrouwencommissariaten en andere instrumenten “zijn wel degelijk effectief tegen het geweld, maar ze volstaan niet”, zegt Clair Castilhos Coelho van het Nationaal Feministisch Netwerk voor Seksuele en Reproductieve Gezondheidsrechten.

Erger voor zwarte vrouwen

Huidskleur blijkt een belangrijk rol te spelen. “Voor zwarte vrouwen is de situatie verergerd”, zegt arts Jurema Werneck, coördinator van Criola, een organisatie die opkomt voor de rechten van zwarte Brazilianen.

In tien jaar tijd is het aantal moorden op vrouwen (om genderredenen) met 54,2 procent toegenomen. In 2013 waren het er al 2875. In dezelfde periode daalde het aantal moorden op blanke vrouwen met bijna 10 procent, van 1747 in 2003 naar 1576 in 2013.

“Het verschil wordt verklaard door racisme”, zegt Werneck. “De mechanismen van de strijd tegen geweld beschermen niet iedereen op dezelfde manier. Volgens de wet-Maria da Penha moet je eerst klacht neerleggen bij de politie alvorens het gerechtelijk apparaat in gang schiet. Maar iedereen weet dat de politie zwarte vrouwen niet beschermt.”

“Men moet het racisme aanpakken, men moet ambtenaren – of dat nu politiemensen zijn of leidinggevenden – opleiden om hen als mensen te behandelen.” De wet zou ook beter werken als de klachten rechtstreeks naar het openbaar ministerie gingen, zoals men in sommige wijken van São Paulo doet, stelt Werneck voor.

Vaker dan mannen

Sinds vorig jaar heeft Brazilië een wet die femicide, de gendergerelateerde moord op vrouwen, zwaar bestraft. Volgens officiële statistieken vinden gemiddeld vijftien femicides per dag plaats in Brazilië, waarmee het land internationaal op de zevende plaats staat van landen met het hoogste aantal femicides.

Maar daarnaast zijn er nog veel andere vormen van fysiek, psychisch en economisch geweld, waar vrouwen in hun dagelijkse leven mee te maken krijgen, veel vaker dan mannen.

De Braziliaanse gezondheidsdiensten verzorgden in 2014 bijna 150.000 vrouwen die het slachtoffer waren geworden van een of andere vorm van geweld, dubbel zoveel als mannen. Elke dag hebben 405 vrouwen medische verzorging nodig als gevolg van agressie.

Uit het laatste Nationale Gezondheidsonderzoek, dat het ministerie van Gezondheid elke vijf jaar doet, bleek dat 2,4 miljoen vrouwen al slachtoffer waren geweest van agressie door iemand die ze kenden, tegenover 1,3 miljoen mannelijke slachtoffers. (Brazilië telt ongeveer 200 miljoen inwoners.)

Afzetting van Dilma Rousseff

“Het grootste geweld tegen een vrouw de laatste Jaren in Brazilië was de afzetting van ex-president Dilma Rousseff, zonder dat een misdaad bewezen was, met een parlement waarvan de meerderheid van de leden beschuldigd wordt van verkiezingsmisdrijven en corruptie”, zegt Castilhos.

Het politieke klimaat dat door de nieuwe regering van Michel Temer, de vicepresident die Rousseff verving, wordt gecreëerd, “effent het pad voor meer geweld tegen vrouwen, vanwege haar misogyne karakter.” De nieuwe regering telt geen enkele vrouwelijke minister. En ze doet voorstellen die de verbeterde sociale positie van de vrouw weer tenietdoet, vreest Castilhos.