Vaarwel grondwitloof? Hoe de luchthaven een Belgische delicatesse bedreigt

Hoe zit het met de toekomst van de witgroene delicatesse als de uitbreiding van de luchthaven er komt?

Brussels Airlines ziet ze vliegen. Althans, zo denken enkele grondwitloofboeren uit Erps-Kwerps. De luchthaven plant een uitbreiding van de landingsbaan 25L, waardoor de landbouwers kostbare delen van hun grond zouden verliezen. Anno 2016 telt Vlaanderen al niet bijster veel grondwitlooftelers meer, dus hoe zit het met de toekomst van de witgroene delicatesse? ‘Als de teelt de komende tien jaar nog vermindert, zullen we zelfs geen handel meer kunnen drijven.’

‘Als de verlenging er komt, zou dat een rampscenario zijn voor ons.’ Witloofteler Rudi Van Hamme (47) uit Erps-Kwerps ziet de toekomst somber in. Zijn bedrijf in de deelgemeente van Kortenberg ligt op een steenworp van de luchthaven van Zaventem. Nu Brussels Airport in haar Strategische Visie 2040 aankondigt de landingsbaan 25L met achthonderd meter te willen verlengen, dreigt Rudi een groot deel van zijn grond te verliezen. De akkers van de boerderij die zijn grootouders zeventig jaar geleden uit de grond stampten, liggen immers pal in het verlengde van landingsbaan. ‘Wij zullen veel land kwijt zijn en uit veiligheid zelfs moeten verhuizen. Als het enkel gaat over een uitbreiding van de taxibaan, dan zal er nog steeds landbouwgrond verloren gaan. Maar niet de mijne.’

Wat Rudi bij dit rampscenario zou doen, vindt hij moeilijk te voorspellen. ‘Het zal er allemaal vanaf hangen hoeveel ze gaan afpakken en hoeveel ze uitbetalen. Wat ben je met een boerderij zonder grond? Een kant-en-klare oplossing zullen zij ons niet geven.’

‘Tijdens piekuren […] heeft Brussels Airport niet genoeg capaciteit om aan de toekomstige vraag van luchtvaartmaatschappijen en passagiers te kunnen voldoen’, luidt het plan van de luchthaven. ‘Daarvoor moet het baangebruik geoptimaliseerd worden en zijn vanaf 2020 infrastructuuraanpassingen nodig.’ Met deze uitleg gaat Rudi niet akkoord. ‘Vorig jaar hebben ze de 25L drie maanden moeten missen omdat de baan vernieuwd werd. Dat was zelfs in de zomer, in het hoogseizoen. Het jaar ervoor was het een andere baan. En nu alles af is, is de capaciteit ineens te klein?’

Extra grond huren

‘Sorry dat ik wat later ben. Ik kreeg telefoon van de veiling of ik onmiddellijk witloof kon komen brengen.’ Met zo’n twintig minuten vertraging stapt Luc Salens zijn erf op. Al vier generaties lang teelt zijn familie grondwitloof in Kortenberg. Ook Luc deelt in de klappen als de plannen doorgevoerd worden. ‘Ik hoor al dertig jaar dat ze deze landingsbaan willen uitbreiden’, zucht de 52-jarige landbouwer. ‘Maar nu gaat het er misschien toch een keer van komen.’

‘Wij hebben het nieuws via de media moeten vernemen. Waar het verlengde van de startbaan zou komen, pachten wij grond van de luchthaven. Als ze volgend jaar zeggen dat ze die grond vrij willen voor de uitbreiding, dan zijn we die sowieso kwijt.’ Indien ze enkel een deel van hun akkerland verliezen, zal de schade al bij al meevallen, meent Luc. Al zorgt ook dat voor de nodige lastige consequenties. ‘We zullen ergens anders grond moeten huren om de witloofwortels te kweken. Dan zit je met een lastiger transport. De dichtstbijzijnde grond bevindt zich achter Leuven of in Wallonië, terwijl we hier zelfs niet de straat op moeten en alles recht van het veld naar binnen kan.’

Sinds september werkt de landbouwer vanuit zijn nieuwe bedrijf in Erps-Kwerps, een deelgemeente van Kortenberg. ‘We ondervinden weinig last van de overvliegende vliegtuigen. Toen we besloten ons nieuwe bedrijf hier te bouwen, wisten we het natuurlijk ook. Qua lawaai valt dat heel goed mee. Ik weet niet hoe het zal worden als de uitbreiding er komt, maar mijn bedrijf moet zeker niet weg. Dat is bij andere boeren in de streek echter wel zo.’

Dag delicatesse?

Wat dan met de toekomst van het grondwitloof? Er zijn al niet zoveel boeren meer die de Belgische delicatesse telen. Nu er ook nog een aantal onteigend dreigen te worden, lijken de perspectieven niet bepaald rooskleurig. ‘De grondwitloofteler is een uitstervend ras’, stelt Luc. ‘Ik geloof zelfs dat het aantal boeren is gehalveerd de voorbije vijftien jaar.’

Een telefoontje met de vzw Brussels Grondwitloof bevestigt Lucs bewering. ‘We hebben nu nog ongeveer honderd leden’, verklaart secretaris Frans Croon. ‘Vijftien jaar geleden waren dat er nog honderdvijftig à tweehonderd. Daarnaast zijn er nog enkele kleinere telers die niet aangesloten zijn omdat ze kunnen leven van de thuisverkoop, maar veel zullen dat er niet zijn.’ Ook Rudi zag de sector verkleinen: ‘Toen ik kind was, waren er nog vijftig witlooftelers in Kortenberg. Nu zijn er misschien in elke deelgemeente hooguit twee. Door de crisis zijn er veel gestopt.’

Dat niet veel jonge landbouwers zich aan grondwitloofteelt willen wagen, is volgens Luc eenvoudig te verklaren: ‘Witloof heeft enkele jaren geslabakt in de prijs en er is veel handenarbeid aan. Ik heb zelf een dochter die graag verder wil boeren, maar dan wel in de akkerbouw. Voor witloof zit je de hele tijd op je knieën in de grond. De jonge generatie ziet dat blijkbaar niet zitten.’

‘Het is ook arbeidsintensief’, beaamt Rudi. ‘Je zit in weer en wind op het veld en je bent volledig afhankelijk van de natuur. Er kan veel gebeuren: te veel regen of een te lange droogte maken het niet altijd makkelijk.’ De witloofteelt zal altijd verminderen als de landbouwer zijn groothandelaar moet geloven. ‘Het wordt een raar product. Als de teelt de komende tien jaar nog vermindert, gaat het aanbod zo klein zijn dat je zelfs geen handel meer kan drijven en bijgevolg alles thuis gaat moeten verkopen.’

Geniet deze winter dus maar extra van uw witloof, want ook Luc vreest voor de toekomst van de Belgische delicatesse. ‘Er vallen veel meer telers af dan er nieuwe bijkomen. Wij voelen dat nu ook omdat er veel minder grondwitloof is dan andere jaren. Dat is op zich geen probleem, want dan heb je een betere prijszetting, maar als de markt té klein wordt, gaan we ook wegvallen. Dat is een beetje onze vrees. Er moet natuurlijk geen overaanbod zijn, maar een te klein aanbod worden de handelaars na verloop van tijd ook moe. En dan zijn we verloren.’

Actie dan maar

In Erps-Kwerps zou bijna de helft van het dorp onteigend worden en in de verschillende gemeentes rond de luchthaven werd ondertussen dan ook een petitie opgestart. Frank Vos, de uitbater van de lokale krantenwinkel in Erps-Kwerps, is mede-initiatiefnemer: ‘Rond Pasen sluiten we de petitie af en hopen we minstens 15.000 handtekeningen te hebben verzameld. Dan kunnen we ons gaan verdedigen in het parlement.’ Ook schepen van Milieu en Landbouw Kristien Goeminne (CD&V) laat weten dat de gemeente Kortenberg tegen de geplande uitbreiding is. ‘Voor de landbouwers alleen al zou dit een echte ramp zijn. Dit mogen we niet laten gebeuren. We zullen alles gebruiken om het tegen te houden in de mate van het mogelijke.’

‘We zullen dit niet gewoon lijdzaam ondergaan’, aldus Luc. ‘We zijn niet tegen de luchthaven, maar wel tegen de uitbreiding. Natuurlijk moet ook Brussels Airlines kunnen groeien, maar niet door een serieuze hap landbouwgrond af te nemen.’

‘Onze boerderij stond hier al voor de luchthaven’, klinkt Rudi geërgerd. ‘We zijn aan het geluid gewoon geraakt en hebben nooit geklaagd over de last. Maar als ze je bedrijf en je werk afpakken, dan heb je er natuurlijk wel last van!’

Luc, die van zijn ouders eigenlijk niet mocht voortboeren, koos na twee jaar in een ander bedrijf toch terug voor de witloofteelt. ‘Ik kan hun keuze wel begrijpen’, lacht de landbouwer. ‘Mijn zussen komen ’s avonds gewoon thuis en zijn klaar met werken. Ik ben doorheen de week elke dag bezig van zes uur ’s ochtends tot zes uur ’s avonds. Maar als je iets graag doet, kan niets je tegenhouden.’

‘Het is erg moeilijk om uit te leggen aan een buitenstaander’, zegt ook Rudi. ‘Het is mijn hobby en mijn plezier. Iets anders – wat dan ook – zal dik tegen mijn goesting zijn. Wij hebben hier drie generaties voor gevochten. De dag dat ik hier moet vertrekken en de deur achter mij moet sluiten, zal dat voelen alsof ik naar mijn eigen begrafenis ga.’