De Belgische onderzoeker Gilles Vandewalle is een expert op het gebied van slaap. Al twintig jaar bestudeert hij het verband tussen daglicht en onze vitale functies. Van ontwaken tot humeur en van slaap tot cognitieve prestaties: alles komt aan bod. Zijn onderzoek met hersenscans onthult een heldere, maar vergeten waarheid: ons brein is gemaakt voor natuurlijk licht.
Voor VELUX is daglicht essentieel en de ziel van alles wat we doen. In deze reeks ‘Rewrite the Rules of Light’ maak je kennis met zes personen die leven voor licht. Ontdek andere lumineuze portretten:
1. Yann Mathias, fotograaf
2. Vincent Callebaut, Belgisch architect in Parijs
3. Jean-François Salieri, de man die de Mona Lisa belichtte
Lees alle artikelen van de reeks hier.
Gilles Vandewalle is een Belgische onderzoeker verbonden aan het FNRS van de Universiteit van Luik, waar hij de link tussen slaap en licht bestudeert. Als codirecteur van het GIGA-CRC-Human Imaging is hij expert op het gebied van slapen, ontwaken en slaap-waakritme, en verdiept hij zich in het effect van licht op het menselijke brein. Zijn voornaamste onderzoeksonderwerp is licht. Niet om wat het toont, maar om wat het in beweging zet. “Wat mij boeit, is de impact van licht op ons brein, los van het gezichtsvermogen.”
Natuurlijk licht: een te onopvallende remedie
De effecten van natuurlijk licht op onze gezondheid worden nog te veel onderschat. Toch speelt licht een belangrijke rol bij het ontwaken, onze aandacht en ons humeur. Het heeft een rechtstreekse invloed op onze biologische klok en werkt in op hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor de cognitieve functies, slaap en emotieregulatie. “Ochtendlicht is goed, avondlicht kan schadelijk zijn.”
Vanwaar komt die kloof tussen onze fysiologie en onze levensstijl? “We brengen ons dagelijkse leven vooral binnen door, ver weg van natuurlijk ochtendlicht en te dicht bij het licht van beeldschermen ’s avonds. Resultaat? Een ontregelde biologische klok, verminderde aandacht, een verstoord slaappatroon en een slecht humeur. De moderne mens krijgt ’s ochtends te weinig natuurlijk licht en ’s avonds te veel kunstmatig licht.”
Ons lichaam volgt een ritme van ongeveer 24 uur. Dat noemen we het slaap-waakritme. Het regelt onze waakzaamheid, lichaamstemperatuur, hormoonproductie en slaap. En licht – vooral daglicht – is de belangrijkste factor die dat ritme stuurt. “Soms volstaat het om je blootstelling aan licht met een uur te verschuiven om je hele lichaam weer in balans te brengen.”
Leefomgeving als belangrijkste lichtmedicijn
Ons lichaam heeft licht nodig om te weten wanneer de dag begint. En net daar wringt het schoentje in onze moderne tijd: dat licht moet van buiten komen en niet van een scherm. “Natuurlijk ochtendlicht vervroegt de biologische klok, die anders eerder de neiging heeft om achter te lopen. Het geeft onze hersenen het signaal dat de dag begonnen is.”
Een groot raam op het oosten, een vrij uitzicht naar buiten of even naar buiten gaan na het ontwaken: stuk voor stuk eenvoudige aanpassingen of gewoontes die onze slaap verbeteren, maar ook ons concentratievermogen en zelfs ons humeur, thuis of op kantoor. “Het zijn vooral de eerste uren van de dag die tellen”, benadrukt de onderzoeker. Je woning opnieuw inrichten om meer ochtendlicht binnen te laten, is investeren in je gezondheid.
Lichttherapie, vermoeidheid en schermen: de valkuilen van elke dag? “Blauw licht maakt je wakker en de schermen die we ’s avonds veel gebruiken, geven veel blauw licht. Biologisch gezien is dat dus niet verstandig. Door het gebruik van digitale toestellen (met scherm) vanaf 21.30 uur te beperken, kunnen jongeren tot wel drie uur slaap per week winnen.” Wat je dan wel moet doen? Lees met een leeslampje, maak ‘s ochtends buiten een wandeling en breng zo veel mogelijk tijd in het daglicht door. Eenvoudige en niet-medische oplossingen die toch doeltreffend zijn. “Daglicht is het beste lichtmedicijn.”
Ouder worden in het licht: een uitdaging voor de volksgezondheid
Met de leeftijd worden onze ogen minder gevoelig voor licht en reageert onze biologische klok trager. Toch blijven de voordelen meetbaar. Bij ouderen – zelfs met dementie – verbetert een verhoogde blootstelling aan daglicht de slaap, het cognitieve vermogen en het humeur. De conclusie van de onderzoeker is dan ook overduidelijk: “We moeten op dezelfde manier naar licht kijken als naar voeding of lichaamsbeweging.”
In België staat het onderzoek naar de niet-visuele effecten van licht nog in zijn kinderschoenen. Gilles Vandewalle blijft een van de weinige onderzoekers die zich verdiept in deze materie (met een 7 Tesla MRI-scanner in zijn geval). Hij pleit er dan ook voor de kennis over licht beter te verspreiden – ver van marketingstrategieën, maar dicht bij de praktijk. “Natuurlijk licht is geen geneesmiddel. We kunnen het dus niet patenteren. Toch blijft het voor mij een belangrijke factor voor een gezonder leven.”
Vond je dit een boeiend artikel? Wij ook. Volgende maand spreken we met Bertrand Piccard.
