‘In een tijd waarin beelden ons universum lijken te regeren, vergeten we weleens hoe krachtig het geschreven woord is’

Nathalie Le Blanc staat stil bij de frappante feiten die ze al lezend opmerkte.

“Elke avond schrijf ik op waar ik dankbaar voor ben. Omdat ik dan tijdens de dag alerter ben, en soms zelfs bewust op zoek ga naar dingen om dankbaar voor te zijn.” Ergens in de prehistorie – zo rond 2000 – mocht ik drie debuterende auteurs interviewen die voor Het Andere Boek naar Antwerpen waren gekomen. Mim El Messaoudi had net Vrouw, ziedaar uw zoon uit en vertrouwde me deze levenswijsheid toe. Anna Gavalda en Maggie O’Farrell werden bestsellerauteurs, maar het is mijn gesprek met Mim waar ik het vaakst aan terugdenk. Zeker toen haar dochter Yasmina een collega werd op de redactie van Libelle. Ik heb geen idee of Mim haar hele leven dan wel de periode rond het interview met dagelijkse dankbaarheid bezig was, maar het idee bleef me bij omdat het geniaal was in zijn eenvoud.

In een tijd waarin beelden ons universum lijken te regeren, vergeten we weleens hoe krachtig het geschreven woord is.

Toen Yasmina’s eigen boek Straatkat eerder dit jaar op mijn bureau terechtkwam, heb ik het een tijdje gemeden. Ik wist dat het over de dood van haar moeder ging, en dode moeders zijn, omdat mijn moeder dood is, geen onderwerp waar ik met gretigheid over lees. Het zit nog dicht op mijn vel, zelfs na al die jaren. Maar ze bleef spinnen, de Straatkat, tot ik haar vastnam.

In mijn vorige column, over Vivian Maier, concludeerde ik dat we niet in andermans hoofd kunnen kijken. Ik vergat een uitzondering te vermelden. Als iemand ons expliciet een kijkje in haar hoofd gunt, bijvoorbeeld door een boek over haar gevoelens, twijfels en pijn te schrijven. Dat is wat Yasmina doet in Straatkat. Ze deelt hoe ze zich voelde voor, terwijl en nadat haar moeder stierf. Hoe ze zich niet Belgisch maar ook niet Marokkaans voelde, en dus nergens ter wereld thuis was. Hoe ze niet begreep dat haar moeder niet opstandig, kwaad, furieus was op de smerige ziekte, maar zich in haar lot schikte. Hoe vreemd het voelt dat iemand in hetzelfde gezin opgroeit en toch anders naar de wereld kijkt. Hoe ze zelf besloot om uit haar comfortzone te stappen en een jaar het land te verlaten, en te ontdekken dat dat moeilijk, intens en erg eenzaam is, maar ook dat je altijd opnieuw kunt beginnen.

Straatkat herinnert me aan iets wat ik te vaak vergeet. Film en tv tonen ons adembenemende landschappen, festivalvreugde of de terreur van oorlog. Architectuur kan ons kalmeren (het Pantheon) of ontroeren (de Taj Mahal). Beeldende kunst kan gevoelens onder woorden brengen waarvan we niet eens wisten dat we ze hadden, maar die we herkennen als we De Schreeuw, Rubens’ portret van zijn dochter of De Kus zien. Maar in een tijd waarin beelden ons universum lijken te regeren, vergeten we weleens hoe krachtig het geschreven woord is. Of het nu fictie of biografie is, geen enkel medium is zo goed in een inkijkje geven in iemands hoofd, hart en lichaam.

Maar kom, denk je nu misschien: wist je voor dit boek nog niet dat racisme snijdt en dat verlies je het gevoel geeft alleen op de wereld te zijn? Natuurlijk weet ik dat. Maar weten en voelen zijn twee verschillende dingen. Hoe kleine, discriminerende ‘wegwerp’-opmerkingen je zelfvertrouwen ontzettend ondermijnen, dat voelde ik in Straatkat. En als Yasmina rouwen omschrijft als het loodzware besef dat er nooit meer iemand met de ogen van een moeder naar je zal kijken, eens zij er niet meer is, dat die unieke moederlijke mix van liefde, bewondering en goedheid en die vergiffenis voor fouten, misstappen en lelijke kantjes voor altijd verdwenen is, dan rollen de tranen over je gezicht terwijl je op een zonnig Antwerps terras zit.

Daar ben ik vandaag dus dankbaar voor, beste Mim, voor het aangrijpende boek van je dochter.