Illustrator Sam Vanbelle: ‘Als kind miste ik personages waar ik mezelf in kon herkennen’

De Studio in Antwerpen slaat opnieuw de deuren open voor Grafixx EXTD., het kleine broertje van grafische kunstenfestival Grafixx. De vierde editie kreeg diversiteit als overkoepelend thema. Illustrator en designer Sam Vanbelle komt spreken over hun inclusieve stijl: ‘Ik vind het mijn taak om te zorgen voor een meer evenwichtige representatie.’

Denk je actief na over diversiteit wanneer je aan het tekenen slaat?

Sam Vanbelle: Ik ben er bewust mee bezig om genoeg genderdiversiteit te tonen en de LGBTQ+-gemeenschap te representeren. Als kind miste ik personages waar ik mezelf in kon herkennen en zelfs nu ik volwassen ben, zie ik nog veel stereotiepe beeldvorming. Als je als lesbische illustrator zelf geen aandacht hebt voor dit probleem, wie dan wel? Ik vind het mijn taak om te zorgen voor een meer evenwichtige representatie.

Als ik een wetenschapper moet tekenen voor een opdracht, zal ik eerder kiezen voor een vrouwelijk personage. Twee ouders kunnen in mijn tekeningen even goed twee papa’s of twee mama’s zijn. Maar ook andere vormen van diversiteit probeer ik in het achterhoofd te houden tijdens opdrachten. Net zoals ik queer personages mis, zullen mensen met een andere huidskleur of een fysieke beperking zichzelf ook niet genoeg kunnen herkennen in beelden. De foto’s en illustraties in beeldbanken zijn nog veel te vaak genderstereotiep en gericht op blanke mensen. En ook in kinderboeken is de meerderheid van de personages blank en hetero. Een tekening kan een mooi alternatief bieden voor die clichématige beelden en een beter, breder beeld van onze samenleving voorstellen.

Het hangt er ook vanaf wie het doelpubliek is van de illustratie. Als ik een opdracht voor Stad Antwerpen maak, hou ik er bijvoorbeeld rekening mee dat iedereen die in de stad woont zich aangesproken voelt.

Als kind zag je weinig personages waar je je mee kon identificeren. Waren er geïllustreerde personages uit je eigen jeugd waarin je jezelf wel herkende?

Sam Vanbelle: Pipi Langkous van Astrid Lindgren was een goed voorbeeld. De hoofdpersonages werden niet voorgesteld als typische, traditionele meisjes of jongens en zo werden ze ook niet getekend. Ik vond het leuk dat Pipi stoer en ondeugend was en kon me vinden in de manier waarop Lindgren kinderen voorstelde zonder hen in genderhokjes te duwen.

Staan klanten open voor thema’s zoals gender, diversiteit en LGBTQ+?

Sam Vanbelle: Dat hangt af van de opdrachtgevers. Sommigen kiezen specifiek voor mij omdat ik aandacht heb voor deze thema’s, anderen zijn zich hier minder bewust van. Toen ik bij een opdrachtgever een illustratie inleverde met twee mannen samen in bed, was de reactie: ‘Oei, dat zijn twee mannen. Kan je een ervan nog lang haar geven, zodat het een vrouw wordt?’ Ik kaatste de bal terug door te vragen waarom twee mannen niet samen in bed zouden mogen liggen. Na mijn vraag mochten ze gewoon blijven liggen (lacht). Meestal staan klanten open voor een dialoog en snappen ze wel waarom ik bepaalde keuzes maak. Helaas is dat niet altijd het geval. Zo kreeg ik ook al de vraag of ik een personage nog kon aanpassen naar ‘huidskleur’. Mijn reactie ‘Welke huidskleur bedoel je dan?’ mocht niet baten en ik moest de tekening toch veranderen naar een blank personage.

Zie je een evolutie op vlak van thema’s zoals gender en queerness in beeldvorming?

Sam Vanbelle: Tegenwoordig zie je meer diversiteit opduiken, bijvoorbeeld in series van Netflix. Het leuke hieraan is dat er niet altijd extra aandacht wordt gevestigd op hun geaardheid of gender, waardoor de rollen niet als ‘anders’ worden gezien. Ze tonen geen dramatische scènes waarin een personage uit de kast komt, omdat gay zijn niet gezien wordt als iets buiten de norm. Daar moeten we naartoe, want het moet niet altijd over hun geaardheid of genderidentiteit gaan. Op dezelfde manier vind ik het ook interessanter om queer personages te gebruiken bij een droog artikel over familiale verzekeringen, dan enkel bij artikels die er expliciet over gaan.

Toch is diverse representatie zeker nog niet mainstream en wordt het ook nog niet altijd even juist of oprecht aangepakt. Onlangs pakte Disney uit met een allereerste lesbische personage. Toen ik het ging opzoeken bleek het om een paarse trol te gaan die een verwijzing maakt naar haar vriendin. Goh, om daar nu zo trots op te zijn… (lacht). Of wanneer twee mannen of twee vrouwen zoenen wordt het geweerd van bepaalde zenders omdat het ‘ongepast’ zou zijn. Aan dit soort zaken merk je dat er nog werk aan de winkel is.

Ik geloof wel dat het in de goede richting evolueert. Binnen de sector beweegt er alleszins wel wat. Illustratoren steunen elkaar onderling en vormen collectieven. Ook zie je soms dat blanke cisgender hetero’s bepaalde opdrachten rond diversiteit doorspelen aan collega’s die meer voeling hebben met de thema’s die aan bod komen in de opdracht. Diversiteit gaat immers niet enkel om de illustraties, maar ook om de mensen achter het werk. Op het Grafixx-festival in november was er een expo van Studio Borgerstein, een kunstatelier voor mensen met een beperking. Ik vond hun aanwezigheid heel waardevol en iets waar we meer op moeten inzetten. De grens tussen ‘insider’ en ‘outsider’ zou vaker mogen worden opgeheven. Want wie bepaalt wie er bij hoort en wie niet?

Ik geloof dat er ook meer diversiteit nodig is aan de kant van de klanten. Op die manier zouden opdrachten vanzelf diverser worden en zouden ze sneller bij de juiste illustratoren aankloppen.