Zeezucht: waarom we allemaal verzot zijn op de zee

Ze zalft en troost, geeft rust, laadt op en doet dromen. Schept klaarheid, maakt speels, onderdanig tot nostalgisch. Wat hebben we toch met de zee?

‘Ruik je de zee al?’ Mijn vader vroeg het elke keer als we na een veel te lange autorit Nieuwpoort binnenreden. De ramen gingen naar beneden – toen nog handmatig – en mijn zussen en ik staken onze blonde kopjes door het raam. We roken de zee niet, nog niet, maar we beweerden van wel. Nog veel leuker was het moment dat we dan eindelijk de zee zagen opduiken tussen twee appartementsgebouwen. Een streepje, meer was het niet, maar hoe magisch was dat moment toch elke keer weer. Dat streepje zat immers vol herinneringen en beloftes.

Ik heb iets met de zee, en ik ben niet alleen. Waar die aantrekkingskracht in zit, blijkt niet zo eenduidig. Zeefans halen er alle zintuigen bij, de rust die hen er overvalt, de schoonheid van de eenvoud, het vakantiegevoel, de kindertijd en de tijd met de kinderen. Bram (49), die als kind uit de Westhoek vele dagen aan zee doorbracht, maakt de vergelijking met de rommelmarkt: ‘Daar wandelen is ook een nostalgietrip. Tussen de rommel van een kraampje plots een millecroquettes zien liggen, doet je terugdenken aan je moeder die puree door de machine duwt. Aan zee gaan er ook telkens weer van die onverwachte schuifjes met herinneringen open.’

Geluksgolven

‘What’s your water?’ Het is de favoriete vraag van wetenschapper Wallace J. Nichols. Aan welke plek aan zee, maar evengoed meer of rivier, denk jij wanneer je wegdroomt en waar men jou onmiddellijk naartoe mag flitsen? Hoe ziet die plek eruit, hoe ruikt het er, hoe voel jij je daar… Dat zijn het soort dingen die Nichols al jaren probeert te ontfutselen. ‘ Keep that fuzzy stuff out of your mind, young man’, was nochtans de reactie die hij van zijn prof kreeg toen hij 25 jaar geleden dat emotionele gedeelte in zijn proefschrift wou integreren. Maar Nichols bleef gefascineerd door het waarom van die enorme aantrekkingskracht. Intussen is hij een veelgevraagd keynotespreker en heeft hij met het boek Blue Mind een bestseller op zak. Het fenomeen ‘blue mind’ omschrijft hij als de onmeetbare gemoedsrust die we voelen in de buurt van water.

Die ‘blauwe geest’ is onze natuurlijke staat volgens Nichols. ‘Leven we dicht genoeg bij water, dan verandert ons brein.’ Meer nog, hij koppelt de nabije aanwezigheid van de zee aan meer succes in je job, je relatie en het leven en verwijst naar talloze onderzoeken die aantonen dat de kust onder andere stress en angst helpt te verminderen, je hartslag verlaagt, je geluksgevoel verhoogt, je creativiteit boost, betere gesprekken oplevert en troost biedt.

Blue gym

Michiel Vandegehuchte, Alexander Hooyberg en Gert Everaert van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) doen sinds 2017 onderzoek naar de positieve effecten die de nabijheid van de zee kan hebben op de gezondheid en het welzijn van de mens. Alexander Hooyberg: ‘Het boek Blue Mind bevat veel persoonlijke stellingen die wetenschappelijk niet onderbouwd zijn, waardoor de geloofwaardigheid beperkt is. Maar uiteraard is er een connectie tussen de zee en de gezondheid. De wetenschappelijke term die daarvoor gelanceerd werd, is het Blue Gym-effect. Blue verwijst naar het water, gym naar de omgeving die ideaal blijkt om ons tot fysieke inspanningen te bewegen. Daarnaast zijn er de effecten op mentaal vlak, waarbij al meermaals werd aangetoond dat de kust stressreducerend werkt.’

De non-stop bewegende zee overstemt niet alleen de ruis van het dagelijkse leven, maar ook ons gebabbel. Ze legt ons letterlijk het zwijgen op. Dat herkent Ruben Ongenae, die met Sail4Children een therapeutisch zeilproject op poten zette: ‘Mijn vader nam me al heel vroeg mee op zee. Toen ik tiener werd, merkten we dat we op het water beter met elkaar konden opschieten dan op het land. Omdat mijn vader zelf actief was in de jeugdhulpverlening en ik tijdens mijn regentaat L.O. een onderwerp zocht voor mijn eindwerk, ontstond het idee om een therapeutisch model te vertalen naar de zee.’ Intussen vaart Ruben sinds 2005 van april tot oktober geregeld uit. Vaak voor een dag, maar er zitten ook kampen tussen van vijf tot zeven volle dagen op zee. ‘Het troostende van de zeiltochten zit onder andere in het feit dat het op zee erg stil is. Dat zorgt ervoor dat de jongeren als vanzelf beginnen na te denken en de ruimte krijgen om iets te verwerken of te plaatsen. Ze ervaren er een traagheid die we amper nog kennen. Op zee vaar je fysiek en mentaal weg van het vasteland, wat helpt om je situatie vanuit een ander perspectief te bekijken.’

De zon zien zakken

Wordt er een mooi weekend voorspeld, dan hebben we het ervoor over om uren in de kustfile te staan. Heeft een hotel ook kamers met zeezicht, dan tellen we die extra euro’s zonder verpinken neer. Een reismagazine met een turkoois stukje paradijs op de cover zal beter verkopen, een waterbungalow op de Malediven doet wegdromen. We betalen voor een gevoel waarbij vooral de jacht op de rust lijkt te primeren. Joaquin (34): ‘Ik moet de zee gewoon af en toe zien. Onlangs werkte ik in de buurt van de kust. Het was een lange werkdag, ik was doodop, maar het idee dat ik naar huis zou rijden zonder de zee te zien, vond ik onverdraaglijk. Die onweerstaanbare drang doet mijn vriendin en mij soms ’s avonds in de auto stappen om nog even tot daar te rijden, de zon te zien zakken en het hoofd leeg te maken.’ Anderen verklaren hun drang door het grote vrijheidsgevoel, het oneindige van de zee waardoor je begint weg te dromen, de weidsheid, het geluid van de golven, de zilte geur, de afwezigheid van dwingende prikkels, de kick na een stevige strandwandeling.

Het draait niet alleen om een gevoel, veel onderzoeken tonen aan dat de zee effectief een invloed heeft op onze mentale en fysieke gezondheid. Het onderzoek van het VLIZ loopt nog volop, maar de eerste conclusies zijn al veelbetekenend. Gert Everaert: ‘Hoe dichter bij de kust, hoe beter de gezondheid en het welzijn. Uit een instaponderzoek constateren we dat wie op minder dan vijf kilometer van de kust woont, de beste algemene gezondheid rapporteert. Daarnaast buigen we ons over de psychologische restauratie – de mate waarin je er het hoofd kunt leegmaken, zeg maar. Buitenlands onderzoek toont aan dat de kust dat stimuleert. Die vaststelling rust op twee theorieën: enerzijds worden mensen er onttrokken aan de verplichtingen van het dagelijkse leven, anderzijds kijkt men naar het evolutionair verleden van de mens.’

‘Een halfopen omgeving met water wordt geassocieerd met wat men in de wetenschap rest & digest noemt. Zo’n omgeving was vroeger ideaal om prooien en vijanden gewaar te worden, en bood tegelijk genoeg ruimte om zich te verschuilen. Bovendien had water een associatie met voedsel en bood het dus hogere overlevingskansen. Werkt dat nog door in ons bewustzijn?’ Ook de nostalgische gevoelens die de zee oproept, de zintuigen die er geprikkeld worden, de invloed op lichaamsbeweging en sociale activiteit maken er volgens de onderzoekers een complex plaatje van dat op wetenschappelijk vlak nog veel antwoorden vereist. Had je trouwens al van zeespray gehoord? Dat is het zeewater dat door de golfslag in de lucht verneveld wordt en veel natuurlijke stoffen bevat. UGent doet er momenteel samen met het VLIZ onderzoek naar. Uit de eerste vaststellingen blijkt dat zeespray stoffen bevat die processen in onze cellen beïnvloeden die een rol kunnen spelen in de bestrijding van kanker en het tegengaan van een hoge cholesterol.

Klein en nietig

Voor de een bevrijdend, voor de ander bedreigend, want de zee is natuurlijk niet alleen maar troostend. Ze heeft ontegensprekelijk een grillig karakter: nu eens rimpelloos rustig, dan onstuimig, wild, turbulent en donker. En hoewel de kans op een tsunami of overstroming hier klein is, blijft het gevaar van de zee natuurlijk reëel: een schip dat vergaat, een zwemmer die in de problemen raakt, een storm die onverwacht schade aanricht. Hiske (27) houdt van de zee, maar wordt snel zeeziek. Tijdens een overzettocht van Athene naar de Griekse eilanden stond ze op het achterdek: ‘Daar, op dat grote schip, werd ik me bewust van de enorme kracht van de zee. De donkere, dreigende golven waren totaal anders dan diegene die we in de branding zien. Die zijn speels, deze oogden onvoorspelbaar, ontembaar zelfs. Ik voelde mij vooral enorm klein en nietig.’

Michiel Vandegehuchte van het VLIZ: ‘De zee staat in verbinding met de grote wereldoceaan, wat een immense oerkracht is. Zo’n indrukwekkend natuurelement maakt natuurlijk klein, tegelijk kan net de fascinatie hiervoor helpen bij het verminderen van psychologische problemen als stress en angst.’ Die nederigheid is ook iets waar Sail4Children op inzet. Ruben: ‘De windkracht, de windrichting, de staat van de zee, de stroming, de getijden: we zijn permanent onderhevig aan de situatie waarin we ons bevinden. Dat willen we onze jongeren ook meegeven: je kunt de richting van de wind niet bepalen, wel de stand van je zeilen. Het slagen in een bepaalde situatie hangt af van je eigen aanpassingsvermogen, maar ook van doorzetting en vertrouwen in jezelf en de ander.’

Een zandkasteel bouwen met de kinderen tot het tij keert, indommelen bij het repetitieve geluid van de golven, staren naar de horizon tot je de zon ziet zakken, couteautjes zoeken en bloemen van crêpepapier kopen, joggen in de branding tot je lippen zout smaken, met een zakje verse garnalen en een fles rosé in de duinen aperitieven, drijven en dromen, zonnen, eens diep zuchten: de zee doet relaxen, revalideren en ongetwijfeld een beetje relativeren. Mogelijk haal je uit die oneindige opeenvolging van golven zelfs een levensles. Ruben Ongenae: ‘De laatste tijd ga ik minder kitesurfen, ik heb gemerkt dat supsurfen me leert meer geduld te hebben. Eigenlijk is het simpel: ga je de dingen forceren of ben je te hongerig en neem je de golven die niet voor jou bestemd zijn, dan bak je er vaak niets van. Je wordt eraf gegooid, het kost je energie om weer op positie te komen. De beste golf is meestal de laatste van een reeks golven en dat is heel herkenbaar in het leven.’