Bestaat er zoiets als een duurzame cruisevakantie? ‘Het is dubbel zo vervuilend als vliegen’

Cruiseschepen zijn vreselijk vervuilend. ­Kunnen we in 2024 nog met een goed geweten op cruise­vakantie? Reisjournalist Sander Groen scheept in Zeebrugge in op ‘het milieuvriendelijkste cruiseschip ter wereld’.

‘Vakantie: het cruiset door je gedachten. Iedere ochtend wakker worden op een andere bestemming. Ontdek indrukwekkende fjorden en bruisende steden. Geniet aan boord van diverse restaurants, verrassend entertainment en een on­­gekende persoonlijke service.’ Aldus een commercial van Holland America Line (HAL), die de fluwelen voice-over ­vergezelt van bekoorlijke beelden van hoge watervallen in de Geirangerfjord en een beeldschoon uitzicht op de stad Bergen. We zien een gesoigneerd stel genieten van een avontuurlijke kanotocht, een goed glas wijn, een uitstekende maaltijd en een flitsende tapdansshow, om dan in hun luxehut met zeezicht neer te ploffen op een kingsize bed. “Een cruise is dé ideale vakantie.”

Die ideale vakantie wil ik zelf beleven en daarom scheep ik in te Zeebrugge. De AIDAnova is misschien wat minder exclusief dan het gemiddelde HAL-schip, maar biedt een wereld aan mogelijkheden. Met mijn hoofd in de nek aanschouw ik vanaf de Zweedse Kaai het gigantische schip: 337 meter lang en twintig dekken hoog, met 2600 hutten met ruimte voor 5400 passagiers, of maximaal 6600 als er veel gezinnen met kinderen meegaan. Tel daar 1500 man personeel bij op en je komt op 8100 opvarenden. Dat is het aantal inwoners van Sint-Martens-Latem, samengepakt in een varend flat­gebouw.

De AIDAnova is een megaschip met een evenredig groot entertainmentaanbod; van een theater, bioscoop, casino, nachtclub en bibliotheek tot winkels, een schoonheidssalon, fitnesscentrum, wellness, kookstudio en kunstgalerie. Plus een subtropisch zwemparadijs met palmbomen, een nepstrand, een tikibar, ligstoelen met zeezicht, bubbelbaden en glijbanen. Dankzij een gigantisch glazen schuifdak is het hier altijd mooi weer. Ik vaar slechts één stop mee, tot Rotterdam, maar mocht ik de hele achtdaagse cruise aan boord blijven, dan kon ik elke avond ergens anders dineren en had ik nóg niet alle restaurants gezien. Eten, drinken, dansen – de Love Boat is er niks bij. De AIDAnova is een droomschip.

Groen cruisen

Cruises hebben anno 2024 een beroerd imago, want die varende flatgebouwen zijn vreselijk vervuilend. De passagiers op de AIDAnova maken zich daarover echter geen zorgen. “Dit is het milieuvriendelijkste schip ter wereld”, zegt een Duitse passagier op de kade in Zeebrugge, voordat hij in een excursiebus stapt. “Het vaart op duurzame brandstof, toch? Kijk maar, daar staat het.” Op de flanken van het schip staat in metershoge groene letters: ‘GREEN CRUISING’. AIDAnova was in 2017 het eerste cruiseschip dat vaart op liquefied natural gas (LNG) of vloeibaar aardgas. Dat is, volgens de rederij, de grote belofte voor een groene toekomst.

“LNG is op dit moment de schoonste technologie waarover we kunnen beschikken”, zegt Abdelhak El Hajoui, de LNG-ingenieur van de AIDAnova. “De uitstoot van koolstofdioxide is nagenoeg geëlimineerd en die van zwavel- en stikstofoxiden sterk gereduceerd.” In de controlekamer wijst hij op een ledscherm: “Kijk, hier zie je hoe het werkt. We hebben drie tanks met vloeibaar gas. Via een verdampingssysteem wordt dat opgewarmd van -160 naar +34 graden. In gasvorm gaat het dan naar de motoren, die er stroom mee opwekken. Op dit moment, terwijl we in de haven liggen, verbruiken we negen megawatt per uur. Evenveel als een kleine stad.”

De Duitse rederij AIDA is een voorloper in de verduurzaming van de cruisevaart – en dat blijft niet beperkt tot de brandstof. Milieu-officier Petar Becic ziet erop toe dat de AIDAnova zo milieuvriendelijk mogelijk opereert. Hij neemt me mee naar de onderste dekken waar passagiers niet mogen komen. In het recyclingcentrum worden dozen versnipperd, petflessen samengeperst en voedselresten verpulverd. In de machinekamer bevinden zich installaties die zeewater veranderen in drinkwater en rioolwater zuiveren zodat het geloosd kan worden. “Dit afvalwater is na behandeling zuiverder dan zeewater”, zegt Becic. “Eigenlijk maken we de zee hier een beetje schoner mee.”

Explosieve groei

Cruisen is de snelst groeiende vorm van toerisme. Dit jaar worden er negen nieuwe cruiseschepen gedoopt, waarmee het totale aantal komt op 322. En die zijn hard nodig, want de vraag overtreft het aanbod: volgens de vier grote cruiseconglomeraten zijn alle afvaarten voor de rest van dit jaar al nagenoeg volgeboekt. In 2024 stappen naar verwachting 36 miljoen mensen aan boord – een verdubbeling ten opzichte van 2009. Schepen worden ook steeds groter en daardoor worden cruisevakanties steeds goedkoper; een weekje op de AIDAnova kan al vanaf vijfhonderd euro per persoon en bij prijsvechters als MSC en Costa kan het zelfs voor de helft. Thuisblijven is duurder.

De explosieve groei van het cruisetoerisme houdt gelijke tred met de groeiende weerstand van bevolking en overheden. In Venetië worden cruiseschepen geweerd uit het historisch centrum, in Amsterdam wil men de vlak bij het stadscentrum gelegen cruiseterminal sluiten en ook in Barcelona wordt er geprotesteerd. Voorstanders beweren dat cruiseschepen de bestemmingen veel inkomsten en werkgelegenheid opleveren, maar uit recent onderzoek van Toerisme Vlaanderen blijkt dat tegen te vallen. De gemiddelde passagier van een in Zeebrugge of andere Vlaamse haven afgemeerd cruiseschip spendeert zo’n vijftig euro per dag – veel minder dan dag- en verblijfstoeristen.

“Steeds meer bestemmingen vragen zich af of het nog zin heeft om te investeren in het binnenhalen van cruiseschepen”, zegt Jan van der Borg, hoogleraar geografie en toerisme aan de KU Leuven. “Het probleem is dat verschillende overheden vaak strijdige belangen hebben. Terwijl de stad Brugge geen cruisetoeristen meer wil, meert er in Zeebrugge bijna dagelijks een cruiseschip af, want daar verdient men flink aan de havengelden.” En die cruisepassagiers worden allemaal per touringcar naar Brugge gebracht. Ook in Antwerpen ziet men de cruiseschepen liever gaan dan komen, toch werd er onlangs in hartje stad bij Het Steen nog een loopbrug voor gebouwd.

Dubbel zo vervuilend

Problematischer nog dan de sociale en economische aspecten is de ecologische impact. Een zeecruiseschip verbrandt zomaar een miljoen liter brandstof per week en de meeste varen nog op stookolie – met alle uitstoot van dien. We weten inmiddels allemaal dat vliegen schadelijk is, maar met cruisen is het nog slechter gesteld, weet Eke Eijgelaar, onderzoeker duurzaam toerisme aan de Breda University of Applied Sciences. “Een gemiddelde vliegvakantie van een week levert een CO2-uitstoot per passagier op van 1100 kilogram, tegen 2200 kilo voor een gemiddelde cruisevakantie. Cruisen is dus dubbel zo vervuilend als vliegen.”

Een schip dat op LNG vaart, zoals de AIDAnova, stoot echter nauwelijks CO2 uit. Dat is dus, als je de rederijen mag geloven, een enorme verbetering. Onzin, zegt Constance Dijkstra, campagnevoerder scheepvaart van het Brusselse kantoor van Transport & Environment, een koepel van 51 Europese milieuorganisaties. “LNG is gewoon een fossiele brandstof. Die levert weliswaar minder CO2-uitstoot op, maar daar komen andere problemen voor in de plaats. Zoals veel méér uitstoot van methaan, een broeikasgas dat juist schadelijker is dan CO2. Per saldo is LNG niet beter, maar even slecht of zelfs slechter voor het klimaat. LNG is niet groen, het is greenwashing.”

Een innovatie die wél hout snijdt, is walstroom: als een cruiseschip in de haven wordt aangesloten op het elektriciteitsnet van het vasteland, dan kunnen de motoren uit. “Dat vergt een investering van negen miljoen euro”, zegt Piet Vandenkerkhove, verantwoordelijke van de cruiseterminal in Zeebrugge. “Er is eindeloos over vergaderd, want wij vonden dat de rederijen dat moesten betalen, terwijl de rederijen vonden dat de haven daarin moet voorzien.” Onlangs hakte de EU de knoop door: voor 2030 moeten alle Europese cruise­havens een walstroominstallatie hebben. Nu draaien de motoren nog, maar over een paar jaar kan de AIDAnova ook in Zeebrugge inpluggen op walstroom.

Cocktails zonder rietjes

Een persoonlijke ontboezeming van uw verslaggever: net als de zoetgevooisde voice-over in de HAL-reclame vind ook ik cruisen de ideale vakantie. Ik heb langs de kust van Florida gevaren op het destijds grootste cruiseschip ter wereld, de Oasis of the Seas, rond het Arabisch schiereiland op het goedkoopste cruiseschip, de Costa Victoria, en langs zwoele steden en tropische bountystranden op ’s werelds meest luxueuze cruiseschip, de Europa 2. Van piepklein en peperduur tot massaal en spotgoedkoop, ik vond het geweldig om gepamperd te worden, lekker te eten en elke ochtend wakker te worden met uitzicht op weer een nieuwe bestemming.

Het liefst zou ik een positief verhaal optekenen: cruisen is de vervuilendste vorm van toerisme, maar er worden grote groene stappen gezet, dus heus, het wordt beter, en blijf gerust cruisen. De realiteit is weerbarstiger. Zeker, er worden stappen in de goede richting gezet. Aan boord van de AIDAnova is bijvoorbeeld wegwerpplastic in de ban gedaan. In mijn badkamer staan geen miniflesjes douchegel en shampoo meer, in de restaurants hebben de portiekuipjes jam, pindakaas en chocopasta plaatsgemaakt voor grote potten, en in de bars worden cocktails standaard geserveerd zonder rietje. Wie erom vraagt, krijgt een papieren rietje. Resultaat: een derde minder afval.

Het effect van die maatregelen wordt echter tenietgedaan door de explosieve groei van de cruisebranche. Ook milieu­officier Petar Becic weet dat verduurzaming een werk is van lange adem. “LNG is is een tussenstap. Waarschijnlijk varen we uiteindelijk op methanol of waterstof, maar dat is nu nog niet voldoende leverbaar. De doelstelling van de rederij is dat de schepen volledig emissievrij zijn in 2050.” Voordat het beter wordt, wordt het eerst nog slechter. Al vind ik het nog zo’n ideale manier van vakantievieren, de conclusie is onontkoombaar: deze eendaagse reis van Zeebrugge naar Rotterdam op de AIDAnova was de laatste cruise van mijn leven.