Värmland

Wat haar bij ons bijna vergeten boeken vertellen, glimt nog altijd in de Zweedse landschappen van meren en wouden: op bezoek bij Selma Lagerlöf in Värmland.

Wat haar bij ons bijna vergeten boeken vertellen, glimt nog altijd in de Zweedse landschappen van meren en wouden: op bezoek bij Selma Lagerlöf in Värmland.

Wat moet je zien

Jammer is dat: niemand bezoekt het verre Zweden zoals Nils Holgersson door zijn vaderland reist, op de rug van Akka van Kebnekaise, een witte tamme gans. “Nooit in zijn leven had hij zo snel gereisd. En hard en wild reizen, dat had hij altijd heerlijk gevonden. Hij had zich natuurlijk nooit kunnen voorstellen dat het boven in de lucht zo fris was en dat er van de grond zo’n heerlijke geur van aarde en hars opsteeg. En hij had er ook nooit aan gedacht hoe het zou zijn zo hoog over de wereld te vliegen.”

Selma Lagerlöf. Bij ons onbekend of bijna vergeten, maar in 1909 als eerste vrouw winnares van de Nobelprijs voor de literatuur en in Zweden nog altijd een schrijfster die kinderen en volwassenen hebben gelezen. Nu is Lagerlöf enkel bij scandinavisten een begrip. De hoofdstad Karlstad van de provincie Värmland, aan de noordelijke oever van het Vänern-meer, is de toegangspoort tot het land van Fryksdalen, dat haar romans heeft getekend.

In de vestibule van het huis staat een opgezette gans, een geschenk van schoolkinderen die ongetwijfeld de lotgevallen van Nils hebben meebeleefd. Het landgoed Mårbacka is omzoomd door eiken, kastanjebomen en wilgen, die vader Lagerlöf nog heeft geplant.

Aanvankelijk was dit een eenvoudig houten huis, rood-met-witte ramen, eerst een boerderij en later een pastorie. Selma is hier geboren in 1858. Maar na de dood van haar vader heeft de verarmde familie het huis verkocht. Mårbacka is vooral haar verloren kindertijd. Het verlies van dat huis heeft haar ertoe gedreven schrijfster te worden. Na het overweldigende succes van Gösta Berling heeft ze het in 1907 kunnen terugkopen en laten verbouwen.

Het was haar enige echte thuis. In haar oeuvre heet het Lövdala, het is in haar romans opgegaan zoals Värmland met zijn sprookjesachtige natuur. Mårbacka was het bindmiddel tussen verleden en toekomst, ze zag het als haar taak de verhalen van de voorbije generaties aan de hare te linken.

Lagerlöf is Zwedens grootste schrijfster, maar ze kwam ook op voor vrouwenrechten, wereldvrede en sociale rechtvaardigheid. Naast de heilige Birgitta en Greta Garbo is ze de beroemdste vrouw van Zweden. In 1940 is ze vreedzaam gestorven. Zoals ze in haar testament gewild heeft, is in het huis sindsdien niets veranderd.

Mårbacka is een statige woonst. Een salon met piano, schilderijen en buste, de sofa waarin grootmoeder verhalen vertelde. Foto’s en schilderijen van de dame met de grote hoed of de opgestoken haardot. De eetkamer met potloodtekeningen van het huis, de brief en de medaille van de Nobelprijs. Koperen potten in de keuken.

Op de eerste verdieping het slaapvertrek, dat oorspronkelijk de kinderkamer was. In haar memoires herinnert de oude vrouw zich hoe ze als driejarig kind wakker werd en niet meer kon lopen. Die tijdelijke paralyse – haar leven lang zou ze lijden aan verlammingsverschijnselen – liet haar niet toe met andere kinderen buiten te spelen. De meeste tijd bracht ze door bij grootmoeder, haar link met de legenden van haar geboortestreek.

In de bibliotheek staat een eiken schrijftafel. Eerste drukken, illustraties uit haar romans, een landkaart met de route van Nils’ formidabele reis. Relikwieën: een plaasteren afgietsel van haar handen, de wandelstok en de Adler-typemachine die ze nooit heeft gebruikt. Dozen met brieven, gesorteerd per land. Eén doos bevat de beste brieven, die allemaal geschreven zijn door kinderen.

Boven op de heuvel van Tossebergsklätten, in Lagerlöfs universum heet hij Gurlita, waait een strakke wind. Op de toren is het uitzicht over de vallei van Fryken en het langgerekte meer even weids als eindeloos. Geen bladzijde of Lagerlöf bezingt de schoonheid van haar streek, van de wouden en blauwe bergen, de meren en watervallen. Voor haar is het “een van de mooiste landschappen van Zweden”.

Värmland, met de rug tegen de Noorse grens, is een dromerig land van boerderijen en open hemels. Maar is het ook een blauw land zoals ze hardnekkig volhoudt? Ja, want de wouden baden in zo’n waas, lichtblauw, helderblauw of zwartblauw naar het uur van de dag, een blauw weerspiegeld door het water en de frisse lucht.

De elandenprovincie Värmland is natuurland, maar ook een centrum van Zweedse cultuur. In Alster staat het geboortehuis van nationale dichter Gustaf Fröding. Björkborn heet het huis van Alfred Nobel in Karlskoga. Of Värmskog, met het huis van Ericsson, niet de uitvinder van de telefoon maar wel de stamvader van het befaamde telecombedrijf.

In Sunne is er het museum van Sundsberg Gård: de woning van Sinclaire uit Gösta Berling, de dominee “die ze de dichter noemen, hoewel hij nooit verzen heeft geschreven”. Zo is Lagerlöf overal, in de dorpen en op de landhuizen uit de streek. Al dragen ze in haar boeken andere namen, iedereen kent ze: Bro is Sunne, Björne staat voor Sundsberg en Björnidet is Torsby.

Voor alles is er Ekeby in de roman Gösta Berling, het verhaal van de aan drank verslaafde en bij de vrouwen geliefde dominee. Aan de overkant van het Fryken-meer ligt Rottneros Park, een bloemen-, kruiden- en monumententuin.

Achter het klassieke herenhuis, dat model stond voor Ekeby, ligt het Selma Lagerlöf-park, met tussen vurige rozen het beeld van de schrijfster. Ze kijkt uit over het meer van Fryken, “mina drömmars sjö” zoals ze in een gedicht schrijft, het meer van mijn dromen. De heuvels kleuren weerom blauw. In haar handen houdt ze pen en papier.

Bron: Weekend Knack