Van Zagreb naar Split: dit is de mooiste treinreis van Kroatië

Kroatië heeft geen grote reputatie als bestemming voor mooie treinreizen, maar er is één uitzondering: onze reporter reisde over ’s lands mooiste spoorlijn in 6,5 uur van Zagreb door de Dinarische Alpen naar Split aan de Adriatische Zee en dan per veerboot naar de Dalmatische Eilanden. Op reis door een ansichtkaart.

Aan een beschutte baai in de azuurblauwe Adriatische Zee ligt een gestapeld dorpje van natuurstenen huizen, gotische kerkjes en middeleeuwse paleizen, met marmeren straten en eeuwenoude stadsmuren met kantelen en vierkante uitkijktorens, tegen een decor van groene bergen en een staalblauwe hemel. De dadelpalmen ruisen in de zwoele zeebries. Bij het kleine café aan de haven worden mensen rustig wakker bij een kop koffie en een krant op het terras, op het water dobberen vissersbootjes en op het plein spelen kinderen met een bal. Alle clichés over de Dalmatische Eilanden blijken te kloppen. Elke foto die men hier maakt, kan zo op een ansichtkaart.

“In de zomer kun je hier over de koppen lopen”, vertelt Walter uit Berlijn, die hier elk jaar met zijn vriend komt nazomeren. “Hvar is het mooiste en populairste eiland van Kroatië, waar de zon het vaakst schijnt. Maar nu in het naseizoen is het heerlijk rustig, en toch nog 28 graden.” Hij wijst naar boven: “Je moet ook echt even daarheen, dan wordt de moeite beloond, dat beloof ik je.” Via steile trapstraatjes, door een poort in de stadsmuur en over een zigzagpad door een botanische tuin klauter ik omhoog. Eenmaal boven, met het zweet op mijn voorhoofd, biedt een zestiende-eeuws Spaans fort inderdaad een paradijselijk uitzicht.

Het gelijknamige hoofdstadje van het eiland Hvar telt vierduizend inwoners. Het ligt op een uurtje varen van Split en leent zich derhalve goed voor een daguitstap. Ik dwaal door de oude stad, om de haven heen en over de kade, van een benedictijnerklooster via de kathedraal en het arsenaal, met een sierlijk theaterzaaltje uit 1612, naar een franciscanerklooster. Maar de allerbeste bezigheid hier is niksen; met een koud drankje op het terras genieten van het uitzicht en het weldadige weer. Wie van de veerboot komt en voet zet op dit Dalmatische droomeiland, is meteen in vakantiemodus.

Onkunst en verbroken relaties

Druk, lawaaierig, koud en winderig; het contrast met Zagreb, een paar dagen eerder, is groot. De stad gaat gehuld in dikke mist; tegenover het treinstation is het enorme ruiterstandbeeld van de eerste Kroatische koning Tomislav amper zichtbaar. En dan begint het te miezeren. Maar ook bij slecht weer hoeft niemand zich hier te vervelen, want Zagreb beschikt over veertig musea in alle soorten en maten, variërend van groot en prestigieus, zoals het Kroatisch Natuurhistorisch Museum met een collectie van ruim een miljoen diersoorten, tot klein en curieus, zoals het Anti-Museum dat gewijd is aan ‘onkunst’.

Ook de musea voor hedendaagse en naïeve kunst worden bezocht, evenals een naar Nikola Tesla vernoemd wetenschapsmuseum plus het Museum voor Verbroken Relaties, met tientallen objecten en bijbehorende tragikomische verhalen. Dan stopt het met regenen en blijkt Zagreb ook in de openlucht bezienswaardig. Het hart van de benedenstad is het Ban-Jelacic-plein; hier is het doorlopend druk met winkelend publiek, fotograferende toeristen, terrasgangers en passanten. Bij toeval beland ik in de winkelpassage Oktogon en waan me even in Milaan. De bovenstad is een kluwen van parlementsgebouwen, stadspaleizen, kerken, markten, torens, kroegen, kleurige pannendaken en vergulde beelden – allemaal pracht en praal uit de Habsburgse tijd.

Panoramische treinreis

Kroatië heeft geen grote reputatie als bestemming voor mooie treinreizen. Het netwerk is beperkt en er rijden geen treinen langs de kust of naar Dubrovnik – de grote toeristentrekkers van het land. Maar tussen Zagreb en Split loopt wél een spoorlijn en dat is zelfs een van de mooiste van Europa. De lijn is 422 kilometer lang en het is zeseneenhalf uur treinen, dwars door de natuur van de Lika-regio in de Dinarische Alpen. Het laatste deel, van Knin tot Split, werd in 1888 aangelegd door de Kaiserlich-königlichen Staatsbahnen van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk en is van oudsher bekend als de Dalmatische spoorlijn.

Een ouderwets geüniformeerde stationschef steekt zijn bordje omhoog en brullend zet de dieseltrein zich weer in beweging, waarna de spoorlijn via bochten, bruggen en tunnels honderden meters stijgt. Het desolate berglandschap doet denken aan het Spaanse binnenland, inclusief windmolens. Door een groene riviervallei daalt de trein weer honderden meters af. In Knin is het kolossale kasteel te zien en in de verte verschijnt de blauwe Adriatische Zee met de honderd-en-een Dalmatische Eilanden.

Flaneren in Split

Vanuit het treinstation in Split loop je zo de Riva op, een promenade met caféterrassen aan de waterkant, palmbomen, flanerend volk en uitzicht op de Adriatische Zee, de haven vol veerboten, en de oude stad met het paleis van Diocletianus. Toen die Romeinse keizer aan het begin van de vierde eeuw zijn carrière had bekroond met een rigoureuze reorganisatie van het Romeinse Rijk, besloot hij om vlak bij zijn geboorteplaats Salona met pensioen te gaan in het toenmalige Spalatum. Direct aan het water bouwde hij een paleis, waar hij zijn nadagen in volle tevredenheid sleet met zaaien en schoffelen in zijn moestuin.

Toen Salona een paar eeuwen later werd verwoest door vijandige Slaven en Avaren, zochten de bewoners hun toevlucht binnen de onneembare fortmuren van Diocletianus’ paleis. Daar bouwden ze hun huizen, kelders, kerken, werkplaatsen en markten, en zo werd het Romeinse paleis stukje bij beetje een integraal onderdeel van de historische binnenstad van Split – een wirwar van straatjes, trappetjes, steegjes, poorten en pleintjes met musea, winkels, cafés en restaurants. De gewelfde kelders dienden vroeger als riool en nu als overdekte markt.

Maestro Mestrovic

Druk is het op en rond de Riva zelfs in het laagseizoen en daarom ga ik op huisbezoek bij beeldhouwer Ivan Mestrovic, de Rodin van Kroatië. Even buiten de stad bouwde hij in de jaren 30 een zelfontworpen villa die diende als woonhuis, atelier en expositieruimte. Het is nu een museum vol schetsen, schilderijen, blauwdrukken en meubelen, maar bovenal de thuis van bijna honderd fraai gestileerde sculpturen in hout, marmer en brons, van muzen, heiligen, goden, jongelingen, grootheden en gedrochten. Het uitzicht op de Adriatische Zee vanaf de loggia is betoverend. Galerija Mestrovic is een meesterlijk gesamtkunstwerk.

Voor zijn dood schonk Mestrovic zijn villa in Split, zijn atelier in Zagreb en zijn familiemausoleum in Otavice aan de staat, plus een opmerkelijk monument dat een stukje verderop en met hetzelfde museumkaartje kan worden bezocht. Aan de zeezijde transformeerde hij de ruïne van een zestiende-eeuws versterkt landgoed van de familie Capogrosso tot een artistiek-religieus bouwwerk. Naast een carrévormige kloostergang met één groot marmeren beeldhouwwerk rond een open binnenplaats staat een kapel met een groot crucifix en 28 houtgesneden reliëfs van het leven van Christus, gemaakt door Mestrovic zelf.

Picknicken op Marjan

Langs de waterkant, door dennenbossen en over bekoorlijke strandjes wandel ik terug richting de stad. Net op tijd voor de zonsondergang ben ik op het uitkijkpunt op de beboste heuvel Marjan, met uitzicht op de kleine haven vol plezierbootjes, de jachthaven met megajachten, de vissershaven met vissersboten, de grote haven met veerboten en cruiseschepen, en de oude stad met het paleis van Diocletianus, dat baadt in het goudgele avondlicht. Een handvol stelletjes heeft zich verzameld met drankjes of picknickmanden om zittend op een bankje of muurtje de zon zachtroze achter het Mosorgebergte te zien zakken.

Nadat ik vanuit Split de verlokkingen van Hvar heb ontdekt, lonken ook die honderd andere Dalmatische Eilanden. Maar die avond aanvaard ik de thuisreis, niet per trein via Zagreb ditmaal, maar via Italië met de Marko Polo, het vlaggenschip van de Kroatische rederij Jadrolinija. De vijftig jaar oude veerboot is dusdanig matig onderhouden dat ik nog net niet vrees voor de zeewaardigheid. In het restaurant kom ik Walter tegen, de Berlijner die ik eerder zag op Hvar. Ook hij had best nog wat langer willen blijven. “Ik zei het je toch,” zegt hij, “als je één keer in Kroatië bent geweest, kom je elk jaar terug.”