Van vliegschaamte naar treintrots: dit zijn de leukste nieuwe Europese verbindingen

De internationale trein maakt een comeback: nadat het aanbod jarenlang verschraalde, komen er nu juist veel nieuwe verbindingen bij. Verruil vliegschaamte voor treintrots en reis ontspannen per spoor naar Praag, Zürich, Triëst of Stockholm. Reisjournalist Sander Groen zet de ontwikkelingen, obstakels en opties op een rij.

‘De astronomische klok willen we sowieso zien, en de joodse wijk’, zegt Amber (25). ‘En het Hard Rock Cafe, daar gaan we ook heen’, vult Marcel (23) aan. ‘Verder weten we het nog niet.’ Het jonge stel uit het Zeeuwse stadje Tholen doet een weekendje Praag. Als de slaaptrein rond zes uur ’s avonds vertrekt uit Breda is het nog rustig, maar tijdens zes tussenstops in Nederland stappen in totaal 620 passagiers in – zoveel als vier volle vliegtuigen.

‘Vijfhonderd meter lang is deze trein’, zegt Maarten Bastian. ‘Zestien rijtuigen. Dat is de maximale lengte, anders past hij niet meer langs de perrons.’ De 29-jarige Bastian is een van de twee oprichters van FlyWise. ‘Met die reisorganisatie verkopen we al elf jaar kant-en-klare stedentrips, inclusief vliegreis en hotelovernachtingen. We merkten dat mensen steeds meer moeite krijgen met vliegen, maar populaire bestemmingen als Praag en Venetië zijn niet per dagtrein bereikbaar en de nachttreinen waren afgeschaft. Dus zijn we het zelf maar gaan doen.’ De eerste trein van dochterbedrijf GreenCityTrip reed in oktober 2021 naar Praag. Inmiddels kun je ook slapend naar Innsbruck, Milaan, Verona en Venetië.

De nachttrein is onderverdeeld in drie reisklassen. Amber en Marcel reizen in een zespersoonscouchette in Economy, Premium is hetzelfde maar met 4 ligplaatsen, en uw verslaggever opteerde voor Luxury; een tweepersoonscoupé met echte bedden. Bij grensovergang Emmerich trek ik het dekbed over me heen. Als ik ’s ochtends wakker word, rolt de trein door het majestueuze Hauptbahnhof van Dresden en brengt treinsteward Bart een bekertje koffie. Op een heuveltop zie ik de imposante burcht van Königstein. Langs de Elbe kronkelt het spoor door Saksisch en Boheems Zwitserland. Bij het ochtendgloren voert de slaaptrein naar Praag door een van de mooiste natuurgebieden van Europa.

Opkomst en ondergang

Per Eurostar is Londen in twee uur bereikbaar, maar de allereerste treinrit op het Europese continent ging een stuk trager. In 1835 reden stoomlocomotieven De Pijl, De Stephenson en De Olifant in konvooi met in totaal dertig rijtuigen van station Brussel-Groendreef naar Mechelen. De topsnelheid was 37 kilometer per uur – toch vijfmaal sneller dan het gangbare vervoermiddel van toen, de koets.

Dertig jaar later lag er in België een spoorwegnet van duizenden kilometers met honderden stations. In Oostende stapten reizigers van de veerboot uit Engeland over op internationale treinen van de Compagnie Internationale des Wagons-Lits naar Keulen, Wenen, Triëst en Karlsbad, of op de Oriënt Expres naar Constantinopel – die beroemdste slaaptrein aller tijden was immers een uitvinding van Wagon-Lits-oprichter Georges Nagelmackers. De NMBS exploiteerde slaaptreinen naar Kopenhagen, Avignon, Nice, Salzburg, Milaan, Rome en Brindisi en voor overdag was er de Trans Europ Express, een netwerk van internationale luxetreinen tussen 70 steden. Reizen per trein was snel, betaalbaar, betrouwbaar en comfortabel – de ideale manier om heel Europa door te reizen.

Eind vorige eeuw kwam de kentering. Budgetvluchten, langeafstandsbussen en snelle, maar ook dure hogesnelheidstreinen waren in opmars, zodat reguliere internationale treinen minder rendabel werden. Wagon-Lits verkocht haar treinen in 1971, de laatste Trans Europ Express reed in 1995 en in 2003 vertrok de laatste slaaptrein uit België. Vorig jaar stopte het Italiaans-Franse Thello met de nachttreinen Parijs-Venetië en Marseille-Milaan, en de Russische Spoorwegen met Parijs-Moskou en Nice-Moskou. Ook de hoteltreinen Sud Express (Hendaye-Lissabon) en Lusitania (Madrid-Lissabon) rijden niet meer; het Spaanse RENFE benutte de coronapandemie om stilletjes het materieel te verkopen aan India. Portugal is nu vanuit Europa per trein nagenoeg onbereikbaar.

Renaissance op het spoor

Nu de nationale spoorwegmaatschappijen bezuinigen, springen particuliere ondernemingen in het gat. Afgelopen jaar werden talloze plannen gepresenteerd voor nieuwe internationale treinverbindingen. En het bleef niet bij plannen: sinds oktober rijden er slaaptreinen van GreenCityTrip van Breda naar Praag, Innsbruck, Milaan, Verona en Venetië. Het Duitse Flixtrain lanceerde een slaaptrein van Berlijn naar München, en met het Zweedse Snälltåget reis je slapend van Berlijn naar Kopenhagen, Malmö en Stockholm. Vanaf april rijdt European Sleeper van Oostende naar Berlijn, Praag en Warschau, en vanaf 2024 vertrekt Midnight Trains van Parijs naar Edinburgh, Kopenhagen, Rome, Madrid en Porto.

De nationale spoorwegmaatschappij van Oostenrijk, ÖBB, investeert juist wel volop, zowel in het eigen spoorwegnet als in grensoverschrijdende verbindingen. Sinds begin 2020 rijdt er weer een slaaptrein van Brussel naar Wenen en Innsbruck. Vanaf 30 euro heb je een stoel en vanaf 60 euro een bed – als je geluk hebt, want tickets zijn vaak weken en soms maanden van tevoren al uitverkocht. De nieuwe nachttrein is een hit; de komende jaren gaan er ook Nightjets rijden tussen Parijs, Wenen en Berlijn en tussen Zürich, Rome en Barcelona. Er zijn drieëndertig nieuwe treinstellen van elk zeven rijtuigen besteld. Prijskaartje: een half miljard euro. Ook de Franse en Portugese spoorwegen hebben plannen om eerder geschrapte nachttreinen terug te brengen.

Niet alleen nachttreinen maken een comeback, er zijn ook nieuwe dagtreinen. Lumo begint een budgethogesnelheidstrein van Londen naar Edinburgh en prijsvechter Flixtrain breidt uit in Duitsland (o.a. Keulen-Hamburg en Aken-Berlijn) en naar Zweden (Göteborg-Stockholm). Ouigo lanceert na een Spaanse hogesnelheidstrein van Barcelona naar Madrid nu in Frankrijk nieuwe verbindingen met ‘klassieke snelheid’, gewone sneltreinen dus, van Parijs naar Lyon en Nantes. De ÖBB introduceerde een dagelijkse exprestrein van Wenen naar Triëst, dat nu in Italië ligt, maar vroeger de glorieuze havenstad van het Habsburgse rijk was.

Niet op rolletjes

Het spoor is volop in beweging en dat is goed nieuws voor het klimaat. Volgens de Europese Unie is vervoer verantwoordelijk voor een kwart van de broeikasgasemissies. Als de Europese landen de afgesproken klimaatdoelen willen halen, moeten die vervoersemissies tegen 2050 met 90 procent zijn teruggedrongen. Dat is volgens de Unie alleen mogelijk als mensen het vliegtuig en de auto laten staan en dubbel zo vaak de trein nemen. Elke volle Eurostar van Brussel naar Londen scheelt vijf vliegtuigen – en veroorzaakt 80 procent minder uitstoot. Daarom werd 2021 uitgeroepen tot Europees Jaar van de Spoorwegen en reed in het najaar de Connecting Europe Express door 26 EU-landen.

Er is momentum, maar lang niet alles loopt op rolletjes. Spoorlijnen sluiten slecht op elkaar aan vanwege verschillende spoorbreedtes, voltages en beveiligingssystemen. Spoorbeheerders werken moeizaam samen en spoorwegmaatschappijen zijn gefocust op binnenlands verkeer en niet op internationale verbindingen. Nieuwe vervoerders moeten onderhandelen met talloze partijen voor een ‘rijpad’; de route en tijden waarlangs de trein van vertrekpunt naar bestemming kan rijden. Het is een complexe puzzel, horen ze dan, want het is al zo druk op het spoor. De GreenCityTrip-trein rijdt bijvoorbeeld deels over goederenlijnen en staat vaak langdurig stil om andere treinen te laten passeren. Ook de Nightjet naar Wenen kampt regelmatig met vertragingen.

Ook voor reizigers valt er nog veel te verbeteren. Door de liberalisering van de spoormarkt, de introductie van hogesnelheidstreinen met dynamische prijsstelling, de opkomst van prijsvechters en private vervoerders, plus logge staatsspoormaatschappijen met elk hun eigen tarieven en verkoopkanalen, is het kopen van een treinkaartje er niet eenvoudiger op geworden. Een handige boekingssite, zoals Cheaptickets.nl voor vliegtickets of Booking.com voor hotelkamers, bestaat niet voor internationale treintickets. Een enkeltje Amsterdam-Parijs lukt nog wel, maar wie een Europese treinrondreis plant, moet een speurneus met engelengeduld zijn om de juiste aansluitingen tegen redelijke prijzen te vinden.

Slow travel

Incheckstress, uren wachten, lange rijen voor veiligheids- en grenscontroles en dan met je benen klem zitten in een metalen sigaar – vliegen is geen pretje. Nee, dan de nachttrein: ’s avonds in hartje stad instappen, ’s nachts lekker slapen in een echt bed en ’s morgens uitgerust ontwaken in het buitenland, met nog een hele dag voor je. Zo wordt een stedentrip een stuk relaxter. Wel vergt het een andere instelling: beschouw de reis niet als noodzakelijk kwaad om van A naar B te komen, maar als onderdeel van de vakantie. Geef wat meer uit voor extra comfort en geef je over aan de geneugten van slow travel.

Aan boord van de slaaptrein naar Praag bevinden zich gezinnen met kinderen, jonge stellen en vriendenclubs, voor wie niet de reistijd de belangrijkste factor is, maar het klimaat. Voor Amber en Marcel gaf de prijs de doorslag. GreenCityTrip verkoopt de vijfdaagse stedentrips tegen stuntprijzen via winkelketens als Albert Heijn, Hema en Kruidvat. ‘Het is de eerste keer dat we met een nachttrein reizen’, vertelt Marcel kort voor aankomst in Praag. ‘Het leek ons leuk, want je ziet meer van de omgeving, maar het is ook gewoon goedkoper dan vliegen. Wij hebben met zijn tweeën 350 euro betaald, inclusief heen- en terugreis en twee hotelovernachtingen.’

Hun tijd in Praag hebben ze goed besteed, vertelt Amber op de terugreis. ‘Vandaag hebben we de trein genomen naar Kutna Hora, een stadje op een uurtje van Praag. Daar hebben we het knekelhuis bezocht, een kapel met schedels en beenderen van tienduizenden mensen die stierven door de pest en tijdens middeleeuwse oorlogen. Een bizarre plek, best wel morbide, maar erg indrukwekkend. Verder hebben we door de stad gefietst, een kunstfestival bezocht en vooral veel gewandeld, echt tientallen kilometers. We zijn bekaf, maar hebben het geweldig naar onze zin gehad. Zo’n tripje gaan we nog weleens vaker maken. Maar nu eerst lekker slapen, fijn in de trein.’