Italië krijgt haar eigen Alcatraz museum

Voor de kust van Italië tussen Rome en Napels ligt een eilandje dat eeuwen dienst deed als gevangenis waar de gedetineerden niet uit konden onsnappen. Sinds 1965 ligt het er verlaten bij, maar daar komt binnenkort verandering in.

Niet alleen voor de kust van Californië ligt een eilandje dat diende als een gevangenis waaruit ontsnappen onmogelijk werd geacht. Ook Italië heeft een eiland dat eeuwenlang werd gebruikt om criminelen, anarchisten en politieke tegenstanders weg te stoppen. In 1965 sloot de gevangenis de deuren en sindsdien ligt het eiland Santo Stefano en de voormalige gevangenisgebouwen er verlaten bij. Maar niet lang meer: de Italiaanse overheid heeft 70 miljoen euro uitgetrokken om het eilandje, gelegen voor de kust tussen Rome en Napels, te renoveren en om te bouwen tot een multimediaal openluchtmuseum over de geschiedenis van de gevangenis en de levens van de gevangenen. Dat schrijft CNN.

Het vulkanische eiland Santo Stefano ligt in de Tyrreense Zee en heeft een diameter van nog geen 400 meter. Alhoewel er destijds nog geen sprake was van een gevangenis, gebruike de Romeinse keizer Augustus het eiland in het jaar 2 voor Christus al om zijn dochter Julia, die overspel had gepleegd, naartoe te verbannen.

Pas in 1795 kreeg het eiland echt een bestemming als gevangenis en wel eentje waaruit de gevangenen niet zouden kunnen ontsnappen omdat ze daarvoor steile, dichtbegroeide kliffen af zouden moeten klauteren. De gevangenis werd gebouwd in opdracht van koning Ferdinand IV van Napels uit het Huis van Bourbon. Het zou de perfecte gevangenis moeten worden en werd gebouwd als een panopticum naar het idee van de Britse filosoof Jeremy Bentham (1748-1832).

Een panopticum is een ronde gevangenis waarbij één gevangenisbewaker alle gevangenen in de gaten kan houden zonder dat de gevangenen weten of ze wel of niet bekeken worden. Het idee daarachter is dat gedetineerden gemotiveerd worden om zich altijd goed te gedragen. Die gedachte werd nog eens versterkt doordat er een kerk in het midden werd gebouwd. Deze kerk stond symbool voor de spirituele macht over de zielen van de gevangenen en moest hen voortdurend aan hun misdaden herinneren. De gevangenis kreeg drie verdiepingen met op iedere etage 33 cellen, allemaal zonder ramen.

Helaas breek de praktijk anders dan de theorie. Al twee jaar na de opening brak er een opstand onder gevangenen uit en in het jaar daarna opnieuw. In 1860 slaagden de gedetineerden er zelfs in de gevangenis over te nemen en er de Republiek San Stefano te stichten. De Republiek hield een paar maanden stand voordat Italiaanse troepen er een einde aan maakten.

Het leven in de gevangenis was allesbehalve aangenaam: er was weinig eten en er vonden veel martelingen plaats en er werd vaak gebruikt maakt van lijfstraffen. Tijdens de fascistische periode (1922-1943) belandden vooral politieke tegenstanders in de cel en kwamen er de nodige gevangenen om het leven als gevolg van martelingen.

De gevangenis zag in de loop van de tijd de nodige bekende bewonders passeren: de schrijver Luigi Settembrini, de bandieten Carmine Crocco en Santa Pollastri, de anarchist Gaetano Bresci en Sandro Pertini die later – van 1978 tot 1985 – president van Italië zou worden.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het leven in de gevangenis een stuk beter. Dat was te danken aan de vooruitstrevende directeur Eugenio Perucatti. Hij liet een cinema, voetbalveld en bakkerij bouwen en liet de gevangenen zelf hun groente en fruit telen. Ook kwamen er winkeltjes waar de gedetineerden met speciaal gevangenisgeld spulletjes konden kopen. Ze kregen allemaal een bezigheid zoals timmerwerk, metselen, koken…. Bovendien mochten ze zelf hun cellen in pasteltinten verven om het geheel er wat vrolijker uit te laten zien. Het leven van deze directeur en zijn familie is één van de onderwerpen die in het toekomstige museum aan bod zullen komen.

De gevangenis sloot de deuren in 1965 en sindsdien liggen de gebouwen er verlaten bij en wordt het eiland hoofdzakelijk bevolkt door zeemeeuwen. Af en toe komen er toeristen, vissers of duikers op het eiland, maar omdat er geen aanmeerkade is, is het niet zo eenvoudig om er aan land te gaan.

Een deel van de renovatie is dan ook het bouwen van een plaats waar boten aan kunnen meren. Daar begint ook meteen een ‘lopende’ tentoonstelling door de natuur waar je op verschillende plaatsen muurtjes passeert die door de gevangenen zijn neergezet. De voormalige woning van de directeur en de kleedruimtes bij het voetbalveld zullen omgebouwd worden tot een hostel met dertig kamers. De bakkerij wordt omgevormd tot restaurant met een terras dat een panoramisch uitzicht over het eiland en de zee biedt. Bij een heldere dag zal je vanaf het terras de Vesuvius en het eiland Ischia in de Baai van Napels kunnen zien. De tuin wordt nieuw leven ingeblazen en dat geldt ook voor de door gevangenen aangelegde boomgaard.

Santo Stefano zal ook een centrum worden voor academische bijeenkomsten over thema’s als groen beleid, mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en Europees burgerschap. Op die manier zal het eiland een brug slaan tussen de gruwelijke verhalen van de gevangenen in et verleden en een hoopvolle toekoms.