Het zwarte schaap van Schotland: waarom het onbekende Dundee plots in de belangstelling staat

In het Schotse Dundee opende een nieuw museum waar meteen de hele designwereld over spreekt. Gevolg: Lonely Planet zette de stad prompt in zijn top tien van te bezoeken Europese bestemmingen. Maar maakt de stad die belofte ook waar? “Als reizen draait om onbetreden paden verkennen, dan is Dundee de place to be.”

Dundee is een merkwaardige stad. Als je Dundonians vraagt om hun thuishaven aan de zuidoostkust van Schotland te omschrijven, komen superlatieven naar boven: van ‘magisch mooi’ tot ‘best bewaarde geheim’. Stel je niet-Dundonians dezelfde vraag, dan lijkt het alsof ze een andere stad beschrijven. Dan vallen woorden als ‘lelijk’ of ‘depressief’. ‘ Dundee is bloody awful’, zegt een medepassagier op het vliegtuig richting Schotland. Wie heeft gelijk?

Dundee is mysterieus, daarover is iedereen het eens. In de onbekende stad opende enkele weken geleden een nieuw V&A Museum, de eerste grote broer van het beroemde Victoria & Albert Museum in Londen. V&A Dundee is ook het eerste designmuseum van Schotland en de architect van het gebouw, Japanner Kengo Kuma – ook het brein achter het Tokio 2020 Olympisch Stadion – is een van de grootste architecten van het moment. Iedereen hoopt vurig dat zijn creatie een Bilbao-effect zal veroorzaken: in Bilbao zorgde het Guggenheim niet alleen voor een miljoen bezoekers per jaar, maar ook voor een nieuwe wind door de stad.

De komst van het V&A naar Dundee een big deal noemen, is een understatement. It’s the biggest thing that ever happened to the city. Als je door de stad wandelt, zuigt het nieuwe gebouw alle aandacht naar zich toe. De 2500 stenen panelen aan de buitenkant tekenen horizontale lijnen in de skyline.

Het gebouw vraagt erom bezocht te worden. ‘Ik wilde een woonkamer voor de stad creëren’, zegt architect Kengo Kuma tijdens een interview bij de opening. Aan de rivier Tay bouwde hij een museum dat lijkt op een schip en daarmee raakt hij het hart van de stad, want Dundee diende vroeger als uitvalsbasis voor ontdekkingsreizigers. Naast het V&A drijft op het water de RRS Discovery, een driemaster uit 1901 die ooit Antarctica groette.

Niemand kent Dundee

‘Dundee is een ongewone stad en het museum trekt de omgeving naar binnen’, zegt Kuma. ‘Het spreekt zeetaal.’ Die uitspraken klinken als clichés uit het Grote Architecten Handboek, maar Kuma maakt ze waar. De grijze façade van zijn spectaculaire gebouw versmelt met het muiskleurige Dundee. Binnen integreerde hij betoverende doorkijkjes naar het water. En als je in restaurant Tatha door het raam kijkt, geven stenen vleugels de indruk dat je op een statig cruiseschip dobbert. Het is dan ook geen toeval dat een van de expo’s oceaanlijners toont, met maquettes en details van de grandioze schepen van weleer.

Een andere expo belicht driehonderd topstukken uit de Schotse designgeschiedenis. Zoals een kostuum dat Natalie Portman droeg in Star Wars: Attack of the Clones, getekend door een modeontwerpster uit Glasgow. Pronkstuk is de Oak Room (het interieur van een tearoom uit 1907) van Charles Rennie Mackintosh, misschien wel dé bekendste naam uit de Schotse architectuurgeschiedenis. Toegang tot het museum is gratis en bezoekers kunnen ook rond, langs en onder de architectuur wandelen, iets wat de locals al lang voor de opening deden. Het gebouw werd besnuffeld en de architectuur bestudeerd en gefotografeerd. Inwoners waren nieuwsgierig, opgewonden en vooral opgelucht dat ‘hun’ Dundee eindelijk de aandacht zou krijgen die het verdient. ‘Want iedereen praat altijd over Edinburgh en Glasgow, maar niemand kent Dundee.’

Het citaat komt van Richard Cook, eigenaar van Spex Pistols, de eigenzinnigste winkel van de stad. Hij verkoopt vintage brillen en is een schoolvoorbeeld van de Dundonian: opgegroeid in de stad, weggegaan uit frustratie over de crisis en later teruggekomen. ‘Ze komen allemaal terug’, vertelt hij. Dat klopt. Ongeveer elke ondernemer of designer die ik spreek tijdens deze trip verliet Dundee, maar kreeg later heimwee. Er hangt zoveel trots in de lucht dat het aanstekelijk werkt. ‘En daar heeft het V&A alles mee te maken.’

Stad met littekens

Vroeger draaide alles in Dundee om de drie J’s: jute, jam & journalistiek. De stad overleefde op fabrieken die jute en marmelade produceerden. Maar D.C. Thomson was misschien wel de grootste trots: een drukker van kranten en magazines sinds 1905. Toen de industrie in elkaar stortte, vond Dundee helaas nooit de weg naar een nieuwe toekomst. Inwoners bleven geconfronteerd met postindustriële littekens, de mislukkingen van het verleden. Want fabrieken gom je niet zomaar weg uit het straatbeeld.

‘Maar toekomst is er wel. Of ze komt eraan. In sneltempo’, zegt Judyta Baca van Gallery 48, een galerie die ook tapas serveert. ‘Dundee was jarenlang in slaapmodus, en nu is iedereen weer wakker’, zegt ze. ‘Zoals in de sprookjes.’ Als je met een bus door Dundee rijdt, vliegt de stad zo aan je voorbij. De architectuur is grijs en nogal brutalistisch. ‘Dundee lijkt weinig speciaal’, zegt Richard van Spex Pistols. ‘En als je niet van van de bus stapt, weet je nooit wat er leeft. Je moet onder de eerste laag wroeten, want daar beweegt alles.’

Engelse kranten spreken over de renaissance van Dundee, het zwarte schaap van Schotland. Jarenlang was er niets. Het zijn mijn woorden niet, wel die van iedereen in de stad. ‘Je kon nérgens lekker gaan eten’, zegt Judyta. Ondernemers dachten er niet aan om een eigen merk of horecazaak in de stad te starten. Zo komt het dat Dundee, de op drie na grootste stad van Schotland, nu pas een eigen gin heeft (Verdant, een jaar oud en al uitgeroepen tot ‘gin van het jaar ‘) en voor het eerst ook een craftbeer (71, met origineel zonnig etiket, je vindt het in supermarkten en pubs). Sinds vorig jaar zijn er ook een speakeasy bar (Draffens), delicatessenzaak (The Cheesery) en in een voormalige jutefabriek zit nu een hip hotel (Indigo). En zo belandde Dundee plots in de top tien van ‘must visit’ Europese bestemmingen, volgens Lonely Planet. Of hoe één museum een stad kan hertekenen, nog voor het openging.

#SCOTLANDISNOW

Op papier zijn de juiste ingrediënten voor een Bilbao-effect alvast aanwezig: een spectaculair museum, een havenbuurt die heropleeft en een mysterieuze stad. Maar is ze nu al de moeite waard om te bezoeken? Ja, als je een early adopter wilt zijn, en ontdekken wat nog niemand kent. Het Nieuwe Dundee zit wel nog in een embryonale fase. Tegenstanders hebben gelijk als ze zeggen dat het niet moeders mooiste is. Maar de liefhebbers hebben óók gelijk als ze zeggen dat er iets borrelt. Als reizen draait om onbetreden paden verkennen, dan is Dundee de place to be.

Ons advies: bezoek Dundee één of twee dagen, maar huur dan een auto en verken de omgeving. Want ook Schotland zelf staat op een keerpunt. Het wil van zijn doedelzakblazers-haggis-William Wallace-imago af. Niet voor niets bedacht de toeristische dienst de slogan #scotlandisnow. Alles borrelt in Schotland, niet alleen Dundee.

Om in het thema te blijven, bezoek ik nog twee andere designplekken in de omgeving. Nummer één: Gleneagles. Het hotel voor de rijken der aarde bestaat al sinds begin 20ste eeuw, toen er zelfs een trein stopte. Overnachten is hier enkel weggelegd voor de happy few (vanaf 450 euro per nacht), maar het goede nieuws is dat het bosrijke gebied openstaat voor bezoekers. Gasten kunnen er golfen, paardrijden, offroad gaan met een 4×4, vissen, jagen… Het prijskaartje van die activiteiten is hoog, maar kijken is gratis. Gleneagles is een pretpark voor volwassenen.

Statige entrees, glanzende art-decolampen, marmeren trappen, lange gangen met grandeur en wollige tapijten, golfers in originele outfits: alles is hier een lust voor het oog en mensen kijken stelt er nooit teleur. En ook al kun je over de geschiedenis van het hotel boeken schrijven, het beantwoordt perfect aan de slogan #scotlandisnow. Gleneagles werd in 2015 opgekocht door Ennismore, eigenaar van de hippe Hoxtonhotels. Die gaf vervolgens bijna alle negen bars en restaurants een make-over voor hipsters in de Highlands. Let op de muren in The American Bar, bekleed met lavendelkleurig kasjmier. Of boek een zitje in brasserie The Birnam en je begrijpt helemaal wat we bedoelen: mozaïek op de vloer, planten aan het plafond, spiegels aan de muur. Hipper kan niet. Uiteraard betaal je te veel voor wat er op je bord komt, maar geloof ons: Gleneagles is een must see.

Hotelhond van het jaar

Tijd voor de laatste stop, een trip naar de natuur en het verleden van Schotland: Loch Lomond en het Knockderry Hotel. Het eerste is een meer dat je gezien moet hebben en het tweede een kasteeltje aan de oever. Het meer ligt in het prachtige The Trossachs National Park en kronkelt langs bergen en (schier)eilanden. Rij erdoor en verdwaal, laat je leiden door reuzenbomen en rendieren.

Als je de deur van het Knockderry Hotel opent, kraakt de vloer. Want Knockderry is oud, het gebouw dateert uit de negentiende eeuw. Beth en Murdo zijn de praatgrage eigenaars die hier al bijna twintig jaar gasten ontvangen. En dan komt Rosie dag zeggen. Rosie won de prijs van ‘best hotel doggie of the year’. Als je haar ziet, weet je meteen waarom. Rosie is zó aaibaar dat elke gast haar stiekem mee wil nemen in de koffer.

Alles in Knockderry doet denken aan vroeger. De kamersleutel is nog ouderwets (geen plastic kaartje), het licht knip je aan door middel van een touwtje en het victoriaanse bad kijkt uit op het water. Dit is design van de oude stempel.

Om Knockderry te bereiken, rij je kilometer na kilometer na kilometer door de indrukwekkende Highlands. Zonder passanten, zonder tegenliggers. Als er al een auto passeert, dan heeft die een kajak op het dak. Door de Schotse nationale parken rijden is als cruisen door Canada. Maar dan op twee uur vliegen van Brussel.