In Vorarlberg in Oostenrijk bruist het van de innovatie en dient ambacht hedendaags design. Jonge ondernemers geven er een eigentijdse draai aan familiehotels en chefs leveren culinaire hoogstandjes af met pure, lokale ingrediënten. En dat alles in een idyllisch berglandschap.
Vorarlberg ligt in het uiterste westen van Oostenrijk en grenst aan Zwitserland, Duitsland en Liechtenstein. Van noord naar zuid is het amper honderd kilometer lang, maar het is enorm gevarieerd qua landschap. In totaal telt de deelstaat zes regio’s. Wij reisden van het architecturale Bregenzerwald door het serene Unesco-biosfeerpark Großes Walsertal tot de ruige toppen in het Montafon.
Wie door Vorarlberg reist, kan niet om het hout heen. Het is overal. Van stapels onbewerkte planken voor werkplaatsen over gevels opgetrokken uit hout tot traditionele Stuben met krakende vloeren en Kassettendecke (houten plafonds met vierkante vakken). ‘Hout heeft altijd deel uitgemaakt van het leven hier’, vertelt Helga Rädler van Werkraum Bregenzerwald, een coöperatie die makers en architecten verenigt.
‘Boeren gebruikten het materiaal dat voorhanden was om te maken wat ze nodig hadden. Wanneer de oudste zoon de boerderij erfde, trokken de andere zonen vaak de schrijnwerkerij in. En wanneer er lokaal geen werk was, reisden ze naar de buurlanden, waar ze als barokmeesters bekendstonden. Eenmaal terug thuis gaven ze hun kennis door aan de volgende generatie.’
Dat de houttraditie niet alleen overleefde, maar ook kon floreren, is te danken aan verschillende initiatieven en maatregelen. In 1999, te midden van een veranderende markt, bundelden kleine bedrijven de krachten en richtten ze Werkraum Bregenzerwald op. ‘Door samen te werken konden ze overleven én hun ambachten verder ontwikkelen’, vertelt Helga.
Vandaag wordt de regio tot ver buiten de grenzen geroemd om zijn vakmanschap en vooruitstrevende houtarchitectuur. ‘Houtbewerkers en architecten komen van heinde en verre naar hier voor opleidingen en stages’, zegt Helga met gepaste trots. Ook het lokale bestuur doet er alles aan om het patrimonium te beschermen en verder uit te breiden. Zo heeft het bouwbeheer in het Bregenzerwald in 2017 bepaald dat gevels van hout moeten zijn. Een maatregel die ervoor zorgt dat ook winkels en bedrijven harmonieus blenden met het landschap.
Vorarlberg is een broedplaats voor schrijnwerkers, houtbewerkers, designers en architecten, maar ook voor een nieuwe generatie horecaondernemers. Zij geven hotels en restaurants, die soms al generaties lang in de familie zijn, een eigentijdse draai. Zo onderging het 170 jaar oude Krone in Hittisau een volledige renovatie. Eigenaars Helene en Dietmar Nußbaumer riepen daarvoor de hulp in van architect Bernardo Bader en de vakmensen van Werkraum Bregenzerwald. ‘Elke ingreep gebeurde met respect voor de ziel van het gebouw. Materialen als hout, steen en stof verwijzen naar het verleden, maar zijn tijdloos vormgegeven’, benadrukken ze.
Meer over Vorarlberg
• Hoofdstad: Bregenz (427 meter), aan de Bodensee.
• Van noord naar zuid: 84 kilometer. Van west naar oost: 53 kilometer.
• Op het kruispunt van vijf geologische zones.
• ± 400.000 inwoners.
• Zes regio’s: Bodensee-Vorarlberg, Bregenzerwald, Klein Walsertal, Arlberg, Alpenregio Vorarlberg (Brandnertal, Alpenstadt Bludenz, Klostertal, Großes Walsertal) en Montafon.
• Meer dan 700 bergtoppen, de hoogste op 3312 meter – Piz Buin in Montafon.
• Bekende bergketens: Bregenzerwaldgebergte, Rätikon, Verwall, Silvretta.
Naar een nieuw niveau
Ook Hirschen in Schwarzenberg onderging een grondige make-over en daarmee loodsen Peter en Pia Fetz, broer en zus, het familiehotel een nieuw tijdperk in. ‘Onze vader mikte op zakenreizigers, maar na de pandemie merkten we dat die wegbleven’, vertelt Pia. Het hotel heroriënteerde zich met nieuwe suites in het vroegere seminariegebouw, een architecturale spa met buitenzwembad en een fermentatiekelder. De duurzame aanpak van hun chef werd dit jaar bekroond met een groene Michelinster. ‘Als ondernemer moet je je blijven afvragen wat je uniek maakt en hoe je je kunt onderscheiden’, weet Pia.
Enkele dorpen verderop weet ook Emanuel Moosbrugger zich te onderscheiden met zijn biohotel Schwanen. De keuken laat zich inspireren door Hildegard von Bingen. De voedingsleer van deze middeleeuwse genezer doet denken aan ayurveda. Elk gerecht is gemaakt van de pure ingrediënten van lokale boerderijen, het terroir en de diepgewortelde zorg voor de gasten. Op de menukaart schittert een quote van sterrenchef Corey Lee, in wiens restaurant Benu in San Francisco Moosbrugger werkte. Lee vat treffend wat ze in Vorarlberg lijken te begrijpen: ‘Eten, gastvrijheid en hotelwezen zijn een weerspiegeling van je identiteit. Ze laten zien wie je bent, waar je vandaan komt, hoe je leeft en wat je belangrijk vindt.’
De inwoners ademen heimat, een diepe verbondenheid met hun regio. Maar wat Vorarlberg echt bijzonder maakt, is hoe ze die heimat doen versmelten met vernieuwing.
De inwoners van Vorarlberg ademen heimat, een diepe verbondenheid met hun regio. Je ziet het aan de architectuur en proeft het in de gastvrije restaurants. Maar wat Vorarlberg echt bijzonder maakt, is hoe ze die heimat doen versmelten met vernieuwing. Zoals een lokaal gezegde luidt: ‘Wij eren het oude en verwelkomen het nieuwe.’ Dat veel jongeren de regio verlaten om te studeren speelt zeker een rol. Omdat Vorarlberg geen universiteit heeft, trekken ze naar München, Innsbruck of Wenen. Velen keren terug naar hun heimat wanneer ze een gezin willen stichten.
‘Vorarlberg is een fijne plek om te leven’, klinkt het unaniem. Met werkgelegenheid op maximaal een halfuur rijden, goed openbaar vervoer en de nabijheid van Duitsland en Zwitserland, kunnen we ze geen ongelijk geven. En zo versmelten nieuwe ideeën en frisse invloeden met wat Vorarlberg al eeuwenlang kenmerkt. Misschien is dat wel de grootste kracht van deze regio: evolueren zonder zijn karakter te verliezen.
Inlezen?
De reisgidsen van Montamont A.T.C. zijn een aanrader. Van knusse cabins over authentieke berghutten tot designhotels: Montamont gidst je naar unieke plekken met een sterke focus op architectuur, design, natuur en authenticiteit. Niet alleen in Vorarlberg, ook in andere Alpenregio’s. De gidsen werden samengesteld door Isabella en Mike Rabensteiner, die een grafisch bureau runnen in Innsbruck. montamont.com
Adressen: slapen en eten
Erlebnis Baumhaus
De architecturale boomhut ligt verscholen in een bosje op de boerderij van de familie Baldauf. Hij is ontworpen door architect Georg Bechter en gebouwd op immense stalen kolommen, waardoor het verblijf zo’n dertien meter tussen de boomtoppen zweeft. De ruimtes zijn verdeeld over verschillende niveaus en laten het omliggende bos en landschap maximaal binnen.
Oberköhler 150, 6934 Sulzberg (Bregenzerwald). erlebnisbaumhaus.com
Hirschen
Hirschen is een smeltkroes van 270 jaar geschiedenis, hedendaags design en moderne luxe. In het historische hoofdgebouw ademen de kamers authentieke bergcharme, terwijl de suites in het vernieuwde Wälderhaus en de nieuwe wellness een toonbeeld van hedendaagse houtarchitectuur zijn. In het door Michelin bekroonde restaurant worden streekgerechten geserveerd met lokale, seizoensgebonden ingrediënten en huisgemaakte fermentaties. De desserts van de gelauwerde patissier vormen een perfecte afsluiter.
Hof 14, 6867 Schwarzenberg (Bregenzerwald). hotel-hirschen-bregenzerwald.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Krone
Op het dorpsplein van Hittisau maakt de authentieke gevel van hotel Krone meteen indruk. Binnen kraken de houten vloeren gezellig en vult een warme, minimalistische sfeer de ruimtes. De renovatie van dit monument uit 1838 gebeurde met veel respect voor de ziel van het gebouw. Het restaurant, dit jaar bekroond met een groene Michelinster en de Bib Gourmand, serveert verfijnde gerechten, en de wijnkaart biedt een zorgvuldige selectie Oostenrijkse wijnen.
Am Platz 185, 6952 Hittisau (Bregenzerwald). krone-hittisau.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Tempel 74
Tempel 74 combineert moderne architectuur met traditionele Bregenzerwald-stijl in twee gebouwen met telkens vijf luxeappartementen, met eikenhouten vloeren, vloerverwarming en uitzicht op de bergen. Een betonnen structuur, met daarin een receptie en een gedeelde leefruimte, verbindt de gebouwen. Sinds de opening in 2019 mocht Tempel 74 al acht architectuurprijzen en een toerismeprijs in ontvangst nemen.
Tempel 74, 6881 Mellau (Bregenzerwald). tempel74.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Schwanen
Bij biohotel Schwanen gaat eenvoud hand in hand met verfijning, zowel in de kamers en ruimtes, ontworpen door architect Hermann Kaufmann, als in de keuken, waar wordt gekookt volgens de filosofie van Hildegard von Bingen. Het resultaat: pure, harmonieuze gerechten die tot ver buiten Bizau worden geprezen. Dit jaar ontving Schwanen zowel een groene Michelinster als de Bib Gourmand en in 2023 werd het uitgeroepen tot Gault&Millau Hotel van het Jaar.
Kirchdorf 77, 6874 Bizau (Bregenzerwald). biohotel-schwanen.com
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Amrai
In Amrai komen design, luxe en wellness samen met een knipoog naar de tradities van Montafon. Het koperwerk in de spa herinnert aan de vroegere mijnbouw en de wollen tapijten, zitkussens en gestoffeerde wanden zijn gemaakt van de vacht van het Montafoner steenschaap. Het recent opgetrokken hotel van Alpstein Architecten is groots, met twee uitgebreide wellnesszones, meerdere restaurants en een scala aan kamers en suites, waaronder opties met privéwellness.
Außerlitzstraße 23, 6780 Schruns (Montafon). amrai-suites.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Propstei St. Gerold
Propstei St. Gerold wordt het culturele hart van het Großes Walsertal genoemd. Het klooster met gebouwen uit de twaalfde, vijftiende en zeventiende eeuw werd recent volledig gerenoveerd door HK Architekten. Enerzijds fungeert het als gemeenschapscentrum voor educatie, seminaries en culturele activiteiten, anderzijds biedt het een rustgevende thuis aan reizigers.
Weg 29, 6722 St. Gerold (Großes Walsertal). propstei-stgerold.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Adressen: architectuur, cultuur, natuur
BUS:STOP Krumbach
Met het project BUS:STOP slaagt Krumbach, een dorp van amper duizend inwoners, erin om bezoekers van over de hele wereld aan te trekken. De bezienswaardigheid? Zeven bushokjes ontworpen door gerenommeerde architectenbureaus uit onder meer België (van architecten de vylder vinck taillieu), Noorwegen en Japan en door lokale architecten Bernardo Bader, René Bechter en Hermann Kaufmann.
Krumbach (Bregenzerwald). Meer info: krumbach.at
Umgang Bregenzerwald
In het architecturale hart van Vorarlberg werd 15 jaar geleden ‘Umgang Bregenzerwald’ gelanceerd. De architectuurwandelingen nemen liefhebbers mee langs de meest bijzondere gebouwen in de omgeving. Er zijn twaalf wandelingen, verspreid over dertien dorpen. De brochures liggen gratis bij Bregenzerwald Tourismus, maar je vindt alle info (en GPX download) ook online.
Bregenzerwald. Meer info: bregenzerwald.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Gauertaler AlpkulTour
De themaroute van elf kilometer verbindt de sculpturen van kunstenaar Roland Haas. Via QR-codes krijg je inzicht in de installaties en de manier van leven en werken in Montafon. Na twee uur wandelen bereik je de Lindauerhutte (op 1744 meter) waar je iets kunt eten of drinken. De berghut kreeg recent een nieuwe look aangemeten door Studio Kreft en steekt wondermooi af tegen de toppen van de Drusenfluh, Drei Türme en Sulzfluh.
Neem de Golmerbahn van Vadans (Montafon) naar bergstation Grüneck. Meer info: golm.at
Juppenwerkstatt Riefensberg
Hier wordt een eeuwenoud ambacht levend gehouden: het maken van Juppe, een lokaal dameskostuum van een glanzende, geplooide stof. Het verven, glanzen en plooien van de stof gebeurt alleen nog hier. De werkplaats zit in een 350 jaar oude boerderij, die door architect Gerhard Gruber werd herbestemd.
Dorf 52, 6943 Riefensberg (Bregenzerwald). Check juppenwerkstatt.at voor bezoek.
Werkraum Haus Bregenzerwald
In Andelsbuch opende in 2013 deze plek waar vakmanschap en vernieuwend design uit het Bregenzerwald samenkomen. Het gebouw, ontworpen door de Zwitserse architect Peter Zumthor, is zowel een ontmoetingsplaats als etalage voor talent uit de regio. Er worden tentoonstellingen georganiseerd en er is een gezellig café met museumshop.
Hof 800, 6866 Andelsbuch (Bregenzerwald). werkraum.at
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Angelika Kauffmann Museum
Achter de historische gevel van het meer dan 450 jaar oude huis schuilt een verrassend moderne museumvleugel, in 2007 toegevoegd ter ere van de tweehonderdste sterfdag van Angelika Kauffmann. Van mei tot oktober zijn er wisselende expo’s met originele werken van de kunstenaar. Het oude deel herbergt het Heimatmuseum, dat een inkijk biedt in het negentiende-eeuwse landelijke leven.
Brand 34, 6867 Schwarzenberg (Bregenzerwald). angelika-kauffmann.com
Biosphärenpark
In het bezoekerscentrum van het Unesco-biosfeerreservaat Großes Walsertal leren bezoekers over de productie van alpenkaas en het leven in dit bijzondere natuurgebied. Er is een bistro en een winkel met lokale specialiteiten zoals de beroemde Walserstolz-bergkaas, honing, kruiden, schnaps en ambachtelijke decoratie van hout en keramiek.
Boden 34, 6731 Sonntag (Großes Walsertal). grosseswalsertal.at
Heen en terug
Met de trein
Vanuit Brussel kun je in Frankfurt of Zürich overstappen op lijnen richting Vorarlberg, station Bregenz of Feldkirch. De reis duurt 8 tot 10 uur.
Met de auto
De rit vanuit België duurt 7 tot 8 uur. In Duitsland en Oostenrijk heb je een snelwegvignet nodig.
Vliegen
Vanaf de luchthaven in Zürich trein je in ongeveer anderhalf uur naar Bregenz of Feldkirch in Vorarlberg.
Openbaar vervoer
De regio heeft een efficiënt treinnetwerk, met verbindingen tussen grotere steden zoals Bregenz en Feldkirch. Er zijn ook bussen die dorpen en skigebieden verbinden. Wie tussen 1 mei en 31 oktober drie of meer nachten in de regio verblijft, kan met de Gäste-Card Bregenzerwald & Großes Walsertal gratis op de regionale bussen en meerdere kabelbanen.
Met dank aan Oostenrijk Toerisme en Vorarlberg. vorarlberg.travel, bregenzerwald.at, montafon.at, grosseswalsertal.at
Lees ook: Bergzucht voor beginners: verslag van een vierdaagse wandeltocht in de Dolomieten
