Een Turrell in Tirol: Innsbruck zónder snowboots, maar mét wonderlijke kunst

Een tweedaagse in Innsbruck in Oostenrijk, zónder snowboots: dat is ’s werelds oudste museum bezoeken tot een pas geopende lichtinstallatie ontdekken van de Amerikaanse kunstenaar James Turrell.

Innsbruck, met zo’n 130.000 inwoners de vijfde grootste stad van Oostenrijk, geldt sinds het midden van de vorige eeuw als een uitverkoren bestemming voor Belgische toeristen. Er was al eerder regelmatig verkeer tussen ons land en Tirol: privétransportbedrijf Thurn und Taxis begon in 1490 een exclusieve postdienst tussen Innsbruck en Mechelen.

Op een grijze ochtend in april oogt de vallei nog wat grauw, met een eindeloze sliert vrachtwagens onderweg naar de Brennerpas, die Oostenrijk verbindt met Italië, of naar Munchen, in de andere richting, langs troosteloze baanwinkels. Het zijn de bergen langs weerszijden – een en al sneeuw over hard graniet – die het verschil maken.

’s Winters wordt er druk geskied in Tirol. ’s Zomers wordt er ongetwijfeld flink gestapt.

Voor wie niet onmiddellijk warm wordt van snowboards, edelweiss of bergschoenen, heeft Innsbruck andere troeven: ’s werelds oudste museum, bijvoorbeeld, of de futuristische kabelbaan van architecte Zaha Hadid, of nog Kristallwelten, het themapark van kristalgigant Swarovski, waar een Elton John van geslepen glas boven een fonkelende vleugelpiano zweeft, en waar een pas ingehuldigde lichtinstallatie van de Amerikaanse kunstenaar James Turrell uitnodigt tot mediteren.

1. U zoekt Ambras?

Schloss Ambras werd gebouwd in opdracht van aartshertog Ferdinand II (1529-1595) voor Philippine Welser (1527-1580), met wie hij in het geheim was getrouwd. Het paleis in renaissancestijl, ontworpen door Italiaanse architecten op de plek van een middeleeuws fort, wordt door de Oostenrijkers beschouwd als ’s werelds oudste museum. Dat komt door de Wunderkammer, waarin Ferdinand II zijn schatten uit de hele wereld tentoonstelde in toegewijde vitrines, gerangschikt per categorie: meetinstrumenten, automaten, klokken, koraal, voorwerpen van ivoor, rotskristal, hout en porselein, opgezette dieren en schilderijen van ongewone mensen – er hangt bijvoorbeeld een portret van een behaarde baby.

De aartshertog liet zich voor zijn cabinet de curiosités inspireren door de Antwerpenaar Samuel Quiccheberg (1529-1567), een dokter, schrijver en pionier op het gebied van museologie.

Nog meer Ambras: de verzameling harnassen van 16de-eeuwse celebrity’s, de privéspa van Philippine Welser, een enorme ‘Spaanse’ zaal, en de pauwen die vrij rondlopen in het park – waaronder één wit exemplaar.

schlossambras-innsbruck.at

2. Grot vol kristal

Kristallwelten, een ongewone hybride van museum en pretpark, ligt op het hoofdkwartier van Swarovski in Wattens, een kwartier rijden van Innsbruck. Swarovski werd in 1895 opgericht door Daniel Swarovski, de zoon van een glasmaker, die in kristal een betaalbaar alternatief voor diamant zag. Intussen heeft het familiebedrijf bijna dertigduizend werknemers. Kristallwelten is opgericht voor de honderdste verjaardag van Swarovski in 1995. Het complex is schijnbaar uit de grond gegraven, verstopt onder een grasheuvel: een grot met Wunderkammern, volgepropt met kristal, in de traditie van Schloss Ambras. De vroegste kamers – waaronder een door architect Buckminster Fuller geïnspireerde spiegelkoepel – werden geconcipieerd door André Heller, een Oostenrijkse zanger, acteur en cultuurentrepreneur. Intussen zijn er achttien zalen, met installaties van kunstenaars, architecten en designers als Yayoi Kusama, Lee Bul, Brian Eno, Niki de Saint Phalle, Studio Job en Tord Boontje. De jongste aanwinst werd in april geïnstalleerd: Umbra, een lichtkamer van James Turrell (zie hieronder). Kristallwelten combineert serieuze kunst met populair vertier, zoals The Art of Performance, een zaal die is gewijd aan Hollywood. Het parcours eindigt met een klein bedrijfsmuseum en, vanzelfsprekend, een gigantische shop.

Buiten drijft de Crystal Cloud van Andy Cao en Xavier Perrot over een park van zeven en een halve hectare. De Spaanse designer Jaime Hayon ontwierp een carrousel in zwart-wit, en de Noorse architectuurpraktijk Snøhetta leverde een vier verdiepingen hoge klim- en speeltoren met gefacetteerde glazen façade en een paviljoen voor Daniels, een elegant restaurant. Kristallwelten is een van de tien meest bezochte toeristische attracties van Oostenrijk. In augustus 2019 werd de kaap van 15 miljoen bezoekers overschreden – door een koppel uit Bangalore. De Oostenrijkse Alpen zijn populair tot in India. Bollywood komt vaak filmen: er zijn scènes gedraaid voor bijna honderd Indiase musicals, aan bergmeren, maar ook in Kristallwelten. Met als gevolg een eindeloze karavaan van Indiase toeristen, op zoek naar de locaties waar hun idolen zongen, jodelden en dansten, liefst op skilatten.

kristallwelten.swarovski.com

3. Ondergedompeld in licht

Umbra, de nieuwe installatie van James Turrell, speelt met gedempt licht en schaduw. Het is een zeldzame kamer in Kristallwelten waar geen kristal te vinden is. “Licht is de ziel van kristal”, aldus Carla Rumler, de curator van het themapark. Turrell zei tijdens de vernissage via Zoom dat Umbra gaat “over het licht dat je terugvindt in een schaduw, het zachte licht van een maansverduistering, het licht dat wordt gecreëerd door de weerspiegeling in een kamer.”

De kunstenaar heeft overigens nog een ander conceptueel werk in Tirol, in Lech am Arlberg, 120 kilometer van Innsbruck: Skyscape, een kamer met een cirkelvormige opening in het dak die alleen bij goed weer wordt geopend. Het hypnotiserende effect van licht, lucht en schaduw is naar verluidt spectaculair.

skyspace-lech.com

4. Opwaarts met Zaha Hadid

De futuristische, door Zaha Hadid (1950-2016) ontworpen Hungerburgbahn werd ingehuldigd in 2007. Het traject is een onderdeel van de Nordkettenbahnen, die het centrum van Innsbruck verbinden met de bergtoppen van Nordkette. Daar kun je skiën en snowboarden, maar ook in een chaise longue zitten met je voeten in de sneeuw. Of lunchen bij Seegrube.

De vier stations van de Hungerburgbahn zijn architecturaal spectaculair. De terminus in het centrum ligt ondergronds, zodat je de indruk krijgt dat je gewoon de metro neemt. De rit tot Hungerburg duurt acht minuten, waarna je kunt overstappen in een tweede, meer traditionele funiculaire, voor een steile klim van nog eens acht minuten, tot de eindhalte, 2300 meter hoog.

nordkette.com

5. Smakelijk tirol

Honger? Tijdens onze 48 uur in Innsbruck en omstreken probeerden we Daniels, het elegante restaurant van Kristallwelten; het eerder traditionele restaurant Seegrube, aan het eind van de kabelbaan; en Lichtblick, uitstekende keuken en adembenemend uitzicht op de elfde verdieping van de Rathausgalerie, een hedendaagse shoppingmall in het centrum van Innsbruck.

seegrube.at, restaurant-lichtblick.at