‘Onze mode is zoveel méér dan de blauwe boerka’: drie Afghanen over de invloed van de taliban op de modewereld

Afghaanse vrouwen die in het openbaar verschijnen, zijn voortaan verplicht een boerka te dragen. Het kledingstuk verdringt de traditionele Afghaanse mode vol kleur en weelderig oog voor detail.

Azuurblauwe rokken met gouden details, geborduurde stoffen en weelderige juwelen. De rijke, traditionele mode in Afghanistan is zeer divers, maar verdwijnt in het openbare leven onder de blauwe boerka. Talibanleider Hibatullah Akhundzada verplicht Afghaanse vrouwen immers opnieuw die te dragen als ze de deur uit willen. Volgens hem is het kledingstuk dat het volledige lichaam bedekt ‘traditioneel en respectvol’.

De Afghaanse boerka verscheen voor het eerst in het straatbeeld vanaf de jaren 90, toen het land voor het eerst in de handen viel van de taliban. ‘Die is enkel te verkrijgen in blauwe tinten en is gemaakt van zware stof. Het is zo ontworpen dat hij de draagster van kop tot teen bedekt’, vertelt Nawed Elias, modeontwerper en eigenaar van het label ZAZAI Design. De 27-jarige Afghaan vluchtte op zijn veertiende naar Nederland, waar hij in aanraking kwam met de westerse cultuur en mode. In zijn collecties brengt hij elementen van het Westen en de Afghaanse cultuur samen. Zijn spraakmakende werken mocht hij tentoonstellen in Parijs, Amsterdam en Dubai. Dat Afghanistan weleens gelinkt wordt met de boerka, vindt de ontwerper maar niets wanneer wij hem spreken vlak nadat de taliban de macht heeft genomen in Afghanistan. ‘Dat is niets meer dan een stereotiep, een element uit het verleden dat hopelijk nooit meer op de voorgrond zal treden’, klinkt het.

Symbool van onderdrukking?

Veel jonge Afghaanse vrouwen dachten er vorige zomer al anders over. De wederopkomst van de taliban deed hen vermoeden dat het verleden zich zal herhalen, en dat de boerka alweer de nieuwe norm wordt. Zo ook de 25-jarige blogger Lema Afzal, die op haar vierde naar België vluchtte. Zij noemt de blauwe boerka de stempel van de onderdrukking. ‘Mijn mama heeft het moeten dragen in het verleden. Ze kon door de kleine gaatjes nauwelijks ademen en ze struikelde er weleens door. Het werd de Afghaanse vrouwen toen plots opgedrongen, maar het merendeel van de vrouwen kende de boerka niet. Dat was niet eigen aan de Afghaanse cultuur. De vrouwen die het wel in huis hadden, leenden het aan elkaar. Het is een beetje zoals nu met de mondmaskers. Eerst was er een tekort, en toen waren ze plots overal te vinden’, vertelt Lema. In de tussentijd verdween de hedendaagse en traditionele Afghaanse kleding stilaan helemaal naar de achtergrond.

Die traditionele kleding maakt deel uit van Lema’s identeit. Haar Instagram-pagina is haar uithangbord. Daarop krioelt het van foto’s met traditionele looks. ‘Dat zijn Afghaanse sieraden, stoffen en kleren die mijn vader voor mij in het verleden kocht’, vertelt ze. ‘Al die geborduurde stoffen en die prachtige details. Wist je dat daar ontzettend veel handwerk bij komt te kijken? Dat is een kunst an sich. Ik wil de mensen laten zien dat we veel meer zijn dan die boerka’s. Ik wil de rijke Afghaanse cultuur op die manier laten voortleven.’

Ook ontwerper Nawed Elias beaamt dat de Afghaanse traditionele kleding enorm divers is. ‘Er zijn zoveel verschillende patronen, kleuren en vormen die eigen zijn aan de traditionele mode. Je moet zo’n Afghaans trouwfeest meemaken. Al die feestelijke jurken zijn zo bedwelmend mooi’, vertelt hij. ‘Op het straatbeeld zie je daar een mix van hedendaagse en traditionele mode, van jeansbroeken tot tunbaans (losse, traditionele kleding, nvdr.). Maar de meeste Afghanen staan helemaal niet stil bij wat ze dragen. Ze zijn te druk bezig met overleven.’

Ooit modern

De Afghaanse Maryam Jamshid – die als kind van een progressief gezin naar België vluchtte – herinnert zich dat haar land ooit zeer modern was. ‘Kijk maar eens naar Mohammed Zahir Shah (de allerlaatste koning van Afghanistan, afgezet in ’73, nvdr.), hij was altijd modern gekleed. Mijn zussen en ik droegen als kind jurkjes, broeken en jeans. Sommige familieleden droegen zelfs minirokjes’, lacht ze. In de jaren 90 veranderde dat. Maryam en haar gezin moesten zich plots aan nieuwe regels houden. ‘Soms vertelt mama over de tijden dat ze een boerka moest dragen. En ze vond het verschrikkelijk. Ze had het gevoel dat ze in de massa verdween. Haar identiteit werd gestript. Ze bestond niet meer. Als kind mochten mijn twee zussen en ik geen witte sokken dragen, want dat was de kleur van de vlag van de taliban. We mochten geen enkel haarlokje laten zien, want dat was provocerend. Als je juwelen droeg, vroeg je om problemen. Het waren de meest absurde wetten.’

Onzekere toekomst

Daardoor associeerde Maryam de boerka, maar ook de gewone hoofddoek, een lange tijd met de beknotting van de vrouw. ‘Totdat ik op de unief zat. Daar ging ik in gesprek met mensen die een hoofddoek droegen uit eigen wil. Ik begrijp hen veel beter, maar ik draag die trauma’s wel degelijk mee.’ Vandaag is Maryam voorzitter van de Limburgse Integratieraad en coördinator bij Groep INTRO Limburg. ‘Ik volg de situatie in Afghanistan op de voet. Mijn tante en haar dochters wonen daar nog steeds. Mijn tante draagt doorgaans een hoofddoek als ze naar buiten gaat, maar sinds de taliban het bewind voert, durft ze niet meer buiten te komen. Ze is bang voor wat er zou kunnen gebeuren’, zegt Maryam. ‘Ik hou mijn hart vast voor de Afghaanse vrouwen. Die zijn op dit moment het meest kwetsbaar.’

Volgens blogger Lema is het alleszins een zekerheid dat de rol van de vrouw in de Afghaanse maatschappij alweer gereduceerd zal worden. ‘Onder de wet van de sharia hebben vrouwen niet dezelfde rechten. Het is bang afwachten en vooral hopen dat het verleden zich niet herhaalt.’

Lees meer over de situatie in Afghanistan op Knack.be