Martin Margiela geeft zich (een beetje) bloot: vijf intimi over de visionaire modemeester

Geen man zo mysterieus als Martin Margiela. In de documentaire Martin Margiela: In His Own Words geeft het enigma zich – buiten beeld – voor het eerst bloot. In de bioscoop kan de docu vooralsnog niet worden vertoond, thuis gelukkig wel vanaf 13 mei. Wij spraken met intimi van de meester.

Hoe breng je een man in beeld die zich liever niet laat zien? Een kwestie van vertrouwen, van behoedzaam aftasten, van bouwen aan een gemeenschappelijk project. Na Dries, zijn documentaire over Dries Van Noten uit 2017, belicht regisseur Reiner Holzemer nu het werk van Martin Margiela, die voor het eerst zelf woorden plakt op twintig jaar mode, defilés, collecties en revoluties. Want zodra de Belgische ontwerper (Leuven, 1957) zijn intrede deed in de modewereld, doordrong hij die van zijn gevoelige esthetiek en drukte hij er blijvend zijn stempel op.

Al van bij de oprichting van het modehuis dat zijn naam draagt, en van bij zijn eerste show in oktober 1988, vond hij een nieuw silhouet uit met de focus op attitude en beweging, op het kledingstuk en het bijzondere lichaam erin.

Martin Margiela: In His Own Words begint op het moment, twintig jaar later, wanneer Margiela zijn modehuis vaarwel zegt. Discreter dan ooit tevoren. Dat gebeurde op 29 september 2008, na een defilé. Niemand was op de hoogte van het nakende afscheid. Die show, een opgewekte ode aan twintig jaar Maison Margiela, was een gedetailleerde inventaris van zijn vocabularium, dat de modewereld op zijn kop zette en in vraag stelde wat hij in die wereld verafschuwde.

Hoe maak je een documentaire over zo’n man en eerbiedig je tegelijk zijn wens om onzichtbaar te blijven? Door te focussen op zijn stem en op de juistheid van elke zin die hij uitspreekt. Door in te zoomen op zijn rusteloze handen en op zijn kalme en nauwkeurige gebaren, die erg veelzeggend zijn wanneer hij ons een blik gunt in zijn archieven of zijn ontwerpen opnieuw tot leven wekt.

En door mensen die Martin Margiela goed hebben gekend te laten getuigen: ontwerper Jean Paul Gaultier, zijn eerste woordvoerder Pierre Rougier, de oprichtster van shoppingcomplex 10 Corso Como Carla Sozzani, New York Times-journaliste Cathy Horyn… Wij spraken met enkele van hen.

Welke herinneringen heeft u aan die tijd?

‘Vrolijke herinneringen. Het was een periode waarin we allemaal op ontdekkingstocht waren. Elk van ons was zoekende in zijn eigen vakgebied. Er hing een gevoel van vrijheid en bravoure. Ik had het grote geluk dat ik meermaals modeshows heb mogen lopen voor Martin. De locaties waren altijd ongezien, de kleren verrassend en speciaal, de make-up opvallend. Naast muziek en een gretig publiek waren er ook veel uiteenlopende emoties. Ik was destijds een jonge actrice en voor mij was het alsof ik een merkwaardige rol speelde. Ik kende die wereld niet en mode zoals hij ze bracht vond ik ontzettend leuk.’

Wat kwam er door voor de camera over Martin te praten naar boven uit dat verleden?

‘Het was prettig om over Martin te praten. En aangezien die film er komt na twee sublieme tentoonstellingen, was het voor mij geen schok om zijn werk te herontdekken en om de samenhang en de koppige kracht ervan opnieuw te voelen. De stukken van Margiela die ik bezit, maken nog altijd deel uit van mijn dagelijkse leven. Ik zie ze absoluut niet als iets van vroeger.’

In welke zin heeft hij zijn stempel gedrukt op de geschiedenis?

‘Hij heeft een duidelijke visie en is enorm vindingrijk. Dat merk je niet alleen aan elk detail van elk kledingstuk, maar ook aan het gebruik dat je ervan kunt maken. Hij zet materialen op een alternatieve, uitermate poëtische manier in. Zo verleent hij de vrouwen en mannen die zijn kleren dragen een brutaliteit die echter nooit vulgair is, een vrijheid die mooi maakt in de nobele zin van het woord, in de zin van ontwakende intelligentie en durf.’

Welke herinneringen hebt u aan Martin Margiela?

‘Het was een heel intense periode, vol positieve energie. Martin slaagde erin zijn creatieve visie door te geven en de mensen rondom zich te motiveren. Ik heb er nooit spijt van gehad dat ik twintig jaar aan zijn zijde heb gewerkt en bijna een kwarteeuw in het modehuis dat zijn naam draagt. En uiteraard herinner ik me de wolk patchoeli die altijd rond hem hing – je kon ruiken dat hij er was.’

In welke zin heeft Margiela als ontwerper en als man zijn stempel gedrukt op de geschiedenis?

‘Al van bij de oprichting van zijn modehuis had hij een heel duidelijke, sterke en aparte visie. Er was niet enkel sprake van een vernieuwende collectie, maar van een volledig universum dat hij tot in de kleinste details had doordacht en uitgekiend. Een universum gebaseerd op een heel scala aan markante codes, die uitbreidden naarmate het modehuis evolueerde – eerst kon één bepaald type en vervolgens konden meerdere types vrouwen zich vinden in wat niet gewoonweg een stijl bleek te zijn, maar een heuse mentaliteit. De uitdaging? Als modehuis bestaan in de schoot van het systeem, maar altijd proberen op alternatieve en creatieve wijze om te gaan met de regels van dat systeem. Verwonderen, anders zijn, met een indruk van exclusiviteit. Niet inspelen op een markt, maar intrigeren en aantrekken door verrassend uit de hoek te komen. Ik onthoud ook de vastberadenheid waarmee Martin zijn doel nastreefde en waarmee hij heeft verwezenlijkt wat hij wilde: een krachtige boodschap uitdragen, een manier vinden om te vertrekken en zichzelf een ander leven te gunnen, zich terugtrekken en de moed opbrengen om dat te doen op het moment waarop het idealisme weg was.’

Hoe bent u erin geslaagd om, na het vertrek van Martin, de energie te vinden om te blijven ontwerpen?

‘Ik zag mezelf niet zozeer als een weeskind, maar als een door het lot aangeduide erfgename… Het overkwam me gewoon. Diep vanbinnen had ik het gevoel dat ik iets van dat idealisme, van die aparte visie moest beschermen. Ik wilde bewijzen dat het concept ‘anonimiteit’ dankzij een solide team en duidelijke codes overeind kon blijven bij het ontwerpen en dat we tegelijk een poging konden doen om te evolueren. Ik dacht een evenwicht te kunnen vinden tussen economische voldoening en een radicaal imago. Die acht seizoenen durende periode in de rol van artistiek directrice zonder Martin vormden een enorme uitdaging. Maar de allergrootste uitdaging – aandeelhouder Renzo Rosso overtuigen van dit moedige en alternatieve pad – hebben we niet tot een goed einde kunnen brengen…’

Wat hebt u verwezenlijkt aan de zijde van Martin Margiela?

‘Ik heb, telkens in samenspraak met Martin zelf, twee tentoonstellingen georganiseerd rond zijn werk. Een eerste in 2008: een retrospectieve rond het modehuis, dat toen 20 jaar bestond. We bleven contact houden en in 2017 heb ik hem voorgesteld een tentoonstelling op te zetten over de periode waarin hij artistiek directeur was bij Hermès. Die tentoonstelling, die we Margiela, de Hermèsjaren hebben gedoopt, is vervolgens ook in Parijs en in Stockholm te zien geweest. Het was een intense samenwerking. We hebben veel overlegd. Martin is heel precies en heeft aandacht voor elk detail. De juiste formulering, de exacte nuance en de poëzie van de taal zijn echt belangrijk voor hem. Hij is streng in zijn selectie en in zijn uiteindelijke keuzes, maar wel altijd oprecht geïnteresseerd in de mening van de mensen met wie hij samenwerkt. Ik vond dat boeiend om mee te maken. Ik denk dan aan die typische krachtlijnen van Maison Martin Margiela: het belang van een team en al het werk dat dat team verzette, wars van holle frases en zonder duidelijke marketingstrategie, en het feit dat die mensen alles deelden en verknocht waren aan de manier waarop Martin creëerde.’

Welke stempel heeft hij op de mode gedrukt?

‘Zijn invloed valt niet te ontkennen. Wanneer ik zie welke thema’s en problemen de modewereld in deze coronatijden bezighouden, kan ik niet anders dan vaststellen dat Martin daar ruim 20 jaar geleden al mee bezig was. Ik denk dan aan teamwork, aan de uitbouw van gemeenschapszin, aan recycling en upcycling, dingen die hij al heel vroeg deed. Hij was een pionier. Hij stelde het systeem van de mode in vraag en hekelde voortdurend de illusie van eeuwige groei en de extreme versnelling waarin de mode de voorbije decennia is beland. Samen met zijn zakenpartner Jenny Meirens hield hij halsstarrig vast aan zijn eigen visie. Ze zijn niet gezwicht voor de druk en voor de extreme commercialisering en ze weigerden te groeien om te groeien. En daar hebben ze ook de prijs voor betaald. Wellicht waren ze té vroeg, dat is nu eenmaal eigen aan visionaire geesten. Ze hebben het systeem dan misschien niet veranderd, maar ze hebben wel het zaad van de verandering gezaaid. Als directrice van een museum vind ik het cruciaal dat Martins werk in de verf wordt gezet, zodat het de volgende generaties kan inspireren.’

Wat deed u aan de zijde van Martin Margiela?

‘Ik organiseerde de shows van Martin van 1999 tot 2009. Menswear, womenswear en artisanal: ik heb het dan al gauw over 30 à 40 shows en voorstellingen. Aan elk daarvan is een verhaal verbonden. Neem nu de show lente-zomer 2006. Zonder vooraf uit te leggen waarom had Martin om twee diepvriezers gevraagd. Om er de juwelen uit ijs die hij had ontworpen in te bewaren, zo bleek. Voor zijn team backstage was dit een heel complexe show: ze moesten de modellen precies op het juiste moment behangen met de sieraden, want die moesten voldoende gesmolten zijn, al wat over hun huid zijn gelopen en de kleren subtiel hebben gekleurd. Anderzijds mochten de modellen zich uiteraard niet aan het ijs branden en mocht het ook niet te erg gesmolten zijn. Een poëtische evenwichts- oefening.’

Zei u meteen ja toen u het voorstel kreeg om mee te werken aan deze documentaire?

‘Meteen! Naar mijn gevoel moest deze documentaire er echt komen. Ik heb niet alleen veel plezier beleefd aan het delen van mijn herinneringen, deze film vertelt ook veel over Martin en over zijn opmerkelijke invloed. Aan ons allemaal, maar ook aan de jongere generaties die niet per se bekend zijn met zijn werk.’

Wat heeft hij betekend voor de geschiedenis van mode en kleding? En voor u?

‘Op mij heeft hij alleszins zijn stempel gedrukt. Hij is een buitengewoon, heel bijzonder iemand. Bescheiden, nauwgezet, maar ook heel vriendelijk. Hij leerde me rustig te worden, want zelf bleef hij altijd stoïcijns kalm. Hij heeft de modewereld een spiegel voorgehouden. Dat deed hij niet omdat hij wilde opvallen, het strookte gewoon echt met zijn manier van denken. Zijn werk was een aaneenschakeling van sublieme evidenties. In het begin van de jaren 90 was Martin voor de mode wat de Japanners waren in het begin van de jaren 80: hij hertekende het vrouwelijke silhouet, de vrouwelijke gestalte. In zijn ontwerpen uitte dat zich onder meer in zeer smalle schouders, in een spel van contrasten met XXXXL-stukken, in ultraoversized als inspiratiebron. En dat vóór alle anderen. Zijn werk zal ons nog lange tijd beïnvloeden en inspireren. Zijn invloed is een fundamentele invloed – hij is in veel collecties van vandaag voelbaar. Martin is het verleden, het heden én de toekomst.’

Welke herinneringen heeft u aan Martin Margiela?

‘In 1989 ging ik in Parijs wonen. Dat was een grote stap voor mij, maar de stad oefende zo’n grote aantrekkingskracht op mij uit dat ik gewoon niet anders kon. Dankzij Martin was het makkelijker: hij woonde er al en we zagen elkaar vaak, zelfs buiten de showroom. Mettertijd werden we almaar betere vrienden. Ik koester die momenten. Martin leerde mij mezelf te zijn. Wat er bij mij opkomt als ik aan hem denk? Hoe hij in zijn element is bij alles wat nederig, ietwat verloren, verscholen of onvolmaakt is. Door zijn blik wordt zoiets mooi, respectvol en emotioneel geladen. Dat is heel aandoenlijk om te zien.’

In welke zin heeft hij zijn stempel gedrukt op de geschiedenis van mode en kleding?

‘Martin geeft zich helemaal. En hij bezit de gave om alles op zijn unieke wijze en met veel tederheid te verbeteren en te verheffen. Hij durft. En hij goochelt voortdurend met ideeën, en niet alleen op het vlak van mode. Ik laat het aan de specialisten over om zijn werk toe te lichten, ik vind het gewoonweg geweldig ontroerend.’