De baret: van politiek statement naar modeaccessoire en terug

De baret maakte begin dit jaar een comeback op de catwalks van Dior en Prada, maar is het über Franse hoedje niet meer dan hét modeaccessoire voor deze winter?

“The beret is the t-shirt of hats – young, old, rich, poor, male, female, child, baby. A beret suits everybody,” verkondigde Stephen Jones aan de modewebsite FashionUnfiltered. Jones, bekend Brits hoedenmaker die al met menig luxelabel samenwerkte, blies het hoofddeksel voor de herfst- en wintercollectie van het Franse modehuis Dior nieuw leven in met een zwartlederen exemplaar. Of iedereen er modieus uit ziet met de hoed, zoals Jones beweert, kan in vraag gesteld worden. Bij ondergetekende was het enkele jaren geleden in ieder geval geen succesvolle toevoeging aan de garderobe. Maar dat het hoofddeksel doorheen de eeuwen gedragen werd door uiteenlopende bevolkingsgroepen staat wel vast. Want hoewel we de baret vandaag de dag voornamelijk associëren met chique Parisiennes is het hoedje meer dan een fashion item dat sporadisch door een model off duty of een celebrity terug uit de kast wordt getoverd. Het is immers niet geheel toevallig dat grote modelabels als Dior de baret, die ook gedragen werd door revolutionaire figuren als Che Guevara en leden van bewegingen als The Black Panther Party, in deze politiek turbulente tijden weer van onder het stof halen? Een duik in de geschiedenis.

De baret en de Basken

Hoewel er restanten van de vilten hoed uit het Bronzen tijdperk en van Mediterrane beschavingen in Italië en Kreta zijn gevonden, zijn het de schaapherders uit het Baskenland, gelegen in het Noorden van Spanje en het Zuiden van Frankrijk, die de moderne baret zoals we die vandaag kennen jarenlang als onderdeel van hun dagelijks werkuniform droegen. Door een overschot aan wol van de grazende schapen in de omliggende weides, starten de dorpelingen van het Franse Oloron-Sainte-Marie met de verkoop van de hoed. Ze ontdekten dat wanneer de wol vochtig werd en ze deze samen persten, het een viltachtige stof werd die makkelijk bewerkt kon worden. Door ze over de knie te trekken, kreeg het zijn typische ronde vorm.

De eenvoudige materialen maakten de baret spotgoedkoop en erg populair in de boerenklassen. Voor de Basken was de veelzijdige hoed eerder een manier om de oren tijdens de winter te bedekken of bij felle zon het gezicht enige bescherming te bieden, maar ook tijdens de Renaissance werd er al een soortgelijk hoofddeksel gedragen door aristocraten en vorsten die het rijkelijk versierden met pluimen en broches als vorm van statussymbool.

Met de industriële revolutie op de loer was de massaproductie niet ver weg en werd handwerk al snel bandwerk. De Franse ondernemer Pierre Laulhère startte in 1840 met het machinaal produceren van de baret. In 1928 bevonden zich in de regio van Oloron-Sainte-Marie al een twintigtal fabrieken. Tegen de jaren zestig produceerde en distribueerde Pierre Laulhère wereldwijd 6.5 miljoen exemplaren van de iconische Franse hoed. Ook vandaag zetten zij de traditie nog steeds verder. Het feit dat het hoofddeksel ook erg gewild was onder militairen droeg bij aan het mondiale succes.

Van militair uniform naar haute couture

De baret die gedragen wordt door militairen is misschien een iets minder elegante versie van de baret die we tegenkomen in de modewereld (geen touwtje in midden van de hoed, maar wel afgewerkt met lederen band), maar bewees tijdens de oorlogsjaren zeker zijn nut. In de negentiende eeuw was de baret vooral een makkelijk herkenningspunt op het slagveld. De verschillende troepen hadden immers hun eigen kleur, wat vandaag de dag nog steeds gebruikelijk is. Wanneer de soldaten terugkeerden naar de stad om te werken in de industrie, volgde de hoed en drong zo door in het burgerlijke leven. De link met het militair bestaan verdween echter nooit. Het zwarte exemplaar van de baret die gedragen werd door de Franse verzetsbeweging de Maquis bood bescherming tijdens de Tweede Wereldoorlog. De zwarte kleur zorgde ervoor dat de strijders makkelijker konden blenden met de Franse arbeiders uit de omgeving zonder de aandacht te trekken van de Duitsers.

Van de boeren en de arbeidersklassen tot militairen, ja zelfs Napoleon III was fan. En hoewel hoeden al eeuwenlang een vast accessoire waren voor vrouwen, sloop de baret pas in de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw in de kleerkast van actrices en zangeressen als Edith Piaf en Marlene Dietrich. Picasso, zelf een fervent baret-drager, wijdde zelfs een kunstwerk aan de hoed: ‘Women with beret and checked dress.’ De baret integreerde zich dus ook in de meer creatievere kringen.

Hedendaags statement

Al eeuwen zweeft de baret tussen twee werelden, als praktisch onderdeel van de militaire outfit en als geliefd accessoire bij vele modehuizen en mode-aanhangers. Het zijn de jaren zestig die het hoedje van een nieuwe status voorzagen en popsterren als Beyoncé en modehuizen als Dior inspireerden om het Franse icoon te herinterpreteren.

Tijdens de The Superbowl 50 Halftime Show in 2016 marcheerden Beyoncé met haar leger aan Afro-Amerikaanse achtergronddanseressen op het podium, gehuld in loei strakke lederen pakjes én een zwartlederen baret. ‘Girls, Let’s get in Formation’, galmde door het stadion. De Amerikaanse superster bracht op deze manier een hommage aan de Black Panther Party, een sociale beweging die eind jaren zestig streed voor de burgerrechten van zwarte minderheden in de Verenigde Staten. De Panthers zijn niet alleen de geschiedenisboeken in gegaan omwille van hun gewapende zelfverdediging tegen politiegeweld en hun lokale gemeenschapsinitiatieven – ze organiseerde bijvoorbeeld ontbijten voor schoolgaande kinderen en richtte medische gemeenschapscentra op. Ook hun uniform droeg bij tot de kracht van de organisatie. Een lichtblauw hemd, zwart lederen jasje, zwarte broek, zwart schoenen en een zwarte baret moesten hun militante houding benadrukken in de straten van Oakland.

Een futiel hoedje, dat samen met de croissant en een goed glas Merlot als symbool van Frankrijk wordt aanschouwd, is de baret dus niet te noemen. Dat het hoofddeksel doorheen de jaren een behoorlijke politieke lading met zich heeft meegekregen, is ook Maria Grazia Chiuri niet ontgaan. Na haar eerste collectie als eerste vrouwelijke creatief directeur van het Franse modehuis Dior was al duidelijk dat Chiuri een politiek statement niet schuwt. In witte, katoenen en linnen T-shirts met het opschrift ‘We should all be feminists’, geïnspireerd op de TEDX-talk van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie, paradeerden de modellen over de catwalk. Ook voor de herfst- en wintercollectie van dit najaar bracht Chiuri het rebellerende kantje van Dior naar boven met denim overalls en fluwelen pakjes. Bijna elke look afgewerkt met een zwartlederen baret, het meest besproken accessoire van de show. Met als grote inspiratiebron de jaren zestig en zeventig.

Misschien is het toevallig dat Chiuri met haar collectie juist naar deze decennia knipoogt, belangrijke periodes voor het politiek activisme van minderheidsgroepen. En dit juist in tijden dat sociale bewegingen als #BlackLivesMatter, opgericht om het zinloos geweld en moorden van politieagenten tegenover zwarten aan te kaarten, nog steeds broodnodig zijn en mannen die het oké vinden dat vrouwen ‘by the pussy’ genomen mogen worden het tot president schoppen of een politieke post bekleden. Chiuri bewijst in ieder geval dat vrouwen ook in prachtige sprookjesachtige jurken, met studs bedekte cross body bag en zwartlederen baret naar het front zouden kunnen trekken en ook via mode een politiek statement kunnen maken.