Grootste expo ooit over Gianni Versace, 25 jaar na zijn dood: ‘Goede smaak bestaat niet’

In het Groninger Museum loopt momenteel de grootste tentoonstelling aller tijden over Gianni Versace. De Italiaanse ontwerper, die niet vies was van kitsch en glamour, overleed vijfentwintig jaar geleden.

Was Gianni Versace de belangrijkste ontwerper van zijn generatie? Misschien wel. Al was het maar omdat de concurrentie vierkant draaide. Gucci ging door een dal. Dior was oubollig, Chanel zou pas circa 1983 door Karl Lagerfeld worden heropgewekt. Louis Vuitton deed nog niet aan mode, Prada evenmin. Yves Saint Laurent was uitgeblust.

De glorietijd van de Franse haute couture was voorbij en het zou nog duren tot 1981, toen president François Mitterrand aan de macht kwam, voor in Frankrijk het licht aanging en de generatie van ‘les jeunes gens mödernes’ het stof wegblies. Maar Italië, en Milaan in het bijzonder, had al onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog aangeknoopt met het modernisme, zie: gestroomlijnde wolkenkrabbers, adembenemend industrieel design, sprankelende popmuziek, cinema van wereldniveau.

Met Jerry Hall naar Duitsland

Giovanni Maria Versace trok naar Milaan in 1972, net voor zijn zesentwintigste verjaardag. Hij was opgegroeid in Reggio Calabria, waar hij na een opleiding architectuur enkele jaren voor zijn moeder had gewerkt. Francesca Versace heerste over een lokaal textielimperium, met een winkel en een atelier waar een dozijn naaisters aan de lopende band trouwjurken maakte. “In Milaan voelde Versace zich in zekere zin een migrant”, zegt Karl von der Ahé, een van de tentoonstellingsmakers achter Gianni Versace Retrospective, te zien in Groningen tot mei volgend jaar. “Hij kwam uit het armere zuiden en daardoor was hij anders, als individu, maar ook als ontwerper. Die afkomst is belangrijk als je hem echt wilt begrijpen.”

Hij begon als freelanceontwerper voor labels als Callaghan, Complice, Genny en vooral Byblos, een label waarvan de sea, sex and sun-esthetiek zekere overeenkomsten vertoonde met het latere stijlvocabularium van Versace. Hij werkte er in 1975 en 1976, een dik jaar voor hij zijn eigen label begon. Dat deed hij met de hulp van zijn oudere broer Santo als zakelijk leider, en zijn jongere zusje Donatella, die onder meer hielp met styling. Er kwam bijna onmiddellijk een eigen winkel, in via della Spiga.

Voor zijn eerste catwalkshow, anderhalf jaar later, trok Versace enigszins verrassend naar het stadstheater van de Duitse provinciestad Lippstadt, vijftig kilometer van Dortmund. Hij was er uitgenodigd door een legendarische winkeluitbater, Albert Eickhoff, die enkele weken geleden overleed. Topmodellen Jerry Hall en Pat Cleveland liepen mee, toen al. Op de paar wazige foto’s die van de shows zijn overgebleven is de stijl van Versace al goed herkenbaar: een groep Griekse godinnen poseert op trapjes, in witte gewaden die duidelijk zijn geïnspireerd door de ruïnes van het Reggio Calabria uit zijn jeugd en de mythes uit zijn cursussen Latijn en Grieks aan de middelbare school. Bovenaan in beeld balanceren drie modellen in contrasterend pastel op schommels.

Versace hield van babyblauw en roze, van goud, en van grote vergulde veiligheidsspelden — zoals in de zwarte zijden jurk die actrice Elizabeth Hurley in 1994 droeg op de rode loper van de première van Four Weddings and a Funeral, misschien zijn beroemdste ontwerp. Hij hield van marmer en jungleprints, van diva’s en van Dionysus, van engeltjes en tempels. Hij hield van sexy. Als logo voor zijn label koos hij een afbeelding van Medusa, schoonheid ‘uit een land waar de zon nooit scheen’, door een jaloerse Pallas Athena getransformeerd tot een schrikwekkend monster met een hoofd vol kronkelende slangen en een blik die mensen deed verstenen.

Mensen zonder taboes

Gianni Versace werd op handen gedragen, maar er werd ook neergekeken op de bimbo’s en himbo’s in zijn barokke tenues, voor zijn campagnes gefotografeerd, vaak halfnaakt, door onder anderen Richard Avedon en Bruce Weber. “Hij is zonder twijfel de natte droom van elke fotoredacteur”, schreef The Guardian in 1994. “Te onbezonnen, te vulgair, te sexy voor woorden, fashion’s premier misogynist volgens sommigen.” Volgens de krant, en de goedesmaakpolitie van toen, maakte Versace kleren voor prostituees. Hij beweerde dat goede smaak niet bestaat. Je moet vrij zijn, vond hij, om te doen en aan te trekken wat je zelf wilt. “Met mijn mode wil ik in de eerste plaats een boodschap van vrijheid uitdragen”, zei hij. “Ik maak kleren voor rijk en arm, voor iedereen, maar vooral voor mensen zonder taboes. Taboes vergiftigen het leven.”

Het Engelse AnOtherMagazine vond enkele maanden geleden dit mooie citaat terug: “Veel mannen zijn bang van kleren, bang om zichzelf belachelijk te maken, bang dat hun vrienden hun zullen vragen waarom ze geen jas en stropdas dragen. Maar dat een maffiabaas in een restaurant binnen mag omdat hij een das draagt, terwijl ik word geweigerd omdat ik alleen een T-shirt aanheb, druist in tegen elke moraal.” Het boek Men Without Ties, over de mannenmode van Versace, is een klassieker. De ontwerper stopte zijn immer gespierde mannen in oversized zijden hemden bedrukt met barokke decors — alle knoopjes open — en witte jeansbroeken.

De vrouwen in zijn campagnes en op zijn catwalks waren adembenemend. Als er iemand wordt geassocieerd met het ninetiesfenomeen van de supermodellen, dan zeker Versace. Herfst-winter 1991: Naomi Campbell, Cindy Crawford, Linda Evangelista en Christy Turlington ‘zongen’ samen George Michaels Freedom! 90 in de finale van de show. Carla Bruni, Claudia Schiffer en Stephanie Seymour liepen ook mee. Modellen werden popsterren. Mode was niet langer louter business, maar ook puur entertainment.

“Versace zei in interviews dat hij een ontwerper van zijn tijd wilde zijn en dat was hij, meer dan anderen”, aldus Karl von der Ahé. “Dat komt omdat hij de veranderingen in de samenleving begreep. Armani was altijd Armani. Een classy, bourgeois ontwerper uit het noorden. Versace was de favoriete ontwerper van de nouveaux riches van de jaren tachtig, de ondernemers die fortuin hadden gemaakt in Wall Street, voetballersvrouwen, industriëlen uit Rusland en Oost-Europa, na de val van het communisme. Daarnaast had je de nieuwe massamedia, MTV, de commerciële televisie van Berlusconi in Italië. Rijke mensen hadden zich tot dan toe altijd verstopt in hun kastelen. Maar de nieuwe rijken wilden gezien worden, op de rode loper in hun crazy outfits. Versace begreep hen en gaf hun hun zin.”

Naar bed om tien uur

Versace bouwde een imperium. Hij zette samen met Armani Milaan op de kaart als gevestigde modestad. Hij zette de toon voor labels als Dolce & Gabbana en jaren later Gucci in de versie van Tom Ford. Je zag zijn invloed wereldwijd, van Guess USA in de Verenigde Staten tot Escada in Duitsland. Zijn eigen label werd een imperium, met succesvolle parfums, een meubellijn en verschillende satellietlabels: Versace Jeans, V2, Versus en ook een couturelijn, die hij in Parijs showde.

“Ik ben als stagiair begonnen in 1989 bij het pr-bureau van Versace in Parijs”, vertelt Caroline Charles, die vandaag haar eigen agentschap runt in Parijs. “Ik heb uiteindelijk bijna vijfentwintig jaar voor het huis gewerkt. Ik was erbij toen hij voor het eerst in het Ritz showde, in januari 1990. Ik herinner me dat hij al zijn naaisters had overgevlogen en dat het volledige team in het Ritz logeerde. Na elke show stuurde hij ons kaartjes of mails om ons te bedanken voor ons werk, hij was heel attent en heel nieuwsgierig. Hij stuurde me altijd lijstjes van boeken en platen, waarvan hij telkens twee exemplaren wilde. Een beetje zoals Karl Lagerfeld, met wie hij goed bevriend was. Hij was bijzonder gecultiveerd. Hij hield van kunst, we moesten hem op de hoogte houden van alle nieuwe tentoonstellingen in Parijs. Tegelijk kon hij je uitschelden als er backstage bij een defilé iets verkeerd liep. Het was heel erg een familiebedrijf. Toen ik kinderen kreeg, wilde hij hen altijd zien, meestal de dag na de show.”

Gianni Versace was een harde werker, die vroeg ging slapen, rond een uur of tien werd gezegd. Hij hield naar verluidt meer van een gezellige maaltijd dan van rondjes op de dansvloer. (Nochtans speelde het enige moment dat ik deelde met Gianni Versace zich af op een dansvloer, tussen Naomi Campbell en haar moeder, Nadia Auermann en Claudia Schiffer, Sylvester Stallone en Prince, in de club van het Ritz, na een coutureshow, op 17 juli 1994, red.).

Hij zei ooit dat geld hem niet interesseerde. “Geld uitgeven, dát interesseert me.” Hij verzamelde antiek en kunst en investeerde naar hartenlust in immobiliën: in de ‘gouden driehoek’ van Milaan kocht hij het statige palazzo van de uitgeversfamilie Rizzoli, in Via Gesù, nog altijd het hoofdkwartier van Versace – de tuin is dikwijls het decor voor de shows van het merk. Er was ook een kast van een huis aan het Comomeer, Villa Fontanella. En een penthouse in New York, later ingeruild voor een herenhuis van zes verdiepingen, gevuld met Picasso’s en Rauschenbergs. “In Parijs had hij geen huis of appartement”, zegt Caroline Charles. “Hij verbleef altijd in dezelfde, eerder kleine suite in het Ritz.”

Dood voor de deur

Miami Beach was in zekere zin tegelijk het Dubai én het Ibiza van de nineties: de favoriete speeltuin van de nouveaux riches, maar ook een gay wonderland, waar Versace – hij kwam uit de kast in 1995 – en zijn partner Antonio D’Amico – ze leerden elkaar kennen in 1982 – zich vrij voelden. Hij bezat er de enige privéwoning langs de beroemde Ocean Drive met rechtstreekse toegang tot het strand, een villa uit 1930. Versace kocht Casa Casuarina in 1992, en een jaar later voegde hij er het aanpalende hotel aan toe. Het moest plaatsmaken voor een garage en zwembad.

Voor de poort van dat barokke droompaleis, stortte op 15 juli 1997 alles in elkaar. Een week eerder had Versace in het Ritz in Parijs zijn coutureshow. Die was ongewoon sober, en onzomers donker, met Byzantijns geïnspireerde crucifixen. Van Parijs was de ontwerper naar New York gevlogen, met D’Amico, en vervolgens verder naar Miami voor twee weken vakantie, en ook wel om de in september geplande beursnotering van het bedrijf voor te bereiden. Op 14 juli gingen Versace en D’Amico in een plaatselijke cinema kijken naar Contact, de sciencefictionfilm met Jodie Foster. De volgende ochtend ging Versace nog voor het ontbijt kranten en tijdschriften kopen in de kiosk om de hoek: Vogue, People, Newsweek, Entertainment Weekly, The New Yorker. Op de terugweg, voor de poort van Casa Casuarina, werd hij om 8u40 neergeknald door de 27-jarige Andrew Cunanan, die eerder dat jaar vier andere mannen vermoordde. Versace was amper vijftig.

Die gewelddadige dood raakte nooit uitgewist, net als in het geval van bijvoorbeeld John Lennon, zeventien jaar eerder. Net zoals bij Lennon was het creatieve erfgoed van Versace sterk genoeg om los van de persoon erachter te overleven. En te groeien. Dankzij zus Donatella, die ervoor zorgde dat Versace nooit uit de mode raakte. Donatella, die bleef teruggrijpen naar de ideeën, de glamour en de visuele woordenschat van Gianni, die van Versace een monument maakte voor haar broer, en zo haar eigen verhaal schreef.