Anne Teresa De Keersmaeker duikt in haar kleerkast voor nieuwe MoMu-expo: ‘Alles begon met een zwierige vintagejurk en orthopedische schoenen’

Ze danst al veertig jaar met haar eigen gezelschap Rosas, soms in een transparante jurk, dan in een hemd met opgestroopte mouwen. Dat kleding altijd een belangrijke rol heeft gespeeld in haar choreografieën, blijkt uit de expo Echo, waarin Anne Teresa De Keersmaeker herinneringen ophaalt aan de vele outfits uit haar danscarrière.

Het is maandagochtend, tien uur, maar in de kantoren van Rosas in Vorst wordt de week niet rustig afgetrapt. Het is er alle hens aan dek, zoals je eigenlijk wel verwacht in de studio’s van een internationaal bekroond dansgezelschap. Morgen vertrekt een delegatie dansers naar Barcelona voor een project, terwijl de rest van het team naar Lyon trekt voor de 20ste Biennale de la Danse.

De zomer was niet rustiger voor danseres, choreografe en Rosas-bezielster Anne Teresa De Keersmaeker (63). Zo was er onder meer het Festival d’Avignon, waar twee van haar voorstellingen werden gedanst. Tussendoor wist De Keersmaeker tijd te maken voor Echo, een nieuwe expo die straks in het Antwerpse ModeMuseum start, over herinneringen die aan onze kledingstukken vasthangen. Het werk van De Keersmaeker vormt samen met dat van twee andere grote namen – modeontwerpster Simone Rocha en kunstenares Louise Bourgeois – de leidraad van de expo. “Het MoMu vroeg me of ik iets had met het thema kleding en herinneringen”, zegt De Keersmaeker. “Dat vond ik een mooie vraag, omdat kleren inderdaad van in het begin ongelooflijk belangrijk zijn geweest in het maken van choreografieën.”

Op welke manier precies?

Ik dans al vijftig jaar, waarvan veertig met Rosas. In de beginjaren gebeurde het vaak dat mijn repetitie-outfit het kostuum werd voor de voorstelling. Ik respecteer de keuze van sommige dansers om in comfortabele, pyjama-achtige kledij te dansen, maar zelf heb ik altijd gevoeld dat mijn outfits mijn bewegingen meebepalen. Ik hou ervan om in een goed kostuum te repeteren en dans heel anders in een rok dan in een broek. De eerste solovoorstelling maakte ik in 1981. Dat was Violin Phase, een choreografie die ontstaan was door in een spiegel te zien hoe zwierig mijn jurk ronddraaide als ik door de repetitieruimte danste.”

Neem ons eens mee naar dat moment.

“Ik was 21 en studeerde aan de dansopleiding van NYU in New York. Als ’s avonds de leslokalen vrij waren, ging ik dansen op de muziek Violin Phase van Steve Reich. Ik herinner me dat ik een roze vintagejurk met bloemenprint droeg en op zoek was naar nieuwe bewegingen die dicht bij mezelf lagen. Terwijl ik door de ruimte danste in haast kinderlijke bewegingen – draaien, springen – zag ik in de spiegel hoe mooi die jurk meedraaide. Dat beeld was de start van mijn choreografie. Na drie dagen van ronddraaien op de vloer stonden mijn voeten vol blaren. Op St. Mark’s Place was een winkel waar ze schoenen van het Canadese merk Roots verkochten, met een speciale zool om je houding te verbeteren. Ik liet er een extra zool opzetten, het werden haast orthopedische schoenen, maar zo kon je er wel stevig op staan. Schoenen zijn voor mij vaak even belangrijk als het kostuum. Ze zijn je relatie met de vloer, de aarde. Die Roots-schoenen zijn teruggekomen in Rosas danst Rosas. Net als die vintagejurk, die ik later zwart verfde omdat ik roze te romantisch vond. Replica’s van die jurk kwamen later in verschillende voorstellingen terug, waaronder Verklärte Nacht. Maar het begon dus allemaal in 1981 met een zwierige vintagejurk en orthopedische schoenen.”

Je maakte de voorbije veertig jaar wel zestig voorstellingen. Hoe blik je in godsnaam terug op al die kostuums?

“Dat was een klus. We maakten voor de expo dan ook drie films. In de eerste, Vocabularium, dansen twee Rosas-dansers, Cynthia Loemij en Boštjan Antončič, korte fragmenten uit verschillende voorstellingen van de voorbije jaren, telkens in het kostuum van toen. Door al die fragmenten na elkaar te zien, krijg je een mooi overzicht van de evolutie van de Rosaskostuums. In de tweede film dans ik in die zwierige jurk uit Violin Phase. Die film heet Sola en is een compilatie van bewegingen uit Violin Phase, mijn allereerste voorstelling Asch van 1980, en mijn laatste solo, The Goldberg Variations uit 2020. In de derde video zie je mij naast een kledingrek staan waarop telkens andere kostuums van een bepaalde voorstelling hangen. Ik vertel over de relatie tussen die kledij en de dans en over de samenwerking met modeontwerpers.”

Waar moet danskledij voor jou absoluut aan voldoen?

“Als danser moet je vrij kunnen bewegen en je goed voelen. Daarnaast is de leesbaarheid van de choreografie belangrijk: een kostuum kan een beweging helderder of net minder leesbaar maken. Voor Rosas danst Rosas, uit 1983, droegen de dansers Roots-schoenen met leggings en hemden met opgerolde mouwen. Dat is een beeld waar ik van hou: opgestroopte mouwen. Na Rosas danst Rosas, waar de kledij iets strijdlustigs uitstraalde, kwam Elena’s Aria in 1984, een verhaal over wachten, stilte, traagheid, breekbaarheid. Dat vertaalde zich in korte, strakke jurken en hakken, die bewust minder beweging toelieten.”

Is de interesse voor kleren iets wat je van thuis meekreeg?

“Wij waren met vijf kinderen thuis, die kort na elkaar geboren werden. Voor een katholieke familie betekende dat ieder jaar in mei een communiefeest. Mijn moeder liet daarvoor telkens een nieuwe jurk voor zichzelf maken. Eén keer per jaar kwam er een man met een koffer vol stoffen langs. Die werden uitgespreid in de living zodat mijn moeder haar keuze kon maken. Daarna ging ze naar de naaister. Ik herinner me de spanning die het meebracht om naar zo’n jurk toe te leven.”

Wanneer is je samenwerking met modeontwerpers begonnen?

“Vanaf de jaren negentig. Voor de voorstelling Mozart/Concert Arias uit 1992 had ik een fijne samenwerking met kostuumontwerper Rudy Sabounghi. Rosas was toen pas het dansgezelschap van De Munt en we mochten putten uit de stock van de opera en uit hun indrukwekkende archief van historische kostuums. Mijn samenwerking met Dries Van Noten begon in 1997 met Just Before. Hij ontwierp kostuums voor vijf Rosasproducties. Voor Once, in 2002, werkte ik samen met ontwerpster Anke Loh. Ik gaf haar kleding van mezelf die zij vermaakte. Met An D’Huys heb ik negen voorstellingen gemaakt, maar ook Tim Van Steenbergen, Ann Weckx en Anne-Catherine Kunz hebben veel voor mij betekend. Er waren ook eenmalige samenwerkingen zoals met Carine Lauwers, Inge Büscher, Lila John, Ester Manas en Fauve Ryckebusch. Toch heb ik het altijd betreurd dat ik nooit iemand heb gevonden zoals Marion Cito, de vaste kostuumontwerpster van de Duitse choreografe Pina Bausch. Cito heeft voor een groot deel Pina’s oeuvre meebepaald.”

Kleur is een belangrijke rol gaan spelen in je kostuums, hoe komt dat?

“Dat kwam door mijn eerste samenwerking met Dries Van Noten. Hij is geniaal met kleur. Voor Drumming, in 1998, zei ik tegen Dries dat ik wilde werken met wit en oranje. Hij ontwierp kostuums met schakeringen van wit tot feloranje, prachtig. Sindsdien ben ik vaker kleur gaan gebruiken om een verhaal te versterken. Een rode outfit vertelt een ander verhaal dan een zalmkleurige. Toch is er ook weer een zwarte periode gevolgd. Een choreografie is leesbaarder als alle dansers in het zwart gekleed gaan, naar analogie met muzieknoten. En Atendant uit 2010 is een goed voorbeeld. We vertrokken opnieuw van vintagemode die Anne-Catherine Kunz vervolgens aanpaste aan het lichaam van elke danser. Zo zat er wel variatie in de kostuums, maar wel allemaal in het zwart.”

Heb je zelf iets met mode?

“Mooie kleding is een guilty pleasure, ja, maar ik geef kleren ook graag door als ik ze niet meer draag. De laatste jaren kwam er natuurlijk een grotere bewustwording over de impact die mode heeft, ecologisch en ethisch. Ik koop daarom meer en meer tweedehands, er zijn al zoveel kleren in de wereld. Ook bij Rosas hebben we intussen een indrukwekkend archief aan kostuums. Voor nieuwe voorstellingen vertrekken we steeds vaker van daaruit in plaats van iets nieuws te maken. Dan gaan we met de dansers in de stock kijken wat ze graag zouden dragen. Herstellen, oplappen, replica’s maken: ook dat is een rode draad in ons archief. Voor de laatste voorstelling, EXIT ABOVE, had ik een heel fijne samenwerking met Aouatif Boulaich. Die voorstelling heeft heel uiteenlopende ingrediënten: muziek van Jean-Marie Aerts, Meskerem Mees en Carlos Garbin, een tekst van Walter Benjamin en een toneelstuk van William Shakespeare. Aouatif Boulaich koos voor heel speelse, kleurrijke streetwearkostuums.”

Wat draagt Anne Teresa de Keersmaeker op een vrije dag in huis?

“Op zo’n dag ben ik vooral in de tuin bezig. Onlangs kocht ik een mooie broek van hertenleer. Een beetje zoals een lederhose, maar tot aan de enkels. Het is een broek die je niet moet wassen, enkel in het water steken. Voor de hardcore veganist die ik ben, is zo’n bambibroek niet meteen de meest verantwoorde vestimentaire keuze. Maar het is echt een fantastische broek waar je alles in kan doen.” (lacht)

De expo Echo gaat ook over het moederschap en hoe dat je kledingkeuze kan veranderen. Is dat herkenbaar voor jou als moeder van twee?

“De geboorte van mijn kinderen heeft mijn leven veranderd. Ze zijn het meest dierbare in mijn leven. Maar voor mij is niet zozeer mijn kleerkast, maar mijn lichaam de plek waar ik het verstrijken van de tijd het meeste zie en voel. Op dat vlak was de menopauze voor mij belangrijker dan het moederschap, om niet het woord heftig te gebruiken. Je lichaam verandert en als vrouw en als danseres, voor wie het lichaam een belangrijk deel van je identiteit is, vond ik het niet gemakkelijk om te merken dat dat huis waarin je elke morgen opstaat plots niet meer hetzelfde is en aan flexibiliteit verliest. Ook het feit dat je minder makkelijk afvalt als je wat ouder bent, vond ik confronterend. Mensen zeggen soms dat ik niet moet beantwoorden aan een schoonheidsbeeld. Maar voor mij gaat het niet over esthetica. Wel over je goed voelen in je vel. Om te kunnen blijven dansen op mijn leeftijd – ik wil ook graag die jurk van Violin Phase blijven aandoen – moet ik op mijn voeding letten en dagelijks aan mijn conditie werken. Dat is niet evident en ik wil ook geen ascetisch leven waarin ik niets mag eten of drinken. Dus maak ik keuzes en die moet iedereen vooral voor zichzelf maken. Iemand vertelde mij eens, ik weet niet of het klopt, dat de Native Americans een feest gaven als een vrouw in haar menopauze komt, om een periode van nieuwe vrijheid te vieren. Dat vind ik een mooi beeld. Maar loopt het proces van een leien dakje? No way. Ik kan wel een bepaalde weemoed voelen als ik met een diagnostische blik naar oude foto’s van mezelf kijk.”