Van de nillies à la Britney tot de nineties en Friends: alles komt terug, ook in de mode

Op de catwalk voor de lente viel opnieuw de inspiratie uit de jaren 2000 en vroeger op. En hoewel mode altijd cyclisch is, lijkt er vandaag meer achter die golf van nostalgie te zitten.

Terwijl de late nineties momenteel de plak zwaaien van catwalk tot TikTok, echoën tegelijk andere decennia na. Voorop: de nillies, met onder meer de total denim-look à la Britney en Justin anno 2001 bij Alexander McQueen, Glenn Martens voor Diesel, Valentino en Chanel. Designers blikken ook verder terug. Zo diepten Maison Margiela, Victoria Beckham, Proenza Schouler, Helmut Lang, Loewe en Bottega Veneta powersuits op uit de jaren 80. En er gaat geen modeseizoen voorbij zonder nostalgische referenties aan de seventies, ditmaal bij Dries Van Noten, Roberto Cavalli en Michael Kors. Nicolas di Felice greep zelfs terug naar de iconische space age van André Courrèges. Marni, Miu Miu en Missoni maakten dan weer mini-jurkjes met sixtiessnit. Nostalgie troef dus.

Mentale boost

Nostalgie – het verlangen naar wat voorbij is – wordt in de sociale psychologie gezien als een neurologisch verdedigingsmechanisme dat ons kan beschermen tegen negatieve gedachten en situaties. Onderzoekers Constantine Sedikides en Tim Wildschut bouwden er een volledig onderzoeksprogramma rond. Ze zagen onder meer dat nostalgie verbondenheid stimuleert, niet alleen met anderen maar ook met onszelf. Het helpt om betekenis en continuïteit in het verleden te zien. Daarnaast werkt het optimisme, inspiratie en creativiteit in de hand, eigenschappen gelinkt aan mentale kracht. Terugkijken geeft de energie om verder te gaan.

Dat is meteen een antwoord op de vraag waarom de maatschappij vandaag doordrenkt is van nostalgie. Mensen houden niet van verandering die hen angstig of onzeker maakt over de toekomst. Het maakt de aantrekkingskracht van vervlogen tijden, toen alles oké leek, nog groter. Zo gooien we al mijmerend een verdedigingsmuur op tegen alle dreiging ­– van de pandemie over de klimaat- en energiecrisis tot gruwelijke oorlogen. Ook de versnelde digitalisering en impact van AI brengen ons uit evenwicht. Terugdenken aan een ogenschijnlijk rustigere periode helpt het vertrouwen en de stabiliteit te herstellen.

Doorgegeven verlangen

Als er een platform is waarop de nostalgische trends elkaar razendsnel afwisselen, is het wel TikTok. Hoe kan een overwegend jong publiek heimwee hebben naar een tijdperk dat het nooit heeft meegemaakt? Volgens de Amerikaanse filosoof Felipe De Brigard gaat nostalgie breder dan de eigen ervaringen en omvat het ook je verlangens. Het geheugen gaat er creatief mee aan de slag. Nostalgie kan gebaseerd zijn op zowel beleefde als ingebeelde positieve gebeurtenissen van weleer. Die heimwee naar een tijd die je nooit hebt gekend wordt anemoia genoemd. De valse herinnering wordt beïnvloed door verhalen en propaganda over het verleden. Op basis daarvan creëert je brein een simulatie van hoe die plaats of tijd eruit zou kunnen hebben gezien, en voel je het verlangen ernaar. Het mechanisme werkt vooral wanneer je niet tevreden bent met het heden.

Digitale trigger

Velen zijn ervan overtuigd dat het leven zonder sociale media beter was. De aantrekkingskracht van de nineties en Y2K zit voor generatie Z dus niet per se in de look van een sponsen trainingspak, gemillimeterde wenkbrauwen of jeans met lage taille, maar in de lokroep van een eenvoudigere tijd, waarin het leven makkelijker leek. Dat voedt ook de liefde voor niet-digitale dragers als (video)cassettes en vinyl of hoofdtelefoons zonder bluetooth. Het is echter juist de technologie die het verlangen naar het tragere, niet-geconnecteerde tijdperk extra triggert. Je kunt contact houden met oude vrienden via sociale media, een vervaagde gebeurtenis googelen, elke soort serie, film of muziek streamen of online bieden op dertig jaar oude gadgets. In een voortdenderende en onvoorspelbare wereld wisselen de trends nog sneller en wordt die cyclus korter. Wie scrolde er tijdens de coronacrisis niet nostalgisch terug naar uitjes met vrienden van slechts enkele maanden eerder?

Er is een markt voor

Gen Z prikkelt haar anemoia met de fictieve scenario’s van Friends, The Fresh Prince of Bel-Air, Sex and the City en een uitgebreid digitaal archief van vintage paparazzi- en rodeloperfoto’s. Of met het gemythologiseerd verleden uit The Crown, The Super Models en That ’90s Show. Het succes van Expo Jaren 90 in het Huis van Alijn, 1997, Fashion Big Bang in het Parijse Palais Galliéra en wellicht ook Naomi in het Londense V&A later dit jaar voeden en bewijzen tegelijk de collectieve heimwee. Intussen houden producenten de trendloop nauwlettend in de gaten. Nostalgie is immers erg lucratief omdat het een grote emotionele betrokkenheid bij producten creëert. Of het nu de Barbiefilm is, de herlancering van de Furby of de comeback van Pokémonkaarten: door het verlangen naar je zorgeloze kindertijd zijn voorwerpen die nostalgie oproepen vaak speelgoed. Het mechanisme wordt vandaag actief gecultiveerd door marketeers, voor het slijten van frisdrank, maar evengoed om stemmen te ronselen voor politieke partijen.

Vasthouden of vooruitgaan

Wetenschappers zien dan ook een keerzijde, namelijk een link tussen nostalgie en het succes van populistische campagnes en conservatieve politici die een ‘terugkeer naar de goede oude tijd’ beloven, ook al heeft die rooskleurige versie nooit echt bestaan. Alles wat verbondenheid binnen een groep stimuleert kan bovendien de negatieve gevoelens tegenover buitenstaanders vergroten ­– ideaal voor nationalistische propaganda. Dit terwijl nostalgie voor onze geest net dient om inspiratie en motivatie voor de toekomst te brengen. Door over verleden, heden en toekomst na te denken, leggen we nieuwe verbanden. Op die manier kan nostalgie de creativiteit bevorderen en een kracht zijn voor positieve verandering. Om terug te komen op mode: ook daar zijn revivals nooit klakkeloze kopieën van het origineel. Fendi knipoogt voor komend seizoen naar Karl Lagerfelds ontwerpen voor zomer 1999. Gucci grijpt terug naar de zomer van 1996 en het Tom Ford-tijdperk. En Donatella dook in de erfenis van Gianni Versace. Zo worden herinneringen die de identiteit vormen van het huis de basis voor nieuwe verhalen.