Filosoof Roman Krznaric over de nood aan langetermijndenken: ‘Zijn wij goede voorouders?’

In ons hogesnelheidsleven staan we zelden stil bij de invloed van onze daden op toekomstige generaties. Nochtans ligt ons kortetermijndenken aan de basis van veel moderne crisissen, van het klimaat tot migratie. Hoe leren we te denken op lange termijn? Roman Krznaric schreef er een indrukwekkend boek over.

Waarschuwing: na het lezen van dit boek kun je onmogelijk nog een businessplan schrijven, een kind ter wereld brengen, aan stadsplanning doen of een politieke stem uitbrengen zonder stil te staan bij hoe de wereld eruit zal zien zeven generaties na je dood. Na het dichtslaan van The Good Ancestor. How to think long term in a short-term world voelt het alsof je een zesde zintuig hebt ontwikkeld waarmee je minstens honderd jaar vooruitdenkt.

Dat was precies het effect dat Roman Krznaric (49) beoogde toen hij bijna vier jaar geleden achter zijn schrijftafel ging zitten. De Brits-Australische denker raakte de voorbije jaren diep gefrustreerd door de vele uitdagingen die de mensheid kent en het gebrek aan langetermijnambitie om die problemen aan te pakken. ‘Milieuactivisten als Al Gore zeggen dat we dringend op lange termijn moeten leren denken en elke krant schrijft dat politici te veel bezig zijn met de volgende verkiezingen in plaats van met de groeiende kloof tussen arm en rijk,’ zegt Krznaric in een videogesprek vanuit zijn schrijfkamer in Oxford, ‘maar niemand legt uit wat langetermijndenken precies is, hoe het werkt en welke stappen we moeten zetten om het de norm te maken. Dat frustreerde mij, dus besloot ik me in het onderwerp te verdiepen.’

Zijn vorige boek, over empathie, ging gepaard met de opening van ’s werelds eerste empathiemuseum in het VK, maar voor zijn nieuwste werk ging Roman Krznaric op zoek naar termen, denkoefeningen en voorbeelden die je de wereld leren zien in een nieuwe tijdsdimensie. Hij schrijft over inheemse Amerikaanse stammen die aan ‘zevendegeneratiedenken’ doen en over een bos in Noorwegen waar bomen groeien die moeten dienen voor boeken die op dit moment geschreven worden door bestsellerauteurs, maar pas in het jaar 2114 gedrukt zullen worden: een cadeautje voor de mensen van de toekomst. Ook technische thema’s en complexe economische modellen worden in zijn boek zo begrijpelijk mogelijk uitgelegd. Krznaric wil met zijn pleidooi om op lange termijn te denken zoveel mogelijk mensen mee hebben.

Je boek draait rond de vraag hoe we goede voorouders kunnen worden. Waarom die focus op ons nageslacht?

Roman Krznaric: ‘Je moet even stilstaan bij de immense erfenis die wij hebben gekregen van onze voorouders: 10.000 jaar geleden zaaiden ze de eerste zaden in Mesopotamië, ze bouwden waterwegen, stichtten steden, deden wetenschappelijke ontdekkingen, voerden oorlogen en maakten kunst. Maar in ons dagelijks leven staan we zelden stil bij hoe zij onze samenleving hebben beïnvloed. Een van onze voorouders was Jonas Salk. In 1955 ontwikkelden hij en zijn team het eerste poliovaccin. Salk werd geprezen, maar wuifde de roem weg. Zijn ambitie was gewoon om ‘wat hulp te bieden aan de mensheid’. Later verwoordde Salk zijn levenshouding in één vraag: ‘Zijn we goede voorouders?’ Als je dat op een actieve manier formuleert – hoe kunnen we goede voorouders zijn? – vind ik dat de belangrijkste vraag van onze tijd. Want over vijftig en zelfs vijfhonderd jaar zullen er nog steeds mensen leven, werken, liefhebben en dromen op alle continenten van de planeet. Alleen zal het leven dat zij leiden diep beïnvloed zijn door de manier waarop wij vandaag handelen om goed te maken dat we de aarde de voorbije twee- tot driehonderd jaar hebben vernield.’

Je schrijft dat het moment is aangebroken om een verontrustende waarheid te erkennen: we koloniseren de toekomst. Wat bedoel je daarmee?

‘We behandelen de toekomst als een ver koloniaal land waar we onze ecologische schade, technologische risico’s en nucleair afval vrijelijk kunnen dumpen, alsof er geen mensen wonen. We behandelen de aarde van morgen als terra nullius, niemandsland. Als politiek wetenschapper heb ik in het verleden veel nagedacht over hoe onze democratie werkt en waarom bijvoorbeeld vrouwen zo lang geen stemrecht hadden. Maar nooit besefte ik dat we toekomstige generaties hetzelfde behandelen. Er zijn geen politieke instituten om de belangen te verdedigen van mensen die nog geboren moeten worden.’

Hoe komt het dat we zo in het hier en nu denken?

‘Veel mensen zien onze telefoons en digitale verslaving als oorzaak. Maar de wortels van het kortetermijndenken gaan terug tot in het Europa van de middeleeuwen en de uitvinding van de klok, die ons een strakkere tijdsindeling bracht. Daarnaast draait het kapitalisme steeds meer op korte termijn. Effecten worden op de beurs verhandeld in een vierhonderdste van een seconde. Dan zijn er nog de beperkingen van onze hersenen. Er is een voortdurende dans gaande tussen ons kortermijnbrein, waarmee we beslissen om geld uit te geven aan een vakantie, en ons langetermijnbrein, waarmee we sparen voor ons pensioen.’

Het jaar 02020

In zijn boek beschrijft Roman Krznaric zes stappen om een goede voorouder te worden en verder in de toekomst te leren denken. De eerste stap: beseffen hoe weinig ons mensenleven voorstelt in de geschiedenis van de aarde. Om zichzelf daar regelmatig aan te herinneren gaat de filosoof graag onder eeuwenoude bomen zitten. Of trekt hij met zijn tweeling van elf, een jongen en een meisje, naar Lyme Regis, een kuststadje in Zuid-Engeland waar fossielen te vinden zijn van 195 miljoen jaar oud. ‘In het licht van de kosmische geschiedenis bestaat de mensheid nog maar net’, zegt Krznaric. ‘Als je in staat bent om net als een geoloog vijf miljard jaar terug te denken en vijf miljard jaar vooruit, tot aan de dood van de zon, begin je je af te vragen welk recht je hebt om de wereld te verkloten. Nog een manier om je tijdsperspectief te verruimen is door een nul te schrijven voor het jaar, elke keer als je de datum moet schrijven. Wij voeren dit gesprek in 02020. Met slechts één extra cijfer begin je je plots tienduizend jaar in de toekomst voor te stellen.’

Een andere stap om een goede voorouder te worden, is dat we ons idee moeten verruimen van wat het betekent om een erfenis achter te laten.

‘Vanaf een bepaalde leeftijd begin je na te denken over wat je wilt achterlaten na je dood. Wat ik in mijn boek probeer te stellen, is dat een testament schrijven niet voldoende is. We moeten een transcendente erfenis nastreven, iets groters dat ons verbindt met mensen van de toekomst. In culturen zoals die van de Maori zijn mensen zich erg bewust van de generaties die voor hen kwamen, en zij die na hen komen. Maar in onze westerse cultuur leven we zo in het nu dat het moeilijk te vatten is dat we een erfenis kunnen achterlaten die verder gaat dan onze eigen kinderen. Toch kunnen we, met wat verbeelding, wat meer zoals de Maori zijn. Zo nam ik eens deel aan een gedachteexperiment van The Long Time Project. De opdracht was om je ogen te sluiten en je een jong persoon waar je om geeft in te beelden op zijn of haar negentigste verjaardag. Vervolgens moest je vertellen wat je zag. Toen ik me mijn dochter, die nu elf is, inbeeldde als negentigjarige met een glas champagne in de hand, was dat een ontroerende ervaring. Ik zag haar staan in haar woonkamer met haar grijze haren, maar wat ik vooral voelde was dat ze niet alleen was. Ze stond daar met haar familie, vrienden, collega’s. Ze was omringd door een web van het leven. Ook de lucht die ze inademde en de bomen in haar straat waren daar deel van. Die oefening deed me inzien dat als ik bekommerd was om het leven van mijn dochter, ik bekommerd moest zijn om al het leven. Het is niet genoeg om haar alle kansen te geven, maar verder weinig moeite te doen voor de wereld. Sindsdien probeer ik een brug te slaan tussen de familie-erfenis die ik wil nalaten en een meer transcendente erfenis. Sommige mensen voelen die verbinding met de toekomst natuurlijk aan. Ze laten geld achter in hun testament voor organisaties en mensen die ze nooit zullen ontmoeten.’

Dat de noden van de toekomstige generaties evenveel gewicht moeten krijgen als die van huidige generaties is een rode draad in je boek. Geven jij en je vrouw daarom jullie politieke stemrecht aan jullie kinderen?

‘Intergenerationele rechtvaardigheid is een van mijn stokpaardjes. Bij de laatste nationale verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk gaven mijn vrouw en ik onze stemmen als verjaardagscadeau aan onze kinderen. Dat vonden ze een geweldig idee, dus legden we hun uit hoe het kiessysteem werkt en bestudeerden we de partijpunten van alle politieke partijen. Vooral de Brexit en het klimaat lagen hen aan het hart. Ze wilden hun stem niet kwijt aan politici die de Brexit steunden en geen klimaatplan hadden. Zelf zie ik het als een poging om de belangen van de burgers van morgen vandaag al te behartigen.’

Minister van de toekomst

Hoe realistisch is het om van politici te verwachten dat ze veel verder vooruitdenken dan de volgende verkiezing?

‘Voor ik aan dit boek begon, dacht ik dat dat een verloren zaak was. Hoe kun je op politici afstappen en hen doen inzien dat ze zeven generaties ver in de toekomst moeten denken? Maar vandaag zie ik regeringen wereldwijd precies dat doen. De regering van Wales heeft een minister van de toekomst wiens job het is om mensen te vertegenwoordigen die nog niet geboren zijn. Het Finse parlement heeft een Committee for the Future. En in het VK loopt een campagne, waar ik mee achter zit, om over het hele land commissieleden voor toekomstige generaties aan te stellen. Sta me toe even een technische uitleg te doen om goed te begrijpen welke investeringen zulke regeringen bereid zijn te maken. De procedure die beleidsmakers gebruiken om de kosten en baten van hun beleid te evalueren, is doorgaans gebaseerd op het principe van discounting. Net zoals een persoon kleiner en kleiner lijkt naarmate hij verder van ons af staat, kent discounting een steeds kleiner gewicht toe aan de belangen van personen uit de toekomst. Concreet: als er een nieuw ziekenhuis gebouwd moet worden, moet die investering snel renderen, er wordt bijna geen waarde toegekend aan de welvaart die generaties over vijftig of zestig jaar zullen kennen dankzij dat ziekenhuis. Het straffe is dat veel landen hun discounting-regels aan het veranderen zijn omdat de voordelen van veel duurzame projecten, rond hernieuwbare energie bijvoorbeeld, pas over honderd jaar aantoonbaar zijn. Het is een technisch onderwerp dat ik in mijn boek gedetailleerd uitleg, want het discounting-model is fundamenteel voor hoe onze economie werkt. Dat steden en landen bereid zijn verouderde modellen als dit te veranderen, vind ik hoopvol.’

Je schrijft dat goede voorouders in staat zijn aan kathedraaldenken te doen: ze kunnen projecten opstarten die over decennia of zelfs eeuwen heen lopen. Vervolgens geef je een reeks voorbeelden van langdurige initiatieven van culturele tot politieke aard die onze geschiedenis hebben veranderd. Noem één project dat iedereen zou moeten kennen?

‘Ik vind het bewonderenswaardig dat de politieke strijd om vrouwen stemrecht te geven meer dan een halve eeuw heeft geduurd, en het afschaffen van de slavernij was ook niet in enkele maanden geklaard. Maar een van mijn favoriete voorbeelden van kathedraaldenken speelt zich af in het Londen van de negentiende eeuw. Heel wat toeristen wandelen dagelijks langs de rivier Thames zonder te beseffen dat net onder de grond een rioleringsnetwerk ligt dat in de negentiende eeuw gebouwd werd en vandaag nog altijd in gebruik is. Een cholera-epidemie die zich via het drinkwater verspreidde, kostte tussen 1848 en 1858 het leven aan meer dan 20.000 mensen, maar de overheid deed er niets aan, door een gebrek aan centen en onder druk van waterleveranciers die het probleem van zich afschoven. Tot zich in de hete zomer van 1858 een rottende rioolgeur over de hele stad verspreidde, tot in de parlementsgebouwen. De geur was zo verschrikkelijk dat de parlementariërs uit hun vergaderruimtes vluchtten met doeken voor hun gezicht. Wat bekend werd als de ‘Grote Stank’ zette de regering er eindelijk toe aan om te handelen. Over een periode van achttien jaar en onder leiding van ingenieur Joseph Bazalgette werd onder de stad een netwerk aan rioolbuizen en pompstations aangelegd dat zijn tijd ver vooruit was. Bazalgette voorzag dat de Londense bevolking nog sterk zou groeien en maakte de buizen tweemaal zo groot als op dat moment nodig was. Bovendien gebruikte hij de beste materialen van het moment, ook al waren die duurder. Ik hou van dit verhaal omdat je het kunt linken aan de huidige coronacrisis. Welke regeringen nemen momenteel gezondheidsmaatregelen waar de burgers van 02100 nog iets aan zullen hebben?’

De Grote Stank, de coronacrisis: hebben we een acute crisis nodig om ons langetermijndenken te activeren?

‘Ik denk het wel. Daarom wordt vaak beweerd dat wij in het Westen de klimaatcrisis nog niet genoeg ervaren om er echt iets aan te doen. Mensen als Greta Thunberg en de wereldwijde klimaatmarsen zijn daarom zo belangrijk. Ze laten politici zien wat we als samenleving belangrijk vinden.’

Het hangt in de lucht

Om de klimaatcrisis aan te pakken, moeten we heel wat zaken verminderen, zoals het aantal vliegreizen dat we maken. Maar door te focussen op wat niet meer mag, klinkt het als een weinig plezierige uitdaging.

‘Op verschillende momenten in de geschiedenis veranderen onze vrijheden. Toen er eind achttiende eeuw een einde kwam aan de slavernij, was het niet langer mogelijk dat een slaaf je een drankje bracht. Dat was een inperking van onze vrijheid, maar mensen vonden andere manieren om hun vrijheid te vieren. Dat zal ook nu gebeuren. Kijk naar de gevolgen van Covid-19. Al wekenlang spelen mijn vrouw, kinderen en ik op zaterdagavond een gezelschapsspel aan tafel. Dat deden we vroeger nooit, maar binnen onze beperkingen hebben we een nieuwe manier van plezier ontdekt. Er zijn absoluut beperkingen nodig op onze consumentenvrijheid. We kunnen niet eindeloos de wereld rondvliegen en alles kopen wat we willen. Mijn vader en zijn familie wonen in Australië. Om mijn ecologische voetafdruk te beperken, bezoek ik hem maar om de drie jaar. Dat doet pijn, maar het is een van de gevolgen die ik draag van te leven in een geglobaliseerde wereld.’

Hoopgevend in je boek is het hoofdstuk waarin je concrete voorbeelden geeft van mensen in alle sectoren van de samenleving die aan alle vereisten voldoen om een goede voorouder te zijn.

‘Ik wilde voorbeelden geven van initiatieven die vandaag al plaatsvinden op kleine schaal en waarbij we ons kunnen afvragen of ze op grote schaal kunnen bestaan. Veel kunstenaars zijn bijvoorbeeld visionair als het op langetermijndenken aankomt. In de culturele sector zijn er heel wat projecten waar we veel van kunnen leren. (zie foto’s) De vraag is hoe je ze toepast op economisch en politiek niveau.’

Hoe belangrijk zijn nieuwe ideeën en een nieuwe woordenschat om verandering mogelijk te maken?

‘Toen ik zestien was, gaf mijn grootvader me het boek The Marxist Reader. Het centrale idee daarin is dat je eerst de economische structuur moet veranderen en dat al de rest volgt. Ik zie de geschiedenis anders: je moet eerst de ideeën veranderen die in de lucht hangen, daarna volgt de rest. Ideeën bepalen hoe we denken. In mijn boek noem ik het de etnosfeer: net zoals de biosfeer de lucht omvat die we inademen, omvat de etnosfeer de culturele lucht die we inademen. Het zijn de ideeën, attitudes, geloofsovertuigingen en mythes die bepalen hoe we naar de wereld kijken. Toen ik vijftien jaar geleden mijn onderzoek rond empathie begon, was niemand echt geïnteresseerd, want niemand wist precies wat het betekende. Maar langzaamaan veranderde dat. Begrippen als emotionele intelligentie en veerkracht werden deel van ons dagelijkse leven. Nu kan ik in de media praten over het belang van empathie zonder gek te klinken, want het taalgebruik hangt in de lucht. Ik heb geprobeerd in mijn boek een woordenschat te voorzien die ons toelaat om te praten over langetermijndenken.’

Welke impact hoop je te hebben met je boek?

‘Ik hoop dat mensen erover praten en langetermijnacties ondernemen. Dat ze zonnepanelen installeren op het dak van hun school en een businessplan opstellen voor honderd jaar. We zijn op een moment in de geschiedenis dat mensen openstaan voor grote nieuwe ideeën, meer dan anders. Corona doet ons nadenken of we terug willen naar de oude wereld. Intuïtief voelen veel mensen aan dat onze obsessieve focus op groei, het eindeloos uitstoten van fossiele brandstoffen en onze kortetermijnpolitiek niet meer van deze tijd zijn. We kunnen beter.’